เมนู

ติวิเธน สงฺขารกฺขนฺโธ – อตฺถิ กุสโล, อตฺถิ อกุสโล, อตฺถิ อพฺยากโต…เป.… เอวํ ทสวิเธน สงฺขารกฺขนฺโธ…เป.… เอวํ พหุวิเธน สงฺขารกฺขนฺโธ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารกฺขนฺโธ’’ฯ

ตตฺถ กตมํ รูปํ อนิทสฺสนอปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป.… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ วุจฺจติ รูปํ ‘‘อนิทสฺสนอปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ’’ฯ

ตตฺถ กตมา อสงฺขตา ธาตุ? ราคกฺขโย, โทสกฺขโย, โมหกฺขโย – อยํ วุจฺจติ ‘‘อสงฺขตา ธาตุ’’ฯ อยํ วุจฺจติ ‘‘ธมฺมธาตุ’’ฯ

ตตฺถ กตมา มโนวิญฺญาณธาตุ? จกฺขุวิญฺญาณธาตุยา อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธสมนนฺตรา อุปฺปชฺชติ มโนธาตุ, มโนธาตุยา อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธสมนนฺตรา อุปฺปชฺชติ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ; โสตวิญฺญาณธาตุยา…เป.… ฆานวิญฺญาณธาตุยา …เป.… ชิวฺหาวิญฺญาณธาตุยา…เป.… กายวิญฺญาณธาตุยา อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธสมนนฺตรา อุปฺปชฺชติ มโนธาตุ, มโนธาตุยาปิ อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธสมนนฺตรา อุปฺปชฺชติ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ มนญฺจ ปฏิจฺจ ธมฺเม จ อุปฺปชฺชติ จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อยํ วุจฺจติ ‘‘มโนวิญฺญาณธาตุ’’ฯ

อภิธมฺมภาชนียํฯ

3. ปญฺหาปุจฺฉกํ

อฏฺฐารส ธาตุโย – จกฺขุธาตุ, รูปธาตุ, จกฺขุวิญฺญาณธาตุ, โสตธาตุ, สทฺทธาตุ, โสตวิญฺญาณธาตุ, ฆานธาตุ, คนฺธธาตุ, ฆานวิญฺญาณธาตุ, ชิวฺหาธาตุ, รสธาตุ, ชิวฺหาวิญฺญาณธาตุ, กายธาตุ, โผฏฺฐพฺพธาตุ, กายวิญฺญาณธาตุ, มโนธาตุ, ธมฺมธาตุ, มโนวิญฺญาณธาตุฯ

[186] อฏฺฐารสนฺนํ ธาตูนํ กติ กุสลา, กติ อกุสลา, กติ อพฺยากตา…เป.… กติ สรณา, กติ อรณา?

1. ติกํ

[187] โสฬส ธาตุโย อพฺยากตาฯ ทฺเว ธาตุโย สิยา กุสลา, สิยา อกุสลา, สิยา อพฺยากตาฯ ทส ธาตุโย น วตฺตพฺพา – ‘‘สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา’’ติปิ, ‘‘ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา’’ติปิ, ‘‘อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา’’ติปิฯ ปญฺจ ธาตุโย อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาฯ กายวิญฺญาณธาตุ สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาฯ มโนวิญฺญาณธาตุ สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาฯ ธมฺมธาตุ สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา น วตฺตพฺพา – ‘‘สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา’’ติปิ, ‘‘ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา’’ติปิ, ‘‘อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา’’ติปิฯ

ทส ธาตุโย เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมาฯ ปญฺจ ธาตุโย วิปากาฯ มโนธาตุ สิยา วิปากา, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมาฯ ทฺเว ธาตุโย สิยา วิปากา, สิยา วิปากธมฺมธมฺมา, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมาฯ

ทส ธาตุโย อุปาทินฺนุปาทานิยาฯ สทฺทธาตุ อนุปาทินฺนุปาทานิยาฯ ปญฺจ ธาตุโย สิยา อุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยาฯ ทฺเว ธาตุโย สิยา อุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนอนุปาทานิยาฯ

โสฬส ธาตุโย อสํกิลิฏฺฐสํกิเลสิกาฯ ทฺเว ธาตุโย สิยา สํกิลิฏฺฐสํกิเลสิกา, สิยา อสํกิลิฏฺฐสํกิเลสิกา, สิยา อสํกิลิฏฺฐอสํกิเลสิกาฯ ปนฺนรส ธาตุโย อวิตกฺกอวิจาราฯ มโนธาตุ สวิตกฺกสวิจาราฯ มโนวิญฺญาณธาตุ สิยา สวิตกฺกสวิจารา, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตา, สิยา อวิตกฺกอวิจาราฯ ธมฺมธาตุ สิยา สวิตกฺกสวิจารา, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตา, สิยา อวิตกฺกอวิจารา, สิยา น วตฺตพฺพา – ‘‘สวิตกฺกสวิจารา’’ติปิ, ‘‘อวิตกฺกวิจารมตฺตา’’ติปิ, ‘‘อวิตกฺกอวิจารา’’ติปิฯ ทส ธาตุโย น วตฺตพฺพา – ‘‘ปีติสหคตา’’ติปิ, ‘‘สุขสหคตา’’ติปิ, ‘‘อุเปกฺขาสหคตา’’ติปิ ฯ ปญฺจ ธาตุโย อุเปกฺขาสหคตาฯ