2. อปฺปมาทวคฺค วณฺณนา
------------
1. สามาวตี วตฺถุ. [15]
อปฺปมาโท อมตํ ปทนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา โกสมฺพึ¹
อุปนิสฺสาย โฆสิตาราเม วิหรนฺโต สามาวตีปมุขานํ ปญฺจนฺนํ
อิตฺถีสตานํ. มาคนฺทิยปมุขานญฺจ ตสฺสา ปญฺจนฺนํ ญาติสตานํ
มรณ พฺยสนํ อารพฺภ กเถสิ. ตตฺรายํ อนุปุพฺพีกถา
อตีเต อลฺลกปฺปรฏฺเฐ อลฺลกปฺปราชา นาม เวฏฺฐทีปกรฏฺเฐ
เวฏฺฐทีปกราชา นามาติ อิเม เทฺว ทหรกาลโต ปฏฺฐาย สหายกา
หุตฺวา เอกาจริยกุเล สิปฺปํ อุคฺคณฺหิตฺวา อตฺตโน อตฺตโน ปิตูนํ
อจฺจเยน ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา ทสทสโยชนิเก รฏฺเฐ ราชาโน อเหสุํ.
เต กาเลน กาลํ สมาคนฺตฺวา เอกโต ติฏฺฐนฺตา นิสีทนฺตา นิปชฺชนฺตา
มหาชนํ ชายมานญฺจ มียมานญฺจ ทิสฺวา ปรโลกํ คจฺฉนฺตํ
อนุคจฺฉนฺโต นาม นตฺถิ อนฺตมโส อตฺตโน สรีรํปิ สพฺพํ ปหาย
คนฺตพฺพํ กินฺโน ฆราวาเสน ปพฺพชิสฺสามาติ มนฺเตตฺวา รชฺชานิ
ปุตฺตทารสฺส นิยฺยาเทตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตปฺปเทเส
วสนฺตา มนฺตยึสุ มยํ รชฺชํ ปหาย ปพฺพชิตา น ชีวิตุํ อสกฺโกนฺตา
เต มยํ เอกฏฺฐาเน วสนฺตา อปพฺพชิตสทิสาเยว โหม ตสฺมา วิสุํ
1. ม. ยุ. โกสมฺพิยํ.

วสิสฺสาม ตฺวํ เอตสฺมึ ปพฺพเต วส อหํ อิมสฺมึ ปพฺพเต วสิสฺสามิ
อนฺวฑฺฒมาสํ ปน อุโปสถทิวเส เอกโต ภวิสฺสามาติ. อถ เนสํ
เอตทโหสิ เอวํปิ โน คณสงฺคณิกาว ภวิสฺสติ ตฺวํ ตว ปพฺพเต
อคฺคึ ชาเลยฺยาสิ อหํ มม ปพฺพเต อคฺคึ ชาเลสฺสามิ ตาย
สญฺญาย อตฺถิภาวํ ชานิสฺสามาติ. เต ตถา กรึสุ.
อถาปรภาเค เวฏฺฐทีปกตาปโส กาลํ กตฺวา มเหสกฺโข
เทวราชา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. ตโต อฑฺฒมาเส สมฺปตฺเต¹ อคฺคึ
อทิสฺวา อิตโร สหายโก เม กาลกโตติ อญฺญาสิ. อิตโรปิ
นิพฺพตฺตกฺขเณเยว อตฺตโน เทวสิรึ โอโลเกตฺวา กมมํ อุปธาเรนฺโต
เนกฺขมฺมโต² ปฏฺฐาย อตฺตนา³ กตกิริยํ ทิสฺวา อิทานาหํ คนฺตฺวา
มม สหายกํ ปสฺสิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ตสฺมึ ขเณ ตํ อตฺตภาวํ
วิชหิตฺวา มคฺคมูฬฺหปุริโส⁴ วิย ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา
เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. อถ นํ โส อาห กุโต อาคโตสีติ. มคฺค-
มูฬฺหปุริโส อหํ ภนฺเต ทูรโต ว อาคโตมฺหิ กึ ปน ภนฺเต อยฺโย
อิมสฺมึ ฐาเน เอกโก ว วสติ อญฺโญปิ โกจิ อตฺถีติ อาห. อตฺถิ
เม เอโก สหายโกติ. กุหึ โสติ. เอตสฺมึ ปพฺพเต วสติ
อุโปสถทิวเส ปน อคฺคึ น ชาเลสิ นูน มโต ภวิสฺสตีติ. เอวํ
ภนฺเตติ. เอวมาวุโสติ. อหํ โส ภนฺเตติ. กุหึ นิพฺพตฺโตสีติ.
เทวโลเก มเหสกฺโข เทวราชา หุตฺวา นิพฺพตฺโตสฺมิ ภนฺเต อยฺยํ
1. สี. ยุ. ปพฺพเต. 2. สี. ม. นิกฺขมนโต. 3. สี. ม. ยุ. อตฺตโน ตปจริยํ.
4. สี. ม. ยุ. มคฺคิกปุริโส.

ปสฺสิสฺสามีติ ปุน อาคโตมฺหิ อปิ นุ โข อยฺยานํ อิมสฺมึ ฐาเน
วสนฺตานํ โกจิ อุปทฺทโว อตฺถีติ. อาม อาวุโส หตฺถึ¹ นิสฺสาย
กิลมามีติ. กึ ปน โว ภนฺเต หตฺถี กโรนฺตีติ. สมฺมชฺชนฏฺฐาเน
ลณฺฑํ ปาเตนฺติ ปาเทหิ ปหริตฺวา ปํสุํ อุทฺธรนฺติ สฺวาหํ ลณฺฑํ
ฉฑฺเฑนฺโต ปํสุํ สมํ กโรนฺโต กิลมามีติ. กึ ปน เตสํ อนาคมนํ
อิจฺฉถาติ. อามาวุโสติ. เตนหิ เตสํ อนาคมนํ กริสฺสามีติ ตาปสสฺส
หตฺถิกนฺตวีณญฺเจว หตฺถิกนฺตมนฺตญฺจ อทาสิ ททนฺโต จ ปน
วีณาย ติสฺโส ตนฺติโย ทสฺเสตฺวา ตโย มนฺเต อุคฺคณฺหาเปตฺวา
อิมํ ตนฺตึ ปหริตฺวา อิมสฺมึ มนฺเต วุตฺเต นิวตฺติตฺวา โอโลเกตตปิ
อสกฺโกนฺตา หตฺถี ปลายนฺติ อิมํ ตนฺตึ ปหริตฺวา อิมสฺมึ มนฺเต
วุตฺเต นิวตฺติตฺวา ปจฺฉโต โอโลเกนฺตา ปลายนฺติ อิมํ ตนฺตึ
ปหริตฺวา อิมสฺมึ มนฺเต วุตฺเต หตฺถี ยูถปติ ปิฏฺฐึ อุปนาเมนฺโต²
อาคจฺฉตีติ อาจิกฺขิตฺวา ยํ โว รุจฺจติ ตํ กเรยฺยาถาติ วตฺวา
ตาปสํ วนฺทิตฺวา ปกฺกามิ. ตาปโส ปลายนมนฺตํ วตฺวา ปลายนตนฺตึ
ปหริตฺวา หตฺถี ปลาเปตฺวา วสิ.
ตสฺมึ สมเย โกสมฺพิยํ ปรนฺตโป นาม ราชา อโหสิ.³ โส
เอกทิวสํ คพฺภินิยา เทวิยา สทฺธึ พาลาตปํ ตปฺปมาโน อากาสตเล
นิสีทิ. เทวี รญโญ ปารุปนํ สตสหสฺสคฺฆนิกํ รตฺตกมฺพลํ ปารุปิตฺวา
นิสินฺนา รญฺญา สทฺธึ สมุลฺลปมานา รญฺโญ องฺคุลิโต สต-
สหสฺสคฺฆนิกํ ราชมุทฺทิกํ นีหริตฺวา อตฺตโน องฺคุลิยํ ปิลนฺธิ. ตสฺมึ
1. สี. ยุ. หตฺถี. 2.สี. ม. ยุ. อุปเนนฺโต. 3. สี. ม. ยุ. โหติ.

สมเย หตฺถิลิงฺคสกุโณ อากาเสนาคจฺฉนฺโต เทวึ ทิสฺวา มํสเปสีติ
สญฺญาย ปกฺเข วิสฺสชฺเชตฺวา โอตริ. ราชา ตสฺส โอตรณสทฺเทน
ภีโต อุฏฺฐาย อนฺโตนิเวสนํ ปาวิสิ. เทวี ครุคพฺภตาย เจว
ภีรุกชาติกตาย จ เวเคน คนฺตุํ นาสกฺขิ. อถ นํ โส สกุโณ
อชฺฌุปฺปตฺโต¹ นขปญฺชเร นิสีทาเปตฺวา อากาสํ ปกฺขนฺทิ. เต
กิร สกุณา ปญจนฺนํ หตฺถีนํ พลํ ธาเรนฺติ ตสฺมา อากาเสน
เนตฺวา ยถารุจิตฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา มํสํ ขาทนฺติ สาปิ เตน
นียมานา มรณภยภีตา จินฺเตสิ สจาหํ วิรวิสฺสามิ มนุสฺสสทฺโท
นาม ติรจฺฉานคตานํ อุพฺเพชนิโย ตํ สุตฺวา มํ ฉฑฺเฑสฺสติ
เอวํ สนฺเต สห คพฺเภน ชีวิตกฺขยํ ปาปุณิสฺสามิ ยสฺมึ ปน
ฐาเน นิสีทิตฺวา มํ ขาทิตุํ อารภิสฺสติ ตตฺร นํ สทฺทํ กตฺวา
ปลาเปสฺสามีติ. สา อตฺตโน ปณฺฑิตตาย อธิวาเสสิ. ตทา จ
หิมวนฺตปฺปเทเส โถกํ วฑฺฒิตฺวา มณฺฑปากาเรน ฐิโต เอโก
มหานิโคฺรโธ โหติ. โส สกุโณ มิครูปาทีนิ ตตฺถ เนตฺวา ขาทติ
ตสฺมา ตํปิ ตตฺเถว เนตฺวา วิฏปนฺตเร ฐเปตฺวา อาคตมคฺคํ
โอโลเกสิ. อาคตมคฺโคโลกนํ กิร เตสํ ธมฺมตา. ตสฺมึ ขเณ
เทวี อิทานิ อิมํ ปลาเปตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา อุโภ หตฺเถ
อุกฺขิปิตฺวา ปาณิสทฺทญฺเจว มุขสทฺทญฺจ กตฺวา ตํ ปลาเปสิ.
อถสฺสา สุริยตฺถงฺคมนกาเล คพฺเภ กมฺมชวาตา จลึสุ. สพฺพทิสาสุ
คชฺชนฺโต มหาเมโฆ อุฏฺฐหิ. สุเข ฐิตาย ราชมเหสิยา มา ภายิ
1. สี. ยุ. อชฺฌปฺปตฺโต.

อยฺเยติ วจนมตฺตํปิ อลภมานาย ทุกฺขปเรตาย สพฺพรตฺตึ นิทฺทา
นาม นาโหสิ. วิภายมานาย ปน รตฺติยา วลาหกวิคโม จ
อรุณุคฺคมนญฺจ ตสฺสา คพฺภวุฏฺฐานญฺจ เอกกฺขเณเยว อโหสิ.
สา เมฆอุตุญฺจ¹ อรุณุคฺคมนอุตุญฺจ คเหตฺวา ชาตตฺตา ปุตฺตสุํ
อุเทโนติ นามมกาสิ.
อลฺลกปฺปตาปสสฺสปิ โข ตโต อวิทูเร วสนฏฺฐานํ โหติ. โส
ปกติยา วสฺสทิวเส สีตภเยน ผลาผลตฺถาย วนํ น ปวิสติ ตํ
รุกฺขมูลํ คนฺตฺวา สกุเณน ขาทิตมํสานํ อฏฺฐึ² อาหริตฺวา โกฏฺเฏตฺวา
รสํ ปจิตฺวา ปิวติ ตสฺมา ตํทิวสํปิ อฏฺฐึ อาหริสฺสามีติ ตตฺถ
คนฺตฺวา รุกฺขมูเล อฏฺฐึ ปริเยสนฺโต อุปริ ทารกสทฺทํ สุตฺวา
โอโลเกนฺโต เทวึ ทิสฺวา กาสิ ตฺวนฺติ วตฺวา มานุสิมฺหีติ กถํ
อาคตาสีติ หตฺถิลิงฺคสกุเณน อานีตมฺหีติ วุตฺเต โอตราติ อาห.
ชาติสมฺเภทโต ภายามิ อยฺยาติ. กาสิ ตฺวนฺติ. ขตฺติยาติ. อหํปิ
ขตฺติโยวาติ. เตนหิ ขตฺติยมายํ กเถหีติ. โส กเถสิ. เตนหิ
อารุยฺห ปุตฺตกํ เม โอตาเรหีติ. โส เอเกน ปสฺเสน อภิรุหณมคฺคํ
กตฺวา อภิรุหิตฺวา ทารกํ คณฺหิตฺวา มา มํ หตฺเถน ฉุปีติ วุตฺเต
ตํ อจฺฉุปิตฺวาว ทารกํ โอตาเรสิ. เทวีปิ โอตริ. อถ นํ อสฺสมปทํ
เนตฺวา สีลเภทํ อกตฺวา ว อนุกมฺปาย ปฏิชคฺคิ นิมฺมกฺขิกมธุํ
อาหริตฺวา สญฺชาตสาลึ อาหริตฺวา ยาคุํ ปจิตฺวา อทาสิ. เอวํ
ตสฺมึ ปฏิชคฺคนฺเต สา อปรภาเค จินฺเตสิ อหํ เนว อาคตมคฺคํ
1. สี.ม.ยุ. ปพฺพตอุตุญจ. 2. สี. ยุ. อฏฺฐี.

น คมนมคฺคํ ชานามิ อิมินาปิ เม สทฺธึ วิสฺสาสมตฺตํปิ นตฺถิ
สเจ ปนายํ อมฺเห ปหาย กตฺถจิ คมิสฺสติ อุโภปิ อิเธว มรณํ
ปาปุณิสฺสาม ยงฺกิญฺจิ กตฺวา อิมสฺส สีลํ ภินฺทิตฺวา ยถา มํ
น มุญจตุ¹ ตถา กาตุํ วฏฺฏตีติ. อถ นํ ทุนฺนิวตฺถ ทุปฺปารุต ทสฺสเนน
ปโลเภตฺวา สีลวินาสํ ปาเปสิ. ตโต ปฏฺฐาย เทฺวปิ สมคฺคสํวาสํ วสึสุ.
อเถกทิวสํ ตาปโส นกฺขตฺตโยคํ โอโลเกนฺโต ปรนฺตปสฺส
นกฺขตฺตปีฬนํ ทิสฺวา ภทฺเท โกสมฺพิยํ ปรนฺตปราชา มโตติ อาห.
กสฺมา อยฺย เอวํ วเทสิ กินฺเต เตน สทฺธึ อาฆาโต อตฺถีติ.
นตฺถิ ภทฺเท นกฺขตฺตปีฬนมสฺส ทิสฺวา เอวํ วทามีติ. สา ปโรทิ.
อถ นํ กสฺมา โรทสีติ ปุจฺฉิตฺวา ตาย ตสฺส อตฺตโน สามิกภาเว
อกฺขาเต อาห มา ภทฺเท โรทิ ชาตสฺส นาม นิยโต มจฺจูติ.
ชานามิ อยฺยาติ. อถ กสฺมา โรทสีติ. ปุตฺโต เม กุลสนฺตกสฺส
รชฺชสฺส อนุจฺฉวิโก สเจ ตตฺรายํ ภวิสฺสติ เสตจฺฉตฺตํ อุสฺสาปยิสฺสติ
อิทานิ มหาชานิโก วต ชาโตติ โสเกน โรทามิ อยฺยาติ. โหตุ
ภทฺเท มา จินฺตยิ สจสฺส รชฺชํ ปตฺเถสิ อหมสฺส รชฺชลภนาการํ
กริสฺสามีติ. อถสฺส หตฺถิกนฺตวีณญฺเจว หตฺถิกนฺตมนฺเต จ อทาสิ.
ตทา อเนกานิ หตฺถิสตสหสฺสานิ อาคนฺตฺวา วฏฺฏรุกฺขมูเล นิสีทนฺติ.
อถ นํ อาห หตฺถีสุ อนาคเตสุเยว รุกฺขํ อภิรุหิตฺวา เตสุ
อาคเตสุ อิมํ มนฺตํ วตฺวา อิมํ ตนฺตึ ปหร สพฺเพ นิวตฺติตฺวา
โอโลเกตตปิ อสกฺโกนฺตา ปลายิสฺสนฺติ อโถตริตฺวา อาคจฺเฉยฺยาสีติ.
1. สี. ยุ. มุญฺจติ.