‘‘ยถา วาริวหา ปูรา, ปริปูเรนฺติ สาครํ;
เอวเมว อิโต ทินฺนํ, เปตานํ อุปกปฺปติฯ
‘‘น หิ ตตฺถ กสี อตฺถิ, โครกฺเขตฺถ น วิชฺชติ;
วณิชฺชา ตาทิสี นตฺถิ, หิรญฺเญน กยากยํ [กยกฺกยํ (สี. ปี.)];
อิโต ทินฺเนน ยาเปนฺติ, เปตา กาลงฺกตา ตหิ’’นฺติ [ขุ. ปา. 7.6; เป. ว. 19]ฯ
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ อิโต ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺตีติฯ
[491] น วตฺตพฺพํ – ‘‘อิโต ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺตี’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ปญฺจิมานิ, ภิกฺขเว, ฐานานิ สมฺปสฺสนฺตา มาตาปิตโร ปุตฺตํ อิจฺฉนฺติ กุเล ชายมานํ! กตมานิ ปญฺจ? ภโฏ วา โน ภริสฺสติ, กิจฺจํ วา โน กริสฺสติ, กุลวํโส จิรํ ฐสฺสติ, ทายชฺชํ ปฏิปชฺชิสฺสติ, อถ วา ปน เปตานํ กาลงฺกตานํ ทกฺขิณํ อนุปฺปทสฺสติ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจ ฐานานิ สมฺปสฺสนฺตา มาตาปิตโร ปุตฺตํ อิจฺฉนฺติ กุเล ชายมาน’’นฺติฯ
‘‘ปญฺจ ฐานานิ สมฺปสฺสํ, ปุตฺตํ อิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา;
ภโฏ วา โน ภริสฺสติ, กิจฺจํ วา โน กริสฺสติฯ
‘‘กุลวํโส จิรํ ติฏฺเฐ, ทายชฺชํ ปฏิปชฺชติ;
อถ วา ปน เปตานํ, ทกฺขิณํ อนุปฺปทสฺสติฯ
‘‘ฐานาเนตานิ สมฺปสฺสํ, ปุตฺตํ อิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา;
ตสฺมา สนฺโต สปฺปุริสา, กตญฺญู กตเวทิโนฯ
‘‘ภรนฺติ มาตาปิตโร, ปุพฺเพ กตมนุสฺสรํ;
กโรนฺติ เตสํ กิจฺจานิ, ยถา ตํ ปุพฺพการินํฯ
‘‘โอวาทการี ภฏโปสี, กุลวํสํ อหาปยํ;
สทฺโธ สีเลน สมฺปนฺโน, ปุตฺโต โหติ ปสํสิโย’’ติ [อ. นิ. 5.31]ฯ
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ อิโต ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺตีติฯ
อิโต ทินฺนกถา นิฏฺฐิตาฯ
7. สตฺตมวคฺโค
(69) 7. ปถวี กมฺมวิปาโกติกถา
[492] ปถวี กมฺมวิปาโกติ? อามนฺตาฯ สุขเวทนิยา ทุกฺขเวทนิยา อทุกฺขมสุขเวทนิยา, สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, ผสฺเสน สมฺปยุตฺตา, เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สญฺญาย สมฺปยุตฺตา, เจตนาย สมฺปยุตฺตา, จิตฺเตน สมฺปยุตฺตา, สารมฺมณา; อตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา [อาวชฺชนา (สฺยา. กํ.)] อาโภโค สมนฺนาหาโร มนสิกาโร เจตนา ปตฺถนา ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นนุ น สุขเวทนิยา น ทุกฺขเวทนิยา น อทุกฺขมสุขเวทนิยา, น สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, น ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, น อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, น ผสฺเสน สมฺปยุตฺตา, น เวทนาย สมฺปยุตฺตา, น สญฺญาย สมฺปยุตฺตา, น เจตนาย สมฺปยุตฺตา, น จิตฺเตน สมฺปยุตฺตา, อนารมฺมณา; นตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา อาโภโค สมนฺนาหาโร มนสิกาโร เจตนา ปตฺถนา ปณิธีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ น สุขเวทนิยา น ทุกฺขเวทนิยา…เป.… อนารมฺมณา; นตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปถวี กมฺมวิปาโก’’ติฯ
ผสฺโส กมฺมวิปาโก, ผสฺโส สุขเวทนิโย ทุกฺขเวทนิโย อทุกฺขมสุขเวทนิโย สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโต ทุกฺขาย…เป.… อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโต ผสฺเสน สมฺปยุตฺโต เวทนาย สมฺปยุตฺโต สญฺญาย สมฺปยุตฺโต เจตนาย สมฺปยุตฺโต จิตฺเตน สมฺปยุตฺโต สารมฺมโณ; อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตาฯ ปถวี กมฺมวิปาโก, ปถวี สุขเวทนิยา ทุกฺขเวทนิยา อทุกฺขมสุขเวทนิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ทุกฺขาย…เป.… อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ผสฺเสน สมฺปยุตฺตา เวทนาย สมฺปยุตฺตา สญฺญาย สมฺปยุตฺตา เจตนาย สมฺปยุตฺตา จิตฺเตน สมฺปยุตฺตา สารมฺมณา; อตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา อาโภโค สมนฺนาหาโร มนสิกาโร เจตนา ปตฺถนา ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป.… ปถวี กมฺมวิปาโก, ปถวี น สุขเวทนิยา น ทุกฺขเวทนิยา…เป.… อนารมฺมณา; นตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตาฯ