วจีวิภาค ภาคที่ 2
นาม
[37] นามศัพท์นั้นแบ่งเป็น 3 คือ นามนาม 1 คุณนาม 1
สัพพนาม 1.
นามที่เป็นชื่อของคน, สัตว์, ที่, สิ่งของ, เป็นนามนาม. นามนามนี้
แบ่งออกเป็น 2 คือ สาธารณนาม 1 อสาธารณนาม 1. นามที่ทั่วไป
แก่คน, สัตว์, ที่, อื่นได้ เหมือนคำว่า มนุสฺโส มนุษย์ ติรจฺฉาโน
สัตว์ดิรัจฉาน นครํ เมือง เป็นต้น เป็นสาธารณนาม. นามที่ไม่ทั่วไป
แก่สิ่งอื่น เหมือนคำว่า ทีฆาวุ กุมารชื่อทีฆาวุ เอราวโณ ช้างชื่อ
เอราวัณ สาวตฺถี เมืองชื่อสาวัตถีเป็นต้น เป็นอาสาธารณนาม.
นามที่แสดงลักษณะของนามนาม สำหรับหมายให้รู้ว่า นามนาม
นั้น ดีหรือชั่วเป็นต้น เป็นคุณนาม เหมือนคำว่า ปญฺญวา มี
ปัญญา ปุริโส บุรุษ ถือเอาความตามภาษาของเราว่า บุรุษมีปัญญา
ปุริโส เป็นนามนาม ปญฺญวา เป็นคุณนาม. คุณนามนี้แบ่งเป็น 3
ชั้น คือ ปกติ 1 วิเสส 1 อติวิเสส 1. คุณนามที่แสดงความดีหรือ
ชั่ว เป็นปกติ เหมือนคำว่า ปณฺฑิโต เป็นบัณฑิต ปาโป เป็นบาป
ชื่อปกติ. คุณนามที่แสดงความดีหรือชั่ว มากหรือน้อยกว่าปกติ
เหมือนคำว่า ปณฺฑิตตโร เป็นบัณฑิตกว่า ปาปตโร เป็นบาปกว่า
ชื่อวิเสส. คุณนามที่แสดงความดีหรือชั่วมากที่สุดหรือน้อยที่สุด เหมือน

่คำว่า ปณฺฑิตตโม เป็นบัณฑิตที่สุด ปาปตโม เป็นบาปที่สุด ชื่อ
อติวิเสส. วิเสสนั้น ใช้ ตร อิย ปัจจัย ในตัทธิต ต่อปกติบ้าง
ใช้อุปสัค อติ [ยิ่ง] นำหน้าบ้าง. อติวิเสส ใช้ ตม อิฏฺฐ ปัจจัย
ในตัทธิต ต่อปกติบ้าง ใช้อุปสัคและนิบาต คือ อติวิย [เกินเปรียบ]
นำหน้าบ้าง.
สัพพนาม เป็นชื่อสำหรับใช้แทนนามนาม ที่ออกชื่อมาแล้ว
เพื่อจะไม่ให้ซ้ำ ๆ ซาก ๆ ซึ่งไม่เพราะหู นามทั้ง 3 นั้นต้องประกอบ
ด้วยลิงค์ วจนะ วิภัตติ.

ลิงค์
[38] นามศัพท์ ในบาลีภาษานั้น ท่านแบ่งเป็นลิงค์ 3 คือ
ปุํลิงฺคํ เพศชาย 1, อิตฺถีลิงฺคํ เพศหญิง 1, นปุํสกลิงฺคํ มิใช่เพศ
ชาย มิใช่เพศหญิง 1, นามนาม เป็นลิงค์เดียว คือจะเป็น ปุํลิงค์
อิตถีลิงค์ หรือนปุํสกลิงค์ ก็อย่างเดียวบ้าง, เป็น 2 ลิงค์ คือ
ศัพท์อันเดียว มีรูปอย่างเดียว เป็นไดทั้ง 2 ลิงค์ หรือมูลศัพท์เป็น
อันเดียว เปลี่ยนแต่สระที่สุด ให้แปลกกัน พอเป็นเครื่องหมายให้
ต่างลิงค์กันบ้าง. คุณนามและสัพพนามเป็นได้ทั้ง 3 ลิงค์ ลิงค์นั้น
จัดตามสมมติของภาษาบ้าง ตามกำเนิดบ้าง ที่จัดตามสมมตินั้น
เหมือนหนึ่งกำเนิดสตรี สมมติให้เป็นปุํลิงค์ และของที่ไม่มีวิญญาณ

สมมติ ให้เป็นปุํลิงค์ และอิตถีลิงค์ เหมือนคำว่า ทาโร เมีย สมมติ
ให้เป็นปุํลิงค์, ปเทโส ประเทศ สมมติให้เป็นปุํลิงค์, ภูมิ แผ่นดิน
สมมติให้เป็นอิตถีลิงค์, ที่จัดตามกำเนิดนั้น เหมือน ปุริโส ชาย
เป็นปุํลิงค์, อิตฺถี หญิง เป็นอิตถีลิงค์ เป็นต้น.
ต่อไปนี้จะแสดงอุทาหรณ์ ศัพท์ที่เป็นลิงค์เดียว 2 ลิงค์ 3 ลิงค์
พอเป็นตัวอย่าง.
[39] นามนามเป็นลิงค์เดียว
-----------------------------------------------------------------------------------
ปุํลิงค์ อิตถีลิงค์ นปุํสกลิงค์
อมโร เทวดา อจฺฉรา นามอัปสร องฺคํ องค์
อาทิจฺโจ พระอาทิตย์ อาภา รัศมี อารมฺมณํ อารมณ์
อินฺโท พระอินทร์ อิทฺธิ ฤทธิ์ อิณํ หนี้
อีโส คนเป็นใหญ่ อีสา งอนไถ อีริณํ ทุ่งนา
อุทธิ ทะเล อุฬุ ดาว อุทกํ น้ำ
เอรณฺโฑ ต้นละหุ่ง เอสิกา เสาระเนียด เอฬาลุกํ ฟักเหลือง
โอโฆ ห้วงน้ำ โอชา โอชา โอกํ น้ำ
กณฺโณ หู กฏิ สะเอว กมฺมํ กรรม
จนฺโท พระจันทร์ จมู เสนา จกฺขุ นัยน์ตา
ตรุ ต้นไม้ ตารา ดาว เตลํ น้ำมัน
ปพฺพโต ภูเขา ปภา รัศมี ปณฺณํ ใบไม้
ยโม พระยม ยาคุ ข้าวต้ม ยานํ ยาน

[40] นามนามศัพท์เดียว มีรูปอย่างเดียว เป็น 2 ลิงค์
--------------------------------------------------------------------------
ปุํลิงค์ นปุํสกลิงค์ คำแปล
อกฺขโร อกฺขรํ อักษร
อคาโร อคารํ เรือน
อุตุ อุตุ ฤดู
ทิวโส ทิวสํ วัน
มโน มนํ ใจ
สํวจฺฉโร สํวจฺฉรํ ปี
[41] นามนามมีมูลศัพท์เป็นอย่างเดียว เปลี่ยนแต่สระที่สุด
เป็น 2 ลิงค์
--------------------------------------------------------------------------
ปุํลิงค์ อิตถีลิงค์ คำแปล
อรหา หรือ อรหํ อรหนฺตี พระอรหันต์
อาชีวโก อาชีวิกา นักบวช
อุปาสโก อุปาสิกา อุบาสก, อุบาสิกา
กุมาโร กุมารี หรือ กุมาริกา เด็ก
ขตฺติโย ขตฺติยานี หรือ ขตฺติยา กษัตริย์
โคโณ คาวี โค
โจโร โจรี โจร
ญาตโก ญาติกา ญาติ

ตรุโณ ตรุณี ชายหนุ่ม, หญิงสาว
เถโร เถรี พระเถระ, พระเถรี
ทารโก ทาริกา เด็กชาย, เด็กหญิง
เทโว เทวี พระเจ้าแผ่นดิน
พระราชเทวี
นโร นารี คน (ชาย - หญิง)
ปริพฺพาชโก ปริพฺพาชิกา นักบวช (ชาย - หญิง)
ภิกฺขุ ภิกฺขุนี ภิกษุ, ภิกษุณี
ภวํ โภตี ผู้เจริญ
มนุสฺโส มนุสฺสี มนุษย์ (ชาย - หญิง)
ยกฺโข ยกฺขินี ยักษ์, ยักษิณี
ยุวา ยุวตี ชายหนุ่ม, หญิงสาว
ราชา ราชินี พระเจ้าแผ่นกิน
พระราชินี
สขา สขี เพื่อน (ชาย - หญิง)
หตฺถี หตฺถินี ช้างพลาย, ช้างพัง

[42] คุณนามเป็น 3 ลิงค์
-----------------------------------------------------------------------------
ปุํลิงค์ อิตพีลิงค์ นปุํสกลิงค์ คำแปล
กมฺมกาโร กมฺมการินี กมฺมการํ ทำการงาน
คุณวา คุณวตี คุณวํ มีคุณ

จณฺโฑ จณฺฑา จณฺฑํ ดุร้าย
เชฺโฐ เชฏฺฐา เชฏฺฐํ เจริญที่สุด
ตาโณ ตาณา ตาณํ ต้านทาน
ถิโร ถิรา ถิรํ มั่น
ทกฺโข ทกฺขา ทกฺขํ ขยัน
ธมฺมิโก ธมฺมิกา ธมฺมิกํ ตั้งในธรรม
นาโถ นาถา นาถํ ที่พึ่ง
ปาโป ปาปา ปาปํ บาป
โภคี โภคินี โภคิ มีโภคะ
มติมา มติมตี มติมํ มีความคิด
ลาภี ลาภินี ลาภิ มีลาภ
สทฺโธ สทฺธา สทฺธํ มีศรัทธา.

วจนะ
[43] คำพูดในบาลีภาษา จัดเป็น วจนะ 2 คือ เอกวจนํ
คำพูดสำกรับออกชื่อของสิ่งเดียว 1 พหุวจนํ คำพูดสำหรับออกชื่อ
ของมากกว่าสิ่งเดียว คือ ตั้งแต่ 2 สิ่งขึ้นไป 1, วจนะ ทั้ง 2 นี้ มี
เครื่องหมายให้แปลกกันที่ท้ายศัพท์ เหมือนคำว่า ปุริโส ชายคนเดียว
เป็นเอกวจนะ ปุริสา ชายหลายคน เป็นพหุวจนะ.