วากยสัมพันธ์
ภาคที่ 3
(147) นักเรียนได้ศึกษาวจีวิภาค รู้จักส่วนแห่งคำพูดแล้ว
ควรศึกษาให้รู้จักวิธีประกอบคำพูดเข้าเป็นพากย์ เพื่อเป็นประโยชน์
ในการพูดหรือแต่งหนังสือซึ่งแสดงความให้ผู้อื่นเข้าใจ เหมือนนาย
ช่างผู้ฉลาด รู้จักปรุงทัพพสัมภาระให้เป็นเรือน เพื่อเป็นประโยชน์แก่
ผู้จะอยู่ ฉะนั้น วิธีประกอบคำพูดเข้าเป็นพากย์นั้น เรียกว่า
วากยสัมพันธ์.
(148) คำพูดนั้นแบ่งเป็น 3 อย่าง ดังนี้ :-
1. ศัพท์เดียวหรือหลายศัพท์ แต่ยังผสมให้เป็นใจความไม่ได้
เรียกว่า บท กำหนดตามวิภัตตินาม จะกี่ศัพท์ก็ตาม นับวิภัตติ
ละบท ๆ เช่น ปุตฺโต เป็นบทหนึ่ง มาตาปิตเรสุ เป็นบทหนึ่ง เป็น
ตัวอย่าง.
2. หลายบทผสมให้เป็นใจความได้ แต่ยังเป็นตอน ๆ ไม่เต็มที่
เรียกว่า พากยางค์ มี 3 อย่าง คือ (นาม) กุลสฺส ปุตฺโต,
(คุณ) ปิโย ปุตฺโต, (กิรยา) ปุตฺโต มตาปิตเรสุ สมฺสม
ปฏิปชฺชนฺโต เป็นตัวอย่าง. ตอนหนึ่ง ๆ นับเป็นพากยางค์หนึ่ง ๆ.
3. หลายบทหรือหลายพากยางค์ ผสมให้เป็นใจความได้เต็มที่