น อานนฺตริยสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ อนฺตราภโวติ? อามนฺตาฯ อานนฺตริยสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ อนฺตราภโวติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อานนฺตริยสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ อนฺตราภโวติ? อามนฺตาฯ น อานนฺตริยสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ อนฺตราภโวติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นิรยูปคสฺส ปุคฺคลสฺส…เป.… อสญฺญสตฺตูปคสฺส ปุคฺคลสฺส …เป.… อรูปูปคสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ อนฺตราภโวติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อรูปูปคสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ อนฺตราภโวติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อรูปูปคสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ อนฺตราภโว, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ อนฺตราภโว’’ติฯ

น อรูปูปคสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ อนฺตราภโวติ? อามนฺตาฯ อรูปูปคสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ อนฺตราภโวติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อรูปูปคสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ อนฺตราภโวติ? อามนฺตาฯ น อรูปูปคสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ อนฺตราภโวติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[509] น วตฺตพฺพํ อตฺถิ อนฺตราภโวติ? อามนฺตาฯ นนุ อนฺตราปรินิพฺพายี ปุคฺคโล อตฺถีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อนฺตราปรินิพฺพายี ปุคฺคโล อตฺถิ, เตน วต เร [โน จ วต เร (สี. ก.), โน วต เร (สฺยา.)] วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ อนฺตราภโว’’ติฯ

อนฺตราปรินิพฺพายี ปุคฺคโล อตฺถีติ กตฺวา อตฺถิ อนฺตราภโวติ? อามนฺตาฯ อุปหจฺจปรินิพฺพายี ปุคฺคโล อตฺถีติ กตฺวา อตฺถิ อุปหจฺจภโวติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อนฺตราปรินิพฺพายี ปุคฺคโล อตฺถีติ กตฺวา อตฺถิ อนฺตราภโวติ? อามนฺตาฯ อสงฺขารปรินิพฺพายี ปุคฺคโล…เป.… สสงฺขารปรินิพฺพายี ปุคฺคโล อตฺถีติ กตฺวา อตฺถิ สสงฺขารภโวติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อนฺตราภวกถา นิฏฺฐิตาฯ

8. อฏฺฐมวคฺโค

(75) 3. กามคุณกถา

[510] ปญฺเจว กามคุณา กามธาตูติ? อามนฺตาฯ นนุ อตฺถิ ตปฺปฏิสญฺญุตฺโต ฉนฺโทติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อตฺถิ ตปฺปฏิสญฺญุตฺโต ฉนฺโท, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปญฺเจว กามคุณา กามธาตู’’ติฯ นนุ อตฺถิ ตปฺปฏิสญฺญุตฺโต ราโค ตปฺปฏิสญฺญุตฺโต ฉนฺโท ตปฺปฏิสญฺญุตฺโต ฉนฺทราโค ตปฺปฏิสญฺญุตฺโต สงฺกปฺโป ตปฺปฏิสญฺญุตฺโต ราโค ตปฺปฏิสญฺญุตฺโต สงฺกปฺปราโค ตปฺปฏิสญฺญุตฺตา ปีติ ตปฺปฏิสญฺญุตฺตํ โสมนสฺสํ ตปฺปฏิสญฺญุตฺตํ ปีติโสมนสฺสนฺติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อตฺถิ ตปฺปฏิสญฺญุตฺตํ ปีติโสมนสฺสํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปญฺเจว กามคุณา กามธาตู’’ติฯ

ปญฺเจว กามคุณา กามธาตูติ? อามนฺตาฯ มนุสฺสานํ จกฺขุ น กามธาตูติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มนุสฺสานํ โสตํ…เป.… มนุสฺสานํ ฆานํ…เป.… มนุสฺสานํ ชิวฺหา…เป.… มนุสฺสานํ กาโย…เป.… มนุสฺสานํ มโน น กามธาตูติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

มนุสฺสานํ มโน น กามธาตูติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา –

‘‘ปญฺจ กามคุณา โลเก, มโนจฺฉฏฺฐา ปเวทิตา;

เอตฺถ ฉนฺทํ วิราเชตฺวา, เอวํ ทุกฺขา ปมุจฺจตี’’ติ [สุ. นิ. 173; สํ. นิ. 1.30]ฯ

อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘มนุสฺสานํ มโน น กามธาตู’’ติฯ

[511] ปญฺเจว กามคุณา กามธาตูติ? อามนฺตาฯ กามคุณา ภโว คติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ วิญฺญาณฏฺฐิติ อตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตฺถิ กามคุณูปคํ กมฺมนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตฺถิ กามคุณูปคา สตฺตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… กามคุเณ สตฺตา ชายนฺติ ชียนฺติ มียนฺติ จวนฺติ อุปปชฺชนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… กามคุเณ อตฺถิ รูปํ เวทนา สญฺญา สงฺขารา วิญฺญาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… กามคุณา ปญฺจโวการภโวติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… กามคุเณ สมฺมาสมฺพุทฺธา อุปฺปชฺชนฺติ, ปจฺเจกสมฺพุทฺธา อุปฺปชฺชนฺติ, สาวกยุคํ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

กามธาตุ ภโว คติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ วิญฺญาณฏฺฐิติ อตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตาฯ กามคุณา ภโว คติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ วิญฺญาณฏฺฐิติ อตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตฺถิ กามธาตูปคํ กมฺมนฺติ? อามนฺตาฯ