ตตฺถ กตมา อพฺยาปาทธาตุ? อพฺยาปาทปฏิสํยุตฺโต ตกฺโก วิตกฺโก…เป.… สมฺมาสงฺกปฺโป – อยํ วุจฺจติ ‘‘อพฺยาปาทธาตุ’’ฯ ยา สตฺเตสุ เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อพฺยาปาทธาตุ’’ฯ

ตตฺถ กตมา อวิหิํสาธาตุ? อวิหิํสาปฏิสํยุตฺโต ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิหิํสาธาตุ’’ ฯ ยา สตฺเตสุ กรุณา กรุณายนา กรุณายิตตฺตํ กรุณาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิหิํสาธาตุ’’ฯ

อิมา ฉ ธาตุโยฯ

อิติ อิมานิ ตีณิ ฉกฺกานิ ตเทกชฺฌํ อภิสญฺญูหิตฺวา อภิสงฺขิปิตฺวา อฏฺฐารส ธาตุโย โหนฺติฯ

สุตฺตนฺตภาชนียํฯ

2. อภิธมฺมภาชนียํ

[183] อฏฺฐารส ธาตุโย – จกฺขุธาตุ, รูปธาตุ, จกฺขุวิญฺญาณธาตุ, โสตธาตุ, สทฺทธาตุ, โสตวิญฺญาณธาตุ, ฆานธาตุ, คนฺธธาตุ, ฆานวิญฺญาณธาตุ, ชิวฺหาธาตุ, รสธาตุ, ชิวฺหาวิญฺญาณธาตุ , กายธาตุ, โผฏฺฐพฺพธาตุ, กายวิญฺญาณธาตุ, มโนธาตุ, ธมฺมธาตุ, มโนวิญฺญาณธาตุฯ

[184] ตตฺถ กตมา จกฺขุธาตุ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป.… สุญฺโญ คาโมเปโส – อยํ วุจฺจติ ‘‘จกฺขุธาตุ’’ฯ

ตตฺถ กตมา รูปธาตุ? ยํ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา…เป.… รูปธาตุเปสา – อยํ วุจฺจติ ‘‘รูปธาตุ’’ฯ

ตตฺถ กตมา จกฺขุวิญฺญาณธาตุ? จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชาจกฺขุวิญฺญาณธาตุ – อยํ วุจฺจติ ‘‘จกฺขุวิญฺญาณธาตุ’’ฯ