[476] จิตฺเตน สหชาตาติ กตฺวา เจตสิกาติ? อามนฺตาฯ ผสฺเสน สหชาตาติ กตฺวา ผสฺสสิกาติ [ผสฺสิกาติ (ปี. อฏฺฐ.)]? อามนฺตาฯ จิตฺเตน สหชาตาติ กตฺวา เจตสิกาติ? อามนฺตา ฯ เวทนาย… สญฺญาย… เจตนาย… สทฺธาย… วีริเยน… สติยา… สมาธินา… ปญฺญาย… ราเคน… โทเสน… โมเหน…เป.… อโนตฺตปฺเปน สหชาตาติ กตฺวา อโนตฺตปฺปาสิกาติ [อโนตฺตปฺปิกาติ (?)]? อามนฺตาฯ

[477] นตฺถิ เจตสิโก ธมฺโมติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา –

‘‘จิตฺตญฺหิทํ เจตสิกา จ ธมฺมา,

อนตฺตโต สํวิทิตสฺส โหนฺติ;

หีนปฺปณีตํ ตทุภเย วิทิตฺวา,

สมฺมทฺทโส เวทิ ปโลกธมฺม’’นฺติฯ

อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ อตฺถิ เจตสิโก ธมฺโมติฯ

นตฺถิ เจตสิโก ธมฺโมติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อิธ, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ จิตฺตมฺปิ อาทิสติ เจตสิกมฺปิ อาทิสติ วิตกฺกิตมฺปิ อาทิสติ วิจาริตมฺปิ อาทิสติ – ‘เอวมฺปิ เต มโน, อิตฺถมฺปิ เต มโน, อิติปิ เต จิตฺต’’’นฺติ [ที. นิ. 1.485]ฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ อตฺถิ เจตสิโก ธมฺโมติฯ

เจตสิกกถา นิฏฺฐิตาฯ

7. สตฺตมวคฺโค

(66) 4. ทานกถา

[478] เจตสิโก ธมฺโม ทานนฺติ? อามนฺตาฯ ลพฺภา เจตสิโก ธมฺโม ปเรสํ ทาตุนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป.… ลพฺภา เจตสิโก ธมฺโม ปเรสํ ทาตุนฺติ? อามนฺตาฯ ลพฺภา ผสฺโส ปเรสํ ทาตุนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป.… ลพฺภา เวทนา…เป.… สญฺญา… เจตนา… สทฺธา… วีริยํ… สติ… สมาธิ… ปญฺญา ปเรสํ ทาตุนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[479] น วตฺตพฺพํ – เจตสิโก ธมฺโม ทานนฺติ? อามนฺตาฯ ทานํ อนิฏฺฐผลํ อกนฺตผลํ อมนุญฺญผลํ เสจนกผลํ ทุกฺขุทฺรยํ ทุกฺขวิปากนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นนุ ทานํ อิฏฺฐผลํ กนฺตผลํ มนุญฺญผลํ อเสจนกผลํ สุขุทฺรยํ สุขวิปากนฺติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ทานํ อิฏฺฐผลํ กนฺตผลํ มนุญฺญผลํ อเสจนกผลํ สุขุทฺรยํ สุขวิปากํ , เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เจตสิโก ธมฺโม ทาน’’นฺติฯ

ทานํ อิฏฺฐผลํ วุตฺตํ ภควตา, จีวรํ ทานนฺติ [อุปริ วุจฺจมานาย ปรวาทีปุจฺฉาย สทิสา, อฏฺฐกถา โอโลเกตพฺพา]? อามนฺตาฯ จีวรํ อิฏฺฐผลํ กนฺตผลํ มนุญฺญผลํ อเสจนกผลํ สุขุทฺรยํ สุขวิปากนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทานํ อิฏฺฐผลํ วุตฺตํ ภควตา, ปิณฺฑปาโต เสนาสนํ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาโร ทานนฺติ? อามนฺตาฯ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาโร อิฏฺฐผโล กนฺตผโล มนุญฺญผโล อเสจนกผโล สุขุทฺรโย สุขวิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[480] น วตฺตพฺพํ – ‘‘เจตสิโก ธมฺโม ทาน’’นฺติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา –

‘‘สทฺธา หิริยํ กุสลญฺจ ทานํ,

ธมฺมา เอเต สปฺปุริสานุยาตา;

เอตญฺหิ มคฺคํ ทิวิยํ วทนฺติ,

เอเตน หิ คจฺฉติ เทวโลก’’นฺติ [อ. นิ. 8.32]ฯ

อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ เจตสิโก ธมฺโม ทานนฺติฯ

น วตฺตพฺพํ – ‘‘เจตสิโก ธมฺโม ทาน’’นฺติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ปญฺจิมานิ, ภิกฺขเว, ทานานิ มหาทานานิ อคฺคญฺญานิ รตฺตญฺญานิ วํสญฺญานิ โปราณานิ อสงฺกิณฺณานิ อสงฺกิณฺณปุพฺพานิ, น สงฺกิยนฺติ น สงฺกิยิสฺสนฺติ, อปฺปฏิกุฏฺฐานิ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิ! กตมานิ ปญฺจ? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติฯ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อปริมาณานํ สตฺตานํ อภยํ เทติ อเวรํ เทติ อพฺยาพชฺฌํ [อพฺยาปชฺฌํ (สฺยา. ก.)] เทติฯ อปริมาณานํ สตฺตานํ อภยํ ทตฺวา อเวรํ ทตฺวา อพฺยาพชฺฌํ ทตฺวา อปริมาณสฺส อภยสฺส อเวรสฺส อพฺยาพชฺฌสฺส ภาคี โหติฯ

อิทํ, ภิกฺขเว , ปฐมํ ทานํ มหาทานํ อคฺคญฺญํ รตฺตญฺญํ วํสญฺญํ โปราณํ อสงฺกิณฺณํ อสงฺกิณฺณปุพฺพํ, น สงฺกิยติ น สงฺกิยิสฺสติ, อปฺปฏิกุฏฺฐํ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิฯ ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อทินฺนาทานํ ปหาย…เป.… กาเมสุมิจฺฉาจารํ ปหาย…เป.… มุสาวาทํ ปหาย…เป.… สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานํ ปหาย สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรโต โหติฯ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรโต, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อปริมาณานํ สตฺตานํ อภยํ เทติ อเวรํ เทติ อพฺยาพชฺฌํ เทติฯ อปริมาณานํ สตฺตานํ อภยํ ทตฺวา อเวรํ ทตฺวา อพฺยาพชฺฌํ ทตฺวา อปริมาณสฺส อภยสฺส อเวรสฺส อพฺยาพชฺฌสฺส ภาคี โหติฯ อิทํ, ภิกฺขเว , ปญฺจมํ ทานํ มหาทานํ อคฺคญฺญํ รตฺตญฺญํ วํสญฺญํ โปราณํ อสงฺกิณฺณํ อสงฺกิณฺณปุพฺพํ, น สงฺกิยติ น สงฺกิยิสฺสติ, อปฺปฏิกุฏฺฐํ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจ ทานานิ มหาทานานิ อคฺคญฺญานิ รตฺตญฺญานิ วํสญฺญานิ โปราณานิ อสงฺกิณฺณานิ อสงฺกิณฺณปุพฺพานิ, น สงฺกิยนฺติ น สงฺกิยิสฺสนฺติ, อปฺปฏิกุฏฺฐานิ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหี’’ติ [อ. นิ. 8.39]ฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ เจตสิโก ธมฺโม ทานนฺติฯ

[481] น วตฺตพฺพํ – ‘‘เทยฺยธมฺโม ทาน’’นฺติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อิเธกจฺโจ อนฺนํ เทติ, ปานํ เทติ, วตฺถํ เทติ, ยานํ เทติ, มาลํ เทติ, คนฺธํ เทติ, วิเลปนํ เทติ, เสยฺยํ เทติ, อาวสถํ เทติ, ปทีเปยฺยํ เทตี’’ติ [สํ. นิ. 3.362-391 โถกํ วิสทิสํ]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ เทยฺยธมฺโม ทานนฺติฯ

[482] เทยฺยธมฺโม ทานนฺติ? อามนฺตาฯ เทยฺยธมฺโม อิฏฺฐผโล กนฺตผโล มนุญฺญผโล อเสจนกผโล สุขุทฺรโย สุขวิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทานํ อิฏฺฐผลํ วุตฺตํ ภควตา, จีวรํ ทานนฺติ? อามนฺตาฯ จีวรํ อิฏฺฐผลํ กนฺตผลํ มนุญฺญผลํ อเสจนกผลํ สุขุทฺรยํ สุขวิปากนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทานํ อิฏฺฐผลํ วุตฺตํ ภควตา, ปิณฺฑปาโต ทานํ… เสนาสนํ ทานํ… คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาโร ทานนฺติ? อามนฺตาฯ

คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาโร อิฏฺฐผโล กนฺตผโล มนุญฺญผโล อเสจนกผโล สุขุทฺรโย สุขวิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘เทยฺยธมฺโม ทาน’’นฺติฯ

ทานกถา นิฏฺฐิตาฯ

7. สตฺตมวคฺโค

(67) 5. ปริโภคมยปุญฺญกถา

[483] ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตาฯ ปริโภคมโย ผสฺโส วฑฺฒติ, เวทนา วฑฺฒติ, สญฺญา วฑฺฒติ, เจตนา วฑฺฒติ, จิตฺตํ วฑฺฒติ, สทฺธา วฑฺฒติ, วีริยํ วฑฺฒติ, สติ วฑฺฒติ, สมาธิ วฑฺฒติ, ปญฺญา วฑฺฒตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตาฯ ลตา วิย วฑฺฒติ, มาลุวา วิย วฑฺฒติ, รุกฺโข วิย วฑฺฒติ, ติณํ วิย วฑฺฒติ, มุญฺชปุญฺโช วิย วฑฺฒตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[484] ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตาฯ ทายโก ทานํ ทตฺวา น สมนฺนาหรติ, โหติ ปุญฺญนฺติ? อามนฺตาฯ อนาวฏฺเฏนฺตสฺส [อนาวฏฺฏนฺตสฺส (สี. ปี. ก.), อนาวชฺฌนฺตสฺส (สฺยา.)] โหติ… อนาโภคสฺส โหติ… อสมนฺนาหรนฺตสฺส โหติ… อมนสิกโรนฺตสฺส โหติ… อเจตยนฺตสฺส โหติ… อปตฺถยนฺตสฺส โหติ… อปฺปณิทหนฺตสฺส โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นนุ อาวฏฺเฏนฺตสฺส โหติ… อาโภคสฺส โหติ… สมนฺนาหรนฺตสฺส โหติ… มนสิกโรนฺตสฺส โหติ… เจตยนฺตสฺส โหติ… ปตฺถยนฺตสฺส โหติ… ปณิทหนฺตสฺส โหตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อาวฏฺเฏนฺตสฺส โหติ… อาโภคสฺส โหติ… สมนฺนาหรนฺตสฺส โหติ… มนสิกโรนฺตสฺส โหติ… เจตยนฺตสฺส โหติ… ปตฺถยนฺตสฺส โหติ… ปณิทหนฺตสฺส โหติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตี’’ติฯ

[485] ปริโภคมยํ ปุญฺญํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตาฯ