อรหา อิตฺถิปุริสานํ นามโคตฺเต กงฺเขยฺย, มคฺคามคฺเค กงฺเขยฺย, ติณกฏฺฐวนปฺปตีนํ นาเม กงฺเขยฺยาติ, อตฺถิ อรหโต กงฺขาติ? อามนฺตาฯ อรหา โสตาปตฺติผเล วา สกทาคามิผเล วา อนาคามิผเล วา อรหตฺเต วา กงฺเขยฺยาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

กงฺขากถา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยวคฺโค

(13) 4. ปรวิตารณกถา

[322] อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณาติ? อามนฺตา ฯ อรหา ปรเนยฺโย ปรปตฺติโย ปรปจฺจโย ปรปฏิพทฺธภู, น ชานาติ น ปสฺสติ สมฺมูฬฺโห อสมฺปชาโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

นนุ อรหา น ปรเนยฺโย น ปรปตฺติโย น ปรปจฺจโย น ปรปฏิพทฺธภู ชานาติ ปสฺสติ อสมฺมูฬฺโห สมฺปชาโนติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อรหา น ปรเนยฺโย น ปรปตฺติโย น ปรปจฺจโย น ปรปฏิพทฺธภู, ชานาติ ปสฺสติ อสมฺมูฬฺโห สมฺปชาโน, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณา’’ติฯ

อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส ปรวิตารณา, โส จ ปรเนยฺโย ปรปตฺติโย ปรปจฺจโย ปรปฏิพทฺธภู, น ชานาติ น ปสฺสติ สมฺมูฬฺโห อสมฺปชาโนติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณา, โส จ ปรเนยฺโย ปรปตฺติโย ปรปจฺจโย ปรปฏิพทฺธภู, น ชานาติ น ปสฺสติ สมฺมูฬฺโห อสมฺปชาโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณา, โส จ น ปรเนยฺโย น ปรปตฺติโย น ปรปจฺจโย น ปรปฏิพทฺธภู, ชานาติ ปสฺสติ อสมฺมูฬฺโห สมฺปชาโนติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส ปรวิตารณา, โส จ น ปรเนยฺโย น ปรปตฺติโย น ปรปจฺจโย น ปรปฏิพทฺธภู, ชานาติ ปสฺสติ อสมฺมูฬฺโห สมฺปชาโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ

อตฺถิ อรหโต สตฺถริ ปรวิตารณา, ธมฺเม ปรวิตารณา, สงฺเฆ ปรวิตารณา, สิกฺขาย ปรวิตารณา, ปุพฺพนฺเต ปรวิตารณา, อปรนฺเต ปรวิตารณา, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต ปรวิตารณา, อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ ปรวิตารณาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

นตฺถิ อรหโต สตฺถริ ปรวิตารณา, ธมฺเม ปรวิตารณา…เป.… อิทปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ นตฺถิ อรหโต สตฺถริ ปรวิตารณา, ธมฺเม ปรวิตารณา…เป.… อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ ปรวิตารณา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณา’’ติฯ

อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส ปรวิตารณา, อตฺถิ ตสฺส สตฺถริ ปรวิตารณา, ธมฺเม ปรวิตารณา…เป.… อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณา, อตฺถิ ตสฺส สตฺถริ ปรวิตารณา, ธมฺเม ปรวิตารณา…เป.… อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ ปรวิตารณาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณา, นตฺถิ ตสฺส สตฺถริ ปรวิตารณา, ธมฺเม ปรวิตารณา…เป.… อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส ปรวิตารณา, นตฺถิ ตสฺส สตฺถริ ปรวิตารณา, ธมฺเม ปรวิตารณา…เป.… อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ ปรวิตารณาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[323] อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ นนุ อรหโต ราโค ปหีโน อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวงฺกโต อายติํ อนุปฺปาทธมฺโมติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อรหโต ราโค ปหีโน อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวงฺกโต อายติํ อนุปฺปาทธมฺโม, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณา’’ติฯ

อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ

นนุ อรหโต โทโส ปหีโน…เป.… โมโห ปหีโน…เป.… อโนตฺตปฺปํ ปหีนํ อุจฺฉินฺนมูลํ ตาลาวตฺถุกตํ อนภาวงฺกตํ อายติํ อนุปฺปาทธมฺมํ…เป.… ราคปฺปหานาย มคฺโค ภาวิโต…เป.… โพชฺฌงฺคา ภาวิตา…เป.… โทสปฺปหานาย…เป.… อโนตฺตปฺปปหานาย มคฺโค ภาวิโต…เป.… โพชฺฌงฺคา ภาวิตา…เป.… นนุ อรหา วีตราโค วีตโทโส วีตโมโห…เป.… สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกตนฺติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อรหา วีตราโค วีตโทโส วีตโมโห สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกตํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณา’’ติฯ

[324] อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณาติ? สธมฺมกุสลสฺส อรหโต อตฺถิ ปรวิตารณา, ปรธมฺมกุสลสฺส อรหโต นตฺถิ ปรวิตารณาติฯ สธมฺมกุสลสฺส อรหโต อตฺถิ ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ ปรธมฺมกุสลสฺส อรหโต อตฺถิ ปรวิตารณาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปรธมฺมกุสลสฺส อรหโต นตฺถิ ปรวิตารณาติ? อามนฺตา ฯ สธมฺมกุสลสฺส อรหโต นตฺถิ ปรวิตารณาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

สธมฺมกุสลสฺส อรหโต ราโค ปหีโน, อตฺถิ ตสฺส ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ ปรธมฺมกุสลสฺส อรหโต ราโค ปหีโน, อตฺถิ ตสฺส ปรวิตารณาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

สธมฺมกุสลสฺส อรหโต โทโส ปหีโน…เป.… โมโห ปหีโน…เป.… อโนตฺตปฺปํ ปหีนํ …เป.… ราคปฺปหานาย มคฺโค ภาวิโต…เป.… โพชฺฌงฺคา ภาวิตา…เป.… โทสปฺปหานาย…เป.… อโนตฺตปฺปปหานาย มคฺโค ภาวิโต…เป.… โพชฺฌงฺคา ภาวิตา…เป.… สธมฺมกุสโล อรหา วีตราโค วีตโทโส วีตโมโห…เป.… สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกตํ, อตฺถิ ตสฺส ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ ปรธมฺมกุสโล อรหา วีตราโค วีตโทโส วีตโมโห…เป.… สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกตํ, อตฺถิ ตสฺส ปรวิตารณาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปรธมฺมกุสลสฺส อรหโต ราโค ปหีโน, นตฺถิ ตสฺส ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ สธมฺมกุสลสฺส อรหโต ราโค ปหีโน, นตฺถิ ตสฺส ปรวิตารณาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

ปรธมฺมกุสลสฺส อรหโต โทโส ปหีโน, โมโห ปหีโน…เป.… อโนตฺตปฺปํ ปหีนํ…เป.… ราคปฺปหานาย มคฺโค ภาวิโต…เป.… โพชฺฌงฺคา ภาวิตา…เป.… โทสปฺปหานาย…เป.… อโนตฺตปฺปปหานาย มคฺโค ภาวิโต…เป.… โพชฺฌงฺคา ภาวิตา…เป.… ปรธมฺมกุสโล อรหา วีตราโค วีตโทโส วีตโมโห…เป.… สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกตํ, นตฺถิ ตสฺส ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ สธมฺมกุสโล อรหา วีตราโค วีตโทโส วีตโมโห…เป.… สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกตํ, นตฺถิ ตสฺส ปรวิตารณาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[325] อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ชานโตหํ, ภิกฺขเว, ปสฺสโต อาสวานํ ขยํ วทามิ, โน อชานโต โน อปสฺสโต! กิญฺจ, ภิกฺขเว, ชานโต กิํ ปสฺสโต อาสวานํ ขโย โหติ? ‘อิติ รูปํ’…เป.… ‘อิติ วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโม’ติ – เอวํ โข, ภิกฺขเว, ชานโต เอวํ ปสฺสโต อาสวานํ ขโย โหตี’’ติฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา ฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณา’’ติฯ

อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ชานโตหํ, ภิกฺขเว, ปสฺสโต อาสวานํ ขยํ วทามิ, โน อชานโต โน อปสฺสโต! กิญฺจ, ภิกฺขเว, ชานโต กิํ ปสฺสโต อาสวานํ ขโย โหติ? ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ – ภิกฺขเว, ชานโต ปสฺสโต อาสวานํ ขโย โหติ, ‘อยํ ทุกฺขสมุทโย’ติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรโธ’ติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ – ชานโต ปสฺสโต อาสวานํ ขโย โหติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ชานโต เอวํ ปสฺสโต อาสวานํ ขโย โหตี’’ติฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณา’’ติฯ

อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, อนภิชานํ อปริชานํ อวิราชยํ อปฺปชหํ อภพฺโพ ทุกฺขกฺขยาย; สพฺพญฺจ โข, ภิกฺขเว, อภิชานํ ปริชานํ วิราชยํ ปชหํ ภพฺโพ ทุกฺขกฺขยายา’’ติ! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณา’’ติฯ

อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘สหาวสฺส ทสฺสนสมฺปทาย…เป.… ฉจฺจาภิฐานานิ อภพฺพ กาตุ’’นฺติฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณา’’ติฯ

อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ยสฺมิํ, ภิกฺขเว, สมเย อริยสาวกสฺส วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ – ‘ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’นฺติ, สห ทสฺสนุปฺปาทา, ภิกฺขเว, อริยสาวกสฺส ตีณิ สํโยชนานิ ปหียนฺติ – สกฺกายทิฏฺฐิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส’’ติ! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณา’’ติฯ

อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา –

‘‘นาหํ สหิสฺสามิ [คมิสฺสามิ (สี. สฺยา. ก.), สมีหามิ (ปี.)] ปโมจนาย,

กถงฺกถิํ โธตก กญฺจิ [กิญฺจิ (ก.)] โลเก;

ธมฺมญฺจ เสฏฺฐํ อภิชานมาโน,

เอวํ ตุวํ โอฆมิมํ ตเรสี’’ติ [สุ. นิ. 1070 สุตฺตนิปาเต; จูฬนิ. 33 โธตกมาณวปุจฺฉานิทฺเทส]ฯ

อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณา’’ติฯ

น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ อรหโต อิตฺถิปุริสานํ นามโคตฺตํ ปเร วิตาเรยฺยุํ, มคฺคามคฺคํ ปเร วิตาเรยฺยุํ, ติณกฏฺฐวนปฺปตีนํ นามํ ปเร วิตาเรยฺยุนฺติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อรหโต อิตฺถิปุริสานํ นามโคตฺตํ ปเร วิตาเรยฺยุํ, มคฺคามคฺคํ ปเร วิตาเรยฺยุํ, ติณกฏฺฐวนปฺปตีนํ นามํ ปเร วิตาเรยฺยุํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณา’’ติฯ

อรหโต อิตฺถิปุริสานํ นามโคตฺตํ ปเร วิตาเรยฺยุํ, มคฺคามคฺคํ ปเร วิตาเรยฺยุํ, ติณกฏฺฐวนปฺปตีนํ นามํ ปเร วิตาเรยฺยุนฺติ, อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณาติ? อามนฺตาฯ อรหโต โสตาปตฺติผลํ วา สกทาคามิผลํ วา อนาคามิผลํ วา อรหตฺตํ วา ปเร วิตาเรยฺยุนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปรวิตารณกถา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยวคฺโค