6. ปณฺฑิตวคฺควณฺณนา
------
1. ราธตฺเถรวตฺถุ. [ 60 ]
"นิธีนํว ปวตฺตารนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต อายสฺมนฺตํ ราธํ อารพฺภ กเถสิ.
โส กิร คิหิกาเล สาวตฺถิยํ ทุคฺคตพฺราหฺมโณ อโหสิ.
โส "ภิกฺขูนํ สนฺติเก ชีวิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา
อปหริตํ กโรนฺโต ปริเวณํ สมฺมชฺชนฺโต มุขโธวนาทีนิ ททนฺโต
วิหาเร วสิ. ภิกฺขูปิ นํ สงฺคณฺหึสุ ปพฺพาเชตุํ ปน น อิจฺฉนฺติ.
โส ปพฺพชฺชํ อลภมาโน กิโส อโหสิ.
อเถกทิวสํ สตฺถา ปจฺจูสกาเล โลกํ โวโลเกนฺโต ตํ
พฺราหฺมณํ ทิสฺวา "กินฺนุ โขติ อุปธาเรนฺโต อรหา ภวิสฺสตีติ
ญตฺวา สายณฺหสมเย วิหารจาริกํ จรนฺโต วิย พฺราหฺมณสฺส
สนฺติกํ คนฺตฺวา "พฺราหฺมณ กึ กโรนฺโต วิจรสีติ อาห.
"ภิกฺขูนํ วตฺตปฺปฏิวตฺตํ กโรมิ¹ ภนฺเตติ อาหฺ "ลภสิ เตสํ
สนฺติกา สงฺคหนฺติ. "อาม ภนฺเต อาหารมตฺตํ ลภามิ น ปน มํ
ปพฺพาเชนฺตีติ. สตฺถา เอตสฺมึ นิทาเน ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา
ตมตฺถํ ปุจฺฉิตฺวา "ภิกฺขเว อตฺถิ โกจิ อิมสฺส พฺราหฺมณสฺส
อธิการํ สรนฺโตติ ปุจฺฉิ. สารีปุตฺตตฺเถโร "อหํ ภนฺเต สรามิ,
1. สี. ม. ยุ. กโรนฺโต.

อยํ เม ราชคเห ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส อตฺตโน อภิหฏํ กฏจฺฉุภิกฺขํ
ทาเปสิ อิมสฺสาหํ อธิการํ สรามีติ อาห. โส สตฺถารา กึ ปน
เต สารีปุตฺต เอวํ กโตปการํ ทุกฺขโต โมเจตุํ น วฏฺฏตีติ วุตฺเต
สาธุ ภนฺเต ปพฺพาเชสฺสามีติ ตํ พฺราหฺมณํ ปพฺพาเชสิ. ตสฺส
ภตฺตคฺเค อาสนปริยนฺเต อาสนํ ปาปุณาติ ยาคุภตฺตาทีหิ กิลมติ.
เถโร ตํ อาทาย จาริกํ ปกฺกามิ อภิกฺขณํ นํ อิทนฺเต กตฺตพฺพํ
อิทนฺเต น กตฺตพฺพนฺติ โอวทิ อนุสาสิ. โส สุวโจ อโหสิ
ปทกฺขิณคฺคาหี ตสฺมา ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมาโน กติปาเหเนว
อรหตฺตํ ปาปุณิ. เถโร ตํ อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา
นิสีทิ. อถ นํ สตฺถา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา อาห สุวโจ นุ โข
เต สารีปุตฺต อนฺเตวาสิโกติ อาม ภนฺเต อติวิย สุวโจ
กิสฺมิญฺจิ โทเส วุจฺจมาเนปิ น กุทฺธปุพฺโพติ. สารีปุตฺต เอวรูเป
สทฺธิวิหาริเก ลภมาโน กิตฺตเก คณฺเหยฺยาสีติ. ภนฺเต พหุเกปิ
คณฺเหยฺยาเมวาติ.
อเถกทิวสํ ธมฺมสภายํ ภิกฺขู กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ สารีปุตฺตตฺเถโร
กิร กตญฺญู กตเวที กฏจฺฉุภิกฺขามตฺตํ อุปการํ สริตฺวา ทุคฺคตพฺราหฺมณํ
ปพฺพาเชสิ ราธตฺเถโรปิ โอวาทกฺขโม โอวาทกฺขมเมว¹
ลภีติ. สตฺถา เตสํ กถํ สุตฺวา น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ
สารีปุตฺโต กตญฺญู กตเวทีเยวาติ วตฺวา ตมตฺถํ ปกาเสตุํ
1. โอวาทกเมว. [ ? ]

อลีนจิตฺตํ นิสฺสาย ปหฏฺฐา มหตี จมู
โกสลํ เสนาสนฺตุฏฺฐํ ชีวคฺคาหํ อคาหยิ
เอวํ นิสฺสยสมฺปนฺโน ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย
ภาวยํ กุสลํ ธมฺมํ โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยา
ปาปุเณ อนุปุพฺเพน สพฺพสํโยชนกฺขยนฺติ
อิมํ ทุกนิปาเต อลีนจิตฺตชาตกํ¹ วิตฺถาเรตฺวา กเถสิ. ตทา กิร
วฑฺฒกีหิ ปาทสฺส อโรคกรณภาเวน กตํ อตฺตโน อุปการํ ญตฺวา
สพฺพเสตสฺส หตฺถิโปตกสฺส ทายโก เอกจาริโก หตฺถี สารีปุตฺตตฺเถโร
อโหสิ. เอวํ เถรํ อารพฺภ ชาตกํ กเถตฺวา ราธตฺเถรํ อารพฺภ
ภิกฺขเว ภิกฺขุนา นาม ราเธน วิย สุวเจน ภวิตพฺพํ โทสํ
ทสฺเสตฺวา โอวทิยมาเนนปิ น กุชฺฌิตพฺพํ โอวาททายโก ปน
นิธิอาจิกฺขนโก วิย ทฏฐพฺโพติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ
เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
" นิธีนํว ปวตฺตารํ ยํ ปสฺเส วชฺชทสฺสินํ
นิคฺคยฺหวาทึ เมธาวึ ตาทิสํ ปณฺฑิตํ ภเช
ตาทิสํ ภชมานสฺส เสยฺโย โหติ น ปาปิโยติ. "
ตตฺถ นิธีนนฺติ ตตฺถ ตตฺถ นิทหิตฺวา ฐปิตานํ หิรญฺญ-
สุวณฺณาทิปูรานํ นิธิกุมฺภีนํ. ปวตฺตารนฺติ กิจฺฉชีวิเก ทุคฺคตมนุสฺเส
อนุกมฺปํ กตฺวา เอหิ สุเขน เต ชีวิตุปายํ ทสฺเสสฺสามีติ นิธิฏฐานํ
เนตฺวา หตฺถํ ปสาเรตฺวา อิมํ คเหตฺวา สุขํ ชีวาติ อาจิกฺขนฺตารํ²
1. ขุ. ชา. 27/52. ตทฏฺฐกถา. 3/23. 2. สี. อาจิกฺขาตารํ. ม. ยุ. อาจิกฺขิตารํ.

วิย. วชฺชทสฺสินนฺติ เทฺว วชฺชทสฺสิโน อิมินา นํ อสารุปฺเปน
วา ขลิเตน วา สงฺฆมชฺเฌ นิคฺคณฺหิสฺสามีติ รนฺธคเวสโก จ
อญฺญาตญฺญาปนตฺถาย ญาตํ อนุคฺคณฺหนตฺถาย สีลาทีนมสฺส
วุฑฺฒิกามตาย ตํ ตํ วชฺชํ โอโลกเนน อุลฺลุมฺปนวเสน สภาวสณฺฐิโต
จ อยมิธาธิปฺเปโต ยถา ทุคฺคตมนุสฺโส อิมํ คณฺหาหีติ ตชฺเชตฺวาปิ
โปเถตฺวาปิ นิธึ ทสฺสิโต โกปํ น กโรติ ปมุทิโตว โหติ เอวเมว
เอวรูเป ปุคฺคเล อสารุปฺปํ วา ขลิตํ วา ทิสฺวา อาจิกฺขนฺเต โกโป
น กาตพฺโพ ตุฏฺเฐเนว ภวิตพฺพํ ภนฺเต มหนฺตํ โว กมฺมํ กตํ
มยฺหํ อาจริยุปชฺฌายฏฐาเน ฐตฺวา โอวทนฺเตหิ ปุนปิ มํ
โอวเทยฺยาถาติ ปวาเรตพฺพเมว. นิคฺคยฺหวาทินฺติ เอกจฺโจ หิ
สทฺธิวิหาริกาทีนํ อสารุปฺปํ วา ขลิตํ วา ทิสฺวา อยํ เม
มุโขทกทานาทีหิ สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐหติ สเจ ตํ วกฺขามิ น มํ
อุปฏฐหิสฺสติ เอวํ เม ปริหานิ ภวิสฺสตีติ วตฺตุํ อวิสหนฺโต น
นิคฺคยฺหวาที นาม โหติ โส อิมสฺมึ สาสเน กจวรํ อากิรติ. โย
ปน ตถารูปํ วชฺชํ ทิสฺวา วชฺชานุรูปํ ตชฺเชนฺโต ปณาเมนฺโต
ทณฺฑกมฺมํ กโรนฺโต วิหารา นีหรนฺโต สิกฺขาเปติ. อยํ นิคฺคยฺหวาที
นาม เสยฺยถาปิ สมฺมาสมฺพุทฺโธ. วุตฺตญฺเหตํ¹ นิคฺคยฺห นิคฺคยฺหาหํ
อานนฺท วกฺขามิ ปคฺคยฺห ปคฺคยฺหาหํ อานนฺท วกฺขามิ โย
สาโร โส ฐสฺสตีติ. เมธาวินฺติ ธมฺโมชปญฺญาย สมนฺนาคตํ.
ตาทิสนฺติ เอวรูปํ ปณฺฑิตํ ภเชยฺย ปยิรุปาเสยฺย ตาทิสํ หิ
1. ม. อุ. 14/245. ตตฺถ ปน...ปวยฺห ปวยฺหาหนฺติ ทิสฺสติ.

อาจริยํ ภชมานสฺส อนฺเตวาสิกสฺส เสยฺโย โหติ น ปาปิโย
วุฑฺฒิเยว โหติ น ปริหานีติ.
เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
ราธตฺเถรวตฺถุ.
-------------
2. อสฺสชิปุนพฺพสุกวตฺถุ. [ 61 ]
โอวเทยฺยานุสาเสยฺยาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต อสฺสชิปุนพฺพสุเก อารพฺภ กเถสิ.
เทสนา ปน กิฏาคิริสฺมึ สมุฏฐิตา. เต กิร¹ กิญฺจาปิ
อคฺคสาวกานํ สทฺธิวิหาริกา อลชฺชิโน ปน อเหสุํ ปาปภิกฺขู. เต
ปาปเกหิ อตฺตโน ปริวาเรหิ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ กิฏาคิริสฺมึ
วิหรนฺตา มาลาวจฺฉํ โรเปนฺติปิ โรปาเปนฺติปีติอาทิกํ นานปฺปการํ
อนาจารํ กโรนฺตา กุลทูสกกมฺมํ กตฺวา ตโต อุปฺปนฺเนหิ ปจฺจเยหิ
ชีวิตํ กปฺเปนฺตา ตํ อาวาสํ เปสลานํ ภิกฺขูนํ อนาวาสํ อกํสุ.
สตฺถา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา เตสํ ปพฺพาชนียกมฺมกรณตฺถาย สปริวาเร
เทฺว อคฺคสาวเก อามนฺเตตฺวา คจฺฉถ สารีปุตฺตา เตสุ เย
ตุมฺหากํ วจนํ น กโรนฺติ เตสํ ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรถ เย
ปน กโรนฺติ เต โอวทถ อนุสาสถ โอวทนฺโต หิ อนุสาสนฺโต
อปณฺฑิตานํเยว อปฺปิโย โหติ³ ปณฺฑิตานํ ปน ปิโย โหติ
มนาโปติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
1. ม. เอตฺถนฺตเร เทฺว ภิกฺขูติ อตฺถิ. 2. วินยปิฏก มหาวิภงฺค. 1/415.
3. ม. เอตฺถนฺตเร อมนาโปติ อตฺถิ.

" โอวเทยฺยานุสาเสยฺย อสพฺภา จ นิวารเย
สตํ หิ โส ปิโย โหติ อสตํ โหติ อปฺปิโยติ. "
ตตฺถ โอวเทยฺยาติ อุปฺปนฺเน วตฺถุสฺมึ วทนฺโต โอวทติ
นาม อนุปฺปนฺเน วตฺถุสฺมึ อยโสปิ เต สิยาติอาทิวเสน อนาคตํ
วชฺชํ ทสฺเสนฺโต อนุสาสติ นาม สมฺมุขา วทนฺโต โอวทติ นาม
ปรมฺมุขา ทูตํ วา สาสนํ วา เปเสนฺโต อนุสาสติ นาม สกึ
วทนฺโตปิ โอวทติ นาม ปุนปฺปุนํ วทนฺโต อนุสาสติ นาม
โอวทนฺโตเอว วา อนุสาสติ นามาติ เอวํ โอวเทยฺย อนุสาเสยฺย.
อสพฺภาติ อกุสลธมฺมา นิวาเรยฺย กุสลธมฺเม ปติฏฐาเปยฺยาติ
อตฺโถ. สตนฺติ โส เอวรูโป ปุคฺคโล พุทฺธาทีนํ สปฺปุริสานํ
ปิโย โหติ เย ปน อทิฏฐธมฺมา วิติณฺณปรโลกา อามิสจกฺขุกา
ชีวิตตฺถาย ปพฺพชิตา เตสํ อสตํ โส โอวาทโก อนุสาสโก
น ตฺวํ อมฺหากํ อุปชฺฌาโย น อาจริโย กสฺมา อมฺเห
โอวทสีติ เอวํ มุขสตฺตีหิ วิชฺฌนฺตานํ อปฺปิโย โหตีติ.
เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ.
สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานาปิ ตตฺถ คนฺตฺวา เต ภิกฺขู โอวทึสุ
อนุสาสึสุ. เตสุ เอกจฺเจ โอวาทํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สมฺมา วตฺตึสุ
เอกจฺเจ วิพฺภมึสุ เอกจฺเจ ปพฺพาชนียกมฺมํ ปาปุณึสูติ.
อสฺสชิปุนพฺพสุกวตฺถุ.
-------------