[422] เสขสฺส อเสขํ ญาณํ อตฺถิ, เสโข อเสขํ ธมฺมํ น ชานาติ น ปสฺสติ, อทิฏฺฐํ อวิทิตํ อสจฺฉิกตํ น อุปสมฺปชฺช วิหรติ, น กาเยน ผุสิตฺวา วิหรตีติ? อามนฺตาฯ อเสขสฺส อเสขํ ญาณํ อตฺถิ, อเสโข อเสขํ ธมฺมํ น ชานาติ น ปสฺสติ, อทิฏฺฐํ อวิทิตํ อสจฺฉิกตํ น อุปสมฺปชฺช วิหรติ, น กาเยน ผุสิตฺวา วิหรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
เสขสฺส อเสขํ ญาณํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ โคตฺรภุโน ปุคฺคลสฺส โสตาปตฺติมคฺเค ญาณํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส ปุคฺคลสฺส โสตาปตฺติผเล ญาณํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สกทาคามิผล… อนาคามิผล… อรหตฺตสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส ปุคฺคลสฺส อรหตฺเต ญาณํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
[423] น วตฺตพฺพํ – ‘‘เสขสฺส อเสขํ ญาณํ อตฺถี’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ อายสฺมา อานนฺโท เสโข – ‘‘ภควา อุฬาโร’’ติ ชานาติ, ‘‘สาริปุตฺโต เถโร, มหาโมคฺคลฺลาโน เถโร อุฬาโร’’ติ ชานาตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อายสฺมา อานนฺโท เสโข – ‘‘ภควา อุฬาโร’’ติ ชานาติ, ‘‘สาริปุตฺโต เถโร, มหาโมคฺคลฺลาโน เถโร อุฬาโร’’ติ ชานาติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เสขสฺส อเสขํ ญาณํ อตฺถี’’ติฯ
อเสขญาณกถา นิฏฺฐิตาฯ
5. ปญฺจมวคฺโค
(45) 3. วิปรีตกถา
[424] ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ [ปถวีกสิณสมาปตฺติํ (สี. ก.)] สมาปนฺนสฺส วิปรีเต ญาณนฺติ? อามนฺตาฯ อนิจฺเจ นิจฺจนฺติ วิปริเยโสติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทุกฺเข สุขนฺติ…เป.… อนตฺตนิ อตฺตาติ…เป.… อสุเภ สุภนฺติ วิปริเยโสติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปนฺนสฺส วิปรีเต ญาณนฺติ? อามนฺตาฯ อกุสลนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นนุ กุสลนฺติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ กุสลํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปนฺนสฺส วิปรีเต ญาณ’’นฺติฯ
อนิจฺเจ นิจฺจนฺติ วิปริเยโส, โส จ อกุสโลติ? อามนฺตาฯ ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปนฺนสฺส วิปรีเต ญาณํ, ตญฺจ อกุสลนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทุกฺเข สุขนฺติ…เป.… อนตฺตนิ อตฺตาติ…เป.… อสุเภ สุภนฺติ วิปริเยโส, โส จ อกุสโลติ? อามนฺตาฯ ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปนฺนสฺส วิปรีเต ญาณํ, ตญฺจ อกุสลนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
[425] ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปนฺนสฺส วิปรีเต ญาณํ, ตญฺจ อกุสลนฺติ? อามนฺตาฯ อนิจฺเจ นิจฺจนฺติ วิปริเยโส, โส จ กุสโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปนฺนสฺส วิปรีเต ญาณํ, ตญฺจ อกุสลนฺติ? อามนฺตาฯ ทุกฺเข สุขนฺติ…เป.… อนตฺตนิ อตฺตาติ…เป.… อสุเภ สุภนฺติ วิปริเยโส, โส จ กุสโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
[426] ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปนฺนสฺส วิปรีเต ญาณนฺติ? อามนฺตาฯ อรหา ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปชฺเชยฺยาติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อรหา ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปชฺเชยฺย, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปนฺนสฺส วิปรีเต ญาณ’’นฺติฯ
ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปนฺนสฺส วิปรีเต ญาณํ, อรหา ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปชฺเชยฺยาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ อรหโต วิปริเยโสติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
อตฺถิ อรหโต วิปริเยโสติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ อรหโต สญฺญาวิปริเยโส จิตฺตวิปริเยโส ทิฏฺฐิวิปริเยโสติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
นตฺถิ อรหโต สญฺญาวิปริเยโส จิตฺตวิปริเยโส ทิฏฺฐิวิปริเยโสติ? อามนฺตาฯ
หญฺจิ นตฺถิ อรหโต สญฺญาวิปริเยโส จิตฺตวิปริเยโส ทิฏฺฐิวิปริเยโส, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ อรหโต วิปริเยโส’’ติฯ
[427] น วตฺตพฺพํ – ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปนฺนสฺส วิปรีเต ญาณนฺติ? อามนฺตาฯ ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปชฺชนฺตสฺส สพฺเพว ปถวีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ เตน หิ ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปนฺนสฺส วิปรีเต ญาณนฺติฯ
ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปนฺนสฺส วิปรีเต ญาณนฺติ? อามนฺตาฯ นนุ ปถวี อตฺถิ, อตฺถิ จ โกจิ ปถวิํ ปถวิโต สมาปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ปถวี อตฺถิ, อตฺถิ จ โกจิ ปถวิํ ปถวิโต สมาปชฺชติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปนฺนสฺส วิปรีเต ญาณ’’นฺติฯ
ปถวี อตฺถิ, ปถวิํ ปถวิโต สมาปชฺชนฺตสฺส วิปรีตํ โหตีติ? อามนฺตาฯ นิพฺพานํ อตฺถิ, นิพฺพานํ นิพฺพานโต สมาปชฺชนฺตสฺส วิปรีตํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปถวีกสิณํ สมาปตฺติํ สมาปนฺนสฺส วิปรีเต ญาณ’’นฺติฯ
วิปรีตกถา นิฏฺฐิตาฯ
5. ปญฺจมวคฺโค
(46) 4. นิยามกถา
[428] อนิยตสฺส นิยามคมนาย อตฺถิ ญาณนฺติ? อามนฺตาฯ นิยตสฺส อนิยามคมนาย อตฺถิ ญาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
นิยตสฺส อนิยามคมนาย นตฺถิ ญาณนฺติ? อามนฺตาฯ อนิยตสฺส นิยามคมนาย นตฺถิ ญาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
อนิยตสฺส นิยามคมนาย อตฺถิ ญาณนฺติ? อามนฺตา ฯ นิยตสฺส นิยามคมนาย อตฺถิ ญาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
นิยตสฺส นิยามคมนาย นตฺถิ ญาณนฺติ? อามนฺตาฯ อนิยตสฺส นิยามคมนาย นตฺถิ ญาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ