คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาโร อิฏฺฐผโล กนฺตผโล มนุญฺญผโล อเสจนกผโล สุขุทฺรโย สุขวิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘เทยฺยธมฺโม ทาน’’นฺติฯ

ทานกถา นิฏฺฐิตาฯ

7. สตฺตมวคฺโค

(67) 5. ปริโภคมยปุญฺญกถา

[483] ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตาฯ ปริโภคมโย ผสฺโส วฑฺฒติ, เวทนา วฑฺฒติ, สญฺญา วฑฺฒติ, เจตนา วฑฺฒติ, จิตฺตํ วฑฺฒติ, สทฺธา วฑฺฒติ, วีริยํ วฑฺฒติ, สติ วฑฺฒติ, สมาธิ วฑฺฒติ, ปญฺญา วฑฺฒตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตาฯ ลตา วิย วฑฺฒติ, มาลุวา วิย วฑฺฒติ, รุกฺโข วิย วฑฺฒติ, ติณํ วิย วฑฺฒติ, มุญฺชปุญฺโช วิย วฑฺฒตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[484] ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตาฯ ทายโก ทานํ ทตฺวา น สมนฺนาหรติ, โหติ ปุญฺญนฺติ? อามนฺตาฯ อนาวฏฺเฏนฺตสฺส [อนาวฏฺฏนฺตสฺส (สี. ปี. ก.), อนาวชฺฌนฺตสฺส (สฺยา.)] โหติ… อนาโภคสฺส โหติ… อสมนฺนาหรนฺตสฺส โหติ… อมนสิกโรนฺตสฺส โหติ… อเจตยนฺตสฺส โหติ… อปตฺถยนฺตสฺส โหติ… อปฺปณิทหนฺตสฺส โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นนุ อาวฏฺเฏนฺตสฺส โหติ… อาโภคสฺส โหติ… สมนฺนาหรนฺตสฺส โหติ… มนสิกโรนฺตสฺส โหติ… เจตยนฺตสฺส โหติ… ปตฺถยนฺตสฺส โหติ… ปณิทหนฺตสฺส โหตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อาวฏฺเฏนฺตสฺส โหติ… อาโภคสฺส โหติ… สมนฺนาหรนฺตสฺส โหติ… มนสิกโรนฺตสฺส โหติ… เจตยนฺตสฺส โหติ… ปตฺถยนฺตสฺส โหติ… ปณิทหนฺตสฺส โหติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตี’’ติฯ

[485] ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตาฯ

ทายโก ทานํ ทตฺวา กามวิตกฺกํ วิตกฺเกติ, พฺยาปาทวิตกฺกํ วิตกฺเกติ, วิหิํสาวิตกฺกํ วิตกฺเกติ , โหติ ปุญฺญนฺติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? อามนฺตาฯ กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, สุวิทูรวิทูรานิ! กตมานิ จตฺตาริ? นภญฺจ, ภิกฺขเว, ปถวี จ – อิทํ ปฐมํ สุวิทูรวิทูรํฯ โอริมญฺจ, ภิกฺขเว, ตีรํ สมุทฺทสฺส ปาริมญฺจ ตีรํ – อิทํ ทุติยํ สุวิทูรวิทูรํฯ ยโต จ, ภิกฺขเว, เวโรจโน อพฺภุเทติ ยตฺถ จ อตฺถเมติ – อิทํ ตติยํ สุวิทูรวิทูรํฯ สตญฺจ, ภิกฺขเว, ธมฺโม อสตญฺจ ธมฺโม – อิทํ จตุตฺถํ สุวิทูรวิทูรํฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ สุวิทูรวิทูรานีติฯ

‘‘นภญฺจ ทูเร ปถวี จ ทูเร,

ปารํ สมุทฺทสฺส ตทาหุ ทูเร;

ยโต จ เวโรจโน อพฺภุเทติ,

ปภงฺกโร ยตฺถ จ อตฺถเมติฯ

‘‘ตโต หเว ทูรตรํ วทนฺติ,

สตญฺจ ธมฺมํ อสตญฺจ ธมฺมํ;

อพฺยายิโก โหติ สตํ สมาคโม,

ยาวมฺปิ ติฏฺเฐยฺย ตเถว โหติฯ

‘‘ขิปฺปญฺหิ เวติ [ขิปฺปํหเวติ (พหูสุ)] อสตํ สมาคโม;

ตสฺมา สตํ ธมฺโม อสพฺภิ อารกา’’ติ [อ. นิ. 4.47]ฯ

อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตี’’ติฯ

[486] น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตี’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา –

‘‘อารามโรปา วนโรปา, เย ชนา เสตุการกา;

ปปญฺจ อุทปานญฺจ, เย ททนฺติ อุปสฺสยํฯ

‘‘เตสํ ทิวา จ รตฺโต จ, สทา ปุญฺญํ ปวฑฺฒติ;

ธมฺมฏฺฐา สีลสมฺปนฺนา, เต ชนา สคฺคคามิโน’’ติ [สํ. นิ. 1.47]ฯ

อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตีติฯ

น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตี’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, ปุญฺญาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา สุขสฺสาหารา โสวคฺคิกา สุขวิปากา สคฺคสํวตฺตนิกา อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ! กตเม จตฺตาโร? ยสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จีวรํ ปริภุญฺชมาโน อปฺปมาณํ เจโตสมาธิํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, อปฺปมาโณ ตสฺส ปุญฺญาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตติฯ ยสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชมาโน…เป.… เสนาสนํ ปริภุญฺชมาโน…เป.… คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ปริภุญฺชมาโน อปฺปมาณํ เจโตสมาธิํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, อปฺปมาโณ ตสฺส ปุญฺญาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ปุญฺญาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา สุขสฺสาหารา โสวคฺคิกา สุขวิปากา สคฺคสํวตฺตนิกา อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺตี’’ติ [อ. นิ. 4.51]ฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตีติฯ

[487] ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตาฯ ทายโก ทานํ เทติ, ปฏิคฺคาหโก ปฏิคฺคเหตฺวา น ปริภุญฺชติ ฉฑฺเฑติ วิสฺสชฺเชติ, โหติ ปุญฺญนฺติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ทายโก ทานํ เทติ, ปฏิคฺคาหโก ปฏิคฺคเหตฺวา น ปริภุญฺชติ ฉฑฺเฑติ วิสฺสชฺเชติ, โหติ ปุญฺญํ; โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตี’’ติฯ

ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตาฯ

ทายโก ทานํ เทติ, ปฏิคฺคาหเก ปฏิคฺคหิเต ราชาโน วา หรนฺติ, โจรา วา หรนฺติ, อคฺคิ วา ทหติ, อุทกํ วา วหติ, อปฺปิยา วา ทายาทา หรนฺติ, โหติ ปุญฺญนฺติ? อามนฺตา ฯ หญฺจิ ทายโก ทานํ เทติ, ปฏิคฺคาหเก ปฏิคฺคหิเต ราชาโน วา หรนฺติ, โจรา วา หรนฺติ, อคฺคิ วา ทหติ, อุทกํ วา วหติ, อปฺปิยา วา ทายาทา หรนฺติ, โหติ ปุญฺญํ; โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตี’’ติฯ

ปริโภคมยปุญฺญกถา นิฏฺฐิตาฯ

7. สตฺตมวคฺโค

(68) 6. อิโตทินฺนกถา

[488] อิโต ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺตีติ? อามนฺตาฯ อิโต จีวรํ เทนฺติ ตํ จีวรํ ตตฺถ ปริภุญฺชนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อิโต ปิณฺฑปาตํ เทนฺติ, อิโต เสนาสนํ เทนฺติ, อิโต คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ เทนฺติ, อิโต ขาทนียํ เทนฺติ, อิโต โภชนียํ เทนฺติ, อิโต ปานียํ เทนฺติ; ตํ ปานียํ ตตฺถ ปริภุญฺชนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อิโต ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺตีติ? อามนฺตาฯ อญฺโญ อญฺญสฺส การโก ปรกตํ สุขทุกฺขํ อญฺโญ กโรติ, อญฺโญ ปฏิสํเวเทตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[489] น วตฺตพฺพํ – ‘‘อิโต ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺตี’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ เปตา อตฺตโน อตฺถาย ทานํ เทนฺตํ อนุโมเทนฺติ, จิตฺตํ ปสาเทนฺติ, ปีติํ อุปฺปาเทนฺติ, โสมนสฺสํ ปฏิลภนฺตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ เปตา อตฺตโน อตฺถาย ทานํ เทนฺตํ อนุโมเทนฺติ, จิตฺตํ ปสาเทนฺติ, ปีติํ อุปฺปาเทนฺติ, โสมนสฺสํ ปฏิลภนฺติ; เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อิโต ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺตี’’ติฯ

[490] น วตฺตพฺพํ – ‘‘อิโต ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺตี’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา –

‘‘อุนฺนเม อุทกํ วุฏฺฐํ, ยถานินฺนํ ปวตฺตติ;

เอวเมว อิโต ทินฺนํ, เปตานํ อุปกปฺปติฯ