ปจฺจุปฺปนฺนาย โพธิยา พุทฺโธ, ตาย โพธิยา ทุกฺขํ ปริชานาติ…เป.… มคฺคํ ภาเวตีติ ? อามนฺตาฯ อนาคตาย โพธิยา พุทฺโธ, ตาย โพธิยา ทุกฺขํ ปริชานาติ…เป.… มคฺคํ ภาเวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อตีตาย โพธิยา พุทฺโธ, น จ ตาย โพธิยา โพธิกรณียํ กโรตีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนาย โพธิยา พุทฺโธ, น จ ตาย โพธิยา โพธิกรณียํ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อตีตาย โพธิยา พุทฺโธ, น จ ตาย โพธิยา ทุกฺขํ ปริชานาติ…เป.… มคฺคํ ภาเวตีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนาย โพธิยา พุทฺโธ, น จ ตาย โพธิยา ทุกฺขํ ปริชานาติ…เป.… มคฺคํ ภาเวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อนาคตาย โพธิยา พุทฺโธ, น จ ตาย โพธิยา โพธิกรณียํ กโรตีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนาย โพธิยา พุทฺโธ, น จ ตาย โพธิยา โพธิกรณียํ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อนาคตาย โพธิยา พุทฺโธ, น จ ตาย โพธิยา ทุกฺขํ ปริชานาติ…เป.… มคฺคํ ภาเวตีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนาย โพธิยา พุทฺโธ, น จ ตาย โพธิยา ทุกฺขํ ปริชานาติ…เป.… มคฺคํ ภาเวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[399] อตีตาย โพธิยา พุทฺโธ, อนาคตาย โพธิยา พุทฺโธ, ปจฺจุปฺปนฺนาย โพธิยา พุทฺโธติ? อามนฺตาฯ ตีหิ โพธีหิ พุทฺโธติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ตีหิ โพธีหิ พุทฺโธติ? อามนฺตาฯ สตตํ สมิตํ อพฺโพกิณฺณํ ตีหิ โพธีหิ สมนฺนาคโต สโมหิโต, ติสฺโส โพธิโย ปจฺจุปฏฺฐิตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

น วตฺตพฺพํ – ‘‘โพธิยา พุทฺโธ’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ โพธิปฏิลาภา พุทฺโธติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ โพธิปฏิลาภา พุทฺโธ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘โพธิยา พุทฺโธ’’ติฯ

โพธิปฏิลาภา พุทฺโธติ, โพธิยา พุทฺโธติ? อามนฺตาฯ โพธิปฏิลาภา โพธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

โพธิยา พุทฺโธติกถา นิฏฺฐิตาฯ

4. จตุตฺถวคฺโค

(39) 7. ลกฺขณกถา

[400] ลกฺขณสมนฺนาคโต โพธิสตฺโตติ? อามนฺตาฯ ปเทสลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต ปเทสโพธิสตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ลกฺขณสมนฺนาคโต โพธิสตฺโตติ? อามนฺตา ฯ ติภาคลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต ติภาคโพธิสตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ลกฺขณสมนฺนาคโต โพธิสตฺโตติ? อามนฺตาฯ อุปฑฺฒลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต อุปฑฺฒโพธิสตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ลกฺขณสมนฺนาคโต โพธิสตฺโตติ? อามนฺตาฯ จกฺกวตฺติสตฺโต ลกฺขณสมนฺนาคโต, จกฺกวตฺติสตฺโต โพธิสตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

จกฺกวตฺติสตฺโต ลกฺขณสมนฺนาคโต, จกฺกวตฺติสตฺโต โพธิสตฺโตติ? อามนฺตาฯ ยาทิโส โพธิสตฺตสฺส ปุพฺพโยโค ปุพฺพจริยา ธมฺมกฺขานํ ธมฺมเทสนา, ตาทิโส จกฺกวตฺติสตฺตสฺส ปุพฺพโยโค ปุพฺพจริยา ธมฺมกฺขานํ ธมฺมเทสนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[401] ยถา โพธิสตฺตสฺส ชายมานสฺส เทวา ปฐมํ ปฏิคฺคณฺหนฺติ ปจฺฉา มนุสฺสา [ที. นิ. 2.27; ม. นิ. 3.205 วุตฺตํ ทิสฺสาย ปุจฺฉติ], เอวเมวํ จกฺกวตฺติสตฺตสฺส ชายมานสฺส เทวา ปฐมํ ปฏิคฺคณฺหนฺติ ปจฺฉา มนุสฺสาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ยถา โพธิสตฺตสฺส ชายมานสฺส จตฺตาโร นํ เทวปุตฺตา ปฏิคฺคเหตฺวา มาตุ ปุรโต ฐเปนฺติ – ‘‘อตฺตมนา, เทวิ, โหหิ! มเหสกฺโข เต ปุตฺโต อุปฺปนฺโน’’ติ, เอวเมวํ จกฺกวตฺติสตฺตสฺส ชายมานสฺส จตฺตาโร นํ เทวปุตฺตา ปฏิคฺคเหตฺวา มาตุ ปุรโต ฐเปนฺติ – ‘‘อตฺตมนา, เทวิ, โหหิ! มเหสกฺโข เต ปุตฺโต อุปฺปนฺโน’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ