ประมวล
ปัญหาและเฉลยบาลีไวยากรณ์
[ ข้อความทั่วไป ]
ถ. บาลีไวยากรณ์ว่าด้วยเรื่องอะไร ? แบ่งเป็นกี่ภาค ? อะไร
บ้าง ?
ต. ว่าด้วยเรื่องระเบียบถ้อยคำสำนวน และระเบียบหนังสือใน
ภาษาบาลีทั่วไป. แบ่งเป็น 4 ภาค คือ อักขรวิธี 1 วจีวิภาค 1
วากยสัมพันธ์ 1 ฉันทลักษณ์ 1. [ อ. น. ] .
ถ. ผู้ศึกษาบาลีไวยากรณ์ ได้รับประโยชน์อย่างไรบ้าง ?
ต. ได้รับประโยชน์ คือ ความรู้ความเข้าใจในภาษาบาลีว่า
อะไรเป็นอะไร เป็นเหตุให้ใช้ถ้อยคำสำนวนถูกต้อง ได้ระเบียบตาม
ภาษานิยม เช่นเดียวกับผู้เรียนไวยากรณ์ภาษาไทยฉะนั้น. [ อ.น. ]
ถ. ลักษณะอักขรวิธีและวจีวิภาค แผกกันอย่างไร ?
ต. อักขวิธี เป็นวิธีว่าด้วยตัวอักษร เช่นวิธีก่อน วิธีต่อตัว
อักษร จัดวรรคตอนในส่วนตัวอักษร เป็นต้น. วจีวิภาร เป็นการแบ่ง
คำพูดที่ประกอบด้วยตัวอักษรหลายตัวรวมกันเข้าเป็นคำ ๆ จำแนก
คำพูดเหล่านั้นออกเป็นอย่าง ๆ ตามลักษณะของคำพูด เช่นคำพูดที่
เป็นชื่อจัดไว้พวกหนึ่ง คำพูดเป็นกิริยาจัดไว้พวกหนึ่ง ดังนี้เป็นต้น.
[ 2467 ]

[ อักขรวิธี ]
ถ. อะไรเรียกอักขระ ? อักขระแปลว่าอะไร ? มีอุปการ
อย่างไรหรือ เขาจึงใช้กันทุกชาติ ?
ต. เสียงก็ดี ตัวหนังสือก็ดี ชื่อว่าอักขระ. อักขระแปลว่า
ไม่รู้จักอย่างหนึ่ง, ไม่เป็นของแข็งอย่างหนึ่ง. เนื้อความของถ้วย
คำทั้งปวง ต้องหมายรู้กันได้ด้วยอักขระทั้งนั้น เพราะฉะนั้น เขาจึง
ต้องใช้กันทุกชาติ. [ 2465 ].
ถ. อักขรวิธี แบ่งออกเป็นกี่แผนก ? อะไรบ้าง ? แผนกไหน
ว่าด้วยเรื่องอะไร ?
ต. แบ่งเป็น 2 แผนก คือ สมัญญาภิธาน ว่าด้วยอักษรที่เป็น
สระและพยัญชนะ พร้อมทั้งฐานกรณ์แผนก 1 สนธิ ว่าด้วยต่ออักษร
ที่อยู่ในคำอื่นให้เนื่องเป็นอันเดียวกันแผนก 1. [ อ. น. ].
[สมัญญาภิธานว่าด้วยสระและพยัญชนะ]
ถ. อักขระที่ใช้ในบาลีภาษานั้น มีเท่าไร ? อะไรบ้าง ?
ต. มี 41 ตัว คือ อ อา อิ อี อุ อู เอ โอ 8 ตัวนี้ชื่อสระ.
ก ข ค ฆ ง, จ ฉ ช ฌ ญ, ฏ ฐ ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น, ป ผ
พ ภ ม, ย ร ล ว ส ห ฬ ํ 33 ตัวนี้ชื่อพยัญชนะ. [2463].
ถ. อักขระกับพยัญชนะ ต่างกันหรือเหมือนกันอย่างไร ?
ต. ต่างกัน อักขระ หมายความกว้าง คือหมายถึงทั้งสระทั้ง
พยัญชนะ, ส่วนพยัญชนะ หมายความเฉพาะพยัญชนะมี ก, ข. เป็นต้น
ไม่ได้หมายความถึงสระด้วย. [อ. น. ]

ถ. อะไรเรียกว่าอักขระ พยัญชนะและนิคคหิต ? ในคำทั้ง 3
นั้น คำไหนแปลว่ากระไร ?
ต. เสียงก็ดี ตัวหนังสือก็ดี เรียกว่าอักขระ, อักขระ แปลว่าไม่รู้
จักสิ้นอย่าง 1 ไม่เป็นของแข็งอย่าง 1 อักขระที่เหลือจากสระ 33 ตัว มี
ก. เป็นต้น มีนิคคหิตเป็นที่สุด เรียกว่าพยัญชนะ. พยัญชนะ แปลว่า
ทำเนื้อความให้ปรากฏ พยัญชนะ คือ ํ เรียกว่า นิคคหิต นิคคหิต
แปลว่ากดสระหรือกรณ์. [ 2580].
ถ. อะไรเรียกว่านิสัย ? อะไรเรียกว่านิสสิต ? มีหน้าที่ต่าง
กันอย่างไร ?
ต. สระ 8 ตัวเรียกว่านิสัย. พยัญชนะ 33 ตัวเรียกว่านิสสิต,
นิสสัย มีหน้าที่ออกสำเนียง และเป็นที่อาศัยแห่งพยัญชนะ. นิสสิต
มีหน้าที่ทำเนื้อความให้ปรากฏ แต่ต้องอาศัยสระ. [ 2464 ].
ถ. อักขระพวกไหนชื่อว่านิสสัย ? พวกไหนชื่อว่านิสสิต ?
เพราะเหตุไร ?
ต. อักขระ 8 ตัวเบื้องต้นชื่อว่านิสสัย เพราะเป็นที่อาศัยของ
พยัญชนะ, ที่เหลือนอกนี้ชื่อว่านิสสิต เพราะต้องอาศัยสระ. [ 2468 ].
ถ. สระ 8 ตัว ๆ ไหนเป็นรัสสะ ทีฆะ ? และตัวไหน จัดเป็น
ครุ ลหุ?
ต. อ อิ อุ เป็นรัสสะ, อา อี อู เอ โอ เป็นทีฆะ, แต่ เอ เป็น โอ 2
ตัวนี้ ถ้ามีพยัญชนะสังโยคซ้อนกันอยู่เบื้องหลัง ท่านจัดเป็นรัสสะ.
สระที่เป็นทีฆะล้วน 5 ตัว และที่เป็นรัสสะมีพยัญชนะสังโยคและ

นิคคหิตอยู่เบื้องหลัง จัดเป็นครุ. สระที่เป็นรัสสะล้วน ไม่มีพยัญชนะ
สังโยคและนิคคหิตอยู่เบื้องหลัง จัดเป็นลหุ. [ อ.น. ]
ถ. เอ โอ เป็นรัสสสระได้ไหม ถ้าไม่ได้ก็แล้วไป ถ้าได้ ยก
ตัวอย่างมาดู ?
ต. ถ้ามีพยัญชนะสังโยคอยู่เบื้องหลังเป็นรัสสสระได้ เหมือน
คำว่า เสยฺโย โสตฺถิ เป็นต้น. [2466].
ถ. เอ กับ โอ โดยฐานต่างจากสระอื่นอย่างไร จงบรรยายและ
ชี้เหตุด้วย ?
ต. สระอื่นเกิดในฐานเดียว เอ กับ โอ เกิดใ น 2 ฐาน เอ เกิด
ที่คอและเพดาน. โอ เกิดที่คอและริมฝีปาก. เพราะสระ 2 ตัวนี้เป็น
สังยุตตสระ. อ กับ อิ ผสมกันเป็น เอ. อ กับ อุ ผสมกันเป็น โอ.
[ 2470 ].
ถ. พยัญชนะ แปลว่ากระไร ? มีอุปการะแก่อักขรวิธีอย่างไร ?
ต. พยัญชนะ แปลว่า ทำเนื้อความให้ปรากฏ คือให้ได้ความ
ชัดเจนขึ้น มีอุปการะแก่อักขรวิธีมาก เพราะความลำพังสระซึ่งเรียก
ว่านิสสัย ถ้าไม่มีพยัญชนะเข้าอาศัยแล้ว ก็ไม่ได้ความชัดตามภาษา
ินิยม เช่นจะพูดว่า "ไปไหนมา" ก็จะเป็น "ไอไอ๋อา" มีเสียง
เหมือนกันไปหมด. แต่เมื่อมีพยัญชนะเข้าอาศัยแล้ว เสียงก็ปรากฏ
ชัด ได้ความตามภาษาให้สำเร็จประโยชน์ในการพูด การเขียนอักษร.
[ อ. น. ].
ถ. พยัญชนะ 33 ตัวนั้น จัดเป็นวรรคก็มี เป็นอรรคก็มี การ

จัดอย่างนั้น ถืออะไรเป็นหลัก หรือจัดส่ง ๆ ไปเช่นนั้น ?
ต. ถือฐานกรณ์เป็นหลัก คือพยัญชนะที่เป็นพวก ๆ กัน ตาม
ฐานการณ์ที่เกิด จัดเป็นวรรค. ที่ไม่เป็นพวกเป็นหมู่กันตามฐานกรณ์
ที่เกิด จัดเป็นอวรรค. มีหลักอย่างนี้ มิได้จัดส่ง ๆ ไป. [ อ. น. ].
ต. พยัญชนะวรรค อวรรค อย่างไหนมีจำนวนเท่าไร ? จง
บรรยาย.
ต. พยัญชนะวรรค มี 25 ตัว ก ข ค ฆ ง, จ ฉ ช ฌ ญ,
ฏ ฐ ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น, ป ผ พ ภ ม. ที่เป็นอวรรค 8 ตัว คือ
ย ร ล ว ส ห ฬ ํ [อ.น. ].
ถ. อนุสาร คืออะไร ? และแปลว่าอะไร ? เหตุใดจึงชื่อ
อย่างนั้น ?
ต. อนุสาร คือนิคคหิต, แปลว่า ไปตามสระ. ได้ชื่ออย่างนั้น
ก็เพราะไปตามสระ คือ อ อิ อุ เสมอ เหมือนคำว่า อหํ เสตุํ อกาสึ
เป็นต้น. [2465 ].
[ฐานกรณ์ของอักขระ ]
ถ. ฐาน กับ กรณ์ ต่างกันอย่างไร ? และอย่างไหนมีเท่าไร ?
จงแสดงมาดู.
ต. ฐานได้แก่ที่ตั้งที่เกิดของอักขระ กรณ์ ได้แก่ที่ทำอักขระ.
ฐานมี 6 คือ กณฺโฐ คอ, ตาลุ เพดาน, มุทฺธา ศีรษะ, หรือปุ่มเหงือก
ก็ว่า, ทนฺโต ฟัน, โอฏฺโฐ ริมฝีปาก, นาสิกา จมูก. กรณ์มี 4
คือ ชิวฺหามชฺณํ ท่ามกลางลิ้น 1 ชิวฺโหปคฺคํ ถัดปลายลิ้นเข้ามา 1

ชิวฺหคฺคํ ปลายลิ้น 1 สกฏฺฐานํ ฐานของตน 1. [ อ. น. ].
ถ. อะไรเป็นฐานและกรณ์ของพยัญชนะอรรค ? ในพยัญชนะ
เหล่านี้ ตัวไหนเป็นสิถิลหรือธนิต ? รู้ได้อย่างไร ?
ต. เพดานเป็นฐานของ ย, ท่ามกลางลิ้นเป็นกรณ์ของ ย.
ศีรษะหรือปุ่มเหงือกเป็นฐานของ ร, ถัดปลายลิ้นเข้ามาเป็นกรณ์
ของ ร, ฟันเป็นฐานของ ล, ปลายลิ้นเป็นกรณ์ของ ล, ฟันและ
ริมฝีปากเป็นฐาของ ว, ปลายลิ้นและริมฝีปากเป็นกรณ์ของ ว,
ฟันเป็นฐานของ ล, ปลายลิ้นเป็นกรณ์ของ ส, คอเป็นฐานและเป็น
กรณ์ของ ห, ศีรษะเป็นฐานของ ฬ, ถัดปลายลิ้นเข้ามาเป็นกรณ์
ของ ฬ, จมูกเป็นฐานและกรณ์ของนิคคหิต.
ในพยัญชนะเหล่านี้ ย ล ว ส ฬ เป็นสิถิล, ร ห ํ เป็นธนิต
รู้ได้ว่า ย ล ว ฬ 4 ตัวนี้ ใช้เป็นตัวสะกดได้ มีเสียงเท่ากับพยัญชนะ
ที่ 3 ที่ 5 ในวรรคทั้ง 5 อันเป็นสิถิลโฆสะ ใช้สะกดได้เหมือกัน,
ส รู้ได้ว่าเป็นสิถิลอโฆสะ เพราะสะกดได้ มีเสียงเท่ากับพยัญชนะที่ 1
ในวรรคทั้ง 5 อันใช้สะกดได้เหมือนกัน, ร ห ํ เป็น ธนิต เพราะ
ใช้เป็นตัวสะกดไม่ได้ ซึ่งมีเสียงเท่ากับพยัญชนะที่ 4 ในวรรคทั้ง 5
อันใช้สะกดไม่ได้เหมือนกัน. [ 2469 ].
ถ. ในจำพวกสระเอ กับ โอ เกิด ในฐานไหน? มีกำเนิดเป็นมา
อย่างไร จึงได้เกินในฐานนั้น ?
ต. เอ เกิดใน 2 ฐาน คือ คอและเพดาน โอ เกิดใน 2 ฐาน
คือ คอและริมฝีปาก, สระ 2 ตัวนี้ เป็นสังยุตตสระ ประกอบ