เมนู

1. อุปฺปาทกกมฺมํ

[1021] เทวาติ ฯ ตโย เทวา – สมฺมุติเทวา [สมฺมติเทวา (สฺยา.)], อุปปตฺติเทวา, วิสุทฺธิเทวาฯ

สมฺมุติเทวา นาม – ราชาโน, เทวิโย, กุมาราฯ

อุปปตฺติเทวา นาม – จาตุมหาราชิเก [จาตุมฺมหาราชิเก (สี. สฺยา.)] เทเว อุปาทาย ตทุปริ เทวาฯ

วิสุทฺธิเทวา นาม – อรหนฺโต วุจฺจนฺติฯ

ทานํ ทตฺวา, สีลํ สมาทิยิตฺวา, อุโปสถกมฺมํ กตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ทานํ ทตฺวา, สีลํ สมาทิยิตฺวา, อุโปสถกมฺมํ กตฺวา อปฺเปกจฺเจ ขตฺติยมหาสาลานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ พฺราหฺมณมหาสาลานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ คหปติมหาสาลานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ จาตุมหาราชิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ ตาวติํสานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ ยามานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ ตุสิตานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ นิมฺมานรตีนํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติฯ

2. อายุปฺปมาณํ

[1022] มนุสฺสานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? วสฺสสตํ, อปฺปํ วา ภิยฺโย [อปฺปํ วา ภิยฺโย วา (สฺยา. ก.) ที. นิ. 2.7]

[1023] จาตุมหาราชิกานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ยานิ มานุสกานิ ปญฺญาส วสฺสานิ, จาตุมฺมหาราชิกานํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว [รตฺติทิโว (ก.) อ. นิ. 3.71]ฯ ตาย รตฺติยา ติํส รตฺติโย มาโสฯ เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโรฯ เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ ปญฺจ วสฺสสตานิ จาตุมฺมหาราชิกานํ เทวานํ อายุปฺปมาณํฯ มนุสฺสานํ คณนาย กิตฺตกํ โหติ? นวุติ วสฺสสตสหสฺสานิฯ

ตาวติํสานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ยํ มานุสกํ วสฺสสตํ, ตาวติํสานํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโวฯ ตาย รตฺติยา ติํส รตฺติโย มาโสฯ เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโรฯ เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพํ วสฺสสหสฺสํ ตาวติํสานํ เทวานํ อายุปฺปมาณํฯ มนุสฺสานํ คณนาย กิตฺตกํ โหติ? ติสฺโส จ วสฺสโกฏิโย สฏฺฐิ จ วสฺสสตสหสฺสานิฯ

ยามานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ยานิ มานุสกานิ ทฺเว วสฺสสตานิ, ยามานํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโวฯ ตาย รตฺติยา ติํสรตฺติโย มาโส ฯ เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโรฯ เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ ทฺเว วสฺสสหสฺสานิ ยามานํ เทวานํ อายุปฺปมาณํฯ มนุสฺสานํ คณนาย กิตฺตกํ โหติ? จุทฺทสญฺจ วสฺสโกฏิโย จตฺตารีสญฺจ วสฺสสตสหสฺสานิฯ

ตุสิตานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ยานิ มานุสกานิ จตฺตาริ วสฺสสตานิ, ตุสิตานํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโวฯ ตาย รตฺติยา ติํสรตฺติโย มาโสฯ เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโรฯ เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ จตฺตาริ วสฺสสหสฺสานิ ตุสิตานํ เทวานํ อายุปฺปมาณํฯ มนุสฺสานํ คณนาย กิตฺตกํ โหติ? สตฺตปญฺญาส วสฺสโกฏิโย สฏฺฐิ จ วสฺสสตสหสฺสานิฯ

นิมฺมานรตีนํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ยานิ มานุสกานิ อฏฺฐ วสฺสสตานิ, นิมฺมานรตีนํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโวฯ ตาย รตฺติยา ติํสรตฺติโย มาโสฯ เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโรฯ เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ อฏฺฐ วสฺสสหสฺสานิ นิมฺมานรตีนํ เทวานํ อายุปฺปมาณํฯ มนุสฺสานํ คณนาย กิตฺตกํ โหติ? ทฺเว วสฺสโกฏิสตานิ ติํสญฺจ วสฺสโกฏิโย จตฺตารีสญฺจ วสฺสสตสหสฺสานิฯ

ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ยานิ มานุสกานิ โสฬส วสฺสสตานิ, ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโวฯ ตาย รตฺติยา ติํสรตฺติโย มาโสฯ เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโรฯ เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ โสฬส วสฺสสหสฺสานิ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ อายุปฺปมาณํฯ

มนุสฺสานํ คณนาย กิตฺตกํ โหติ? นว จ วสฺสโกฏิสตานิ เอกวีสญฺจ วสฺสโกฏิโย สฏฺฐิ จ วสฺสสตสหสฺสานีติฯ

ฉ เอเต [ฉปิ เต (สฺยา.)] กามาวจรา, สพฺพกามสมิทฺธิโน;

สพฺเพสํ เอกสงฺขาโต, อายุ ภวติ กิตฺตโกฯ

ทฺวาทส โกฏิสตํ เตสํ, อฏฺฐวีสญฺจ โกฏิโย;

ปญฺญาส สตสหสฺสานิ, วสฺสคฺเคน ปกาสิตาติฯ

[1024] ปฐมํ ฌานํ ปริตฺตํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ปฐมํ ฌานํ ปริตฺตํ ภาเวตฺวา พฺรหฺมปาริสชฺชานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติฯ เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? กปฺปสฺส ตติโย ภาโคฯ

ปฐมํ ฌานํ มชฺฌิมํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ปฐมํ ฌานํ มชฺฌิมํ ภาเวตฺวา พฺรหฺมปุโรหิตานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติฯ เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? อุปฑฺฒกปฺโปฯ

ปฐมํ ฌานํ ปณีตํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ปฐมํ ฌานํ ปณีตํ ภาเวตฺวา มหาพฺรหฺมานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติฯ เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? กปฺโป [เอโก กปฺโป (สฺยา.)]

[1025] ทุติยํ ฌานํ ปริตฺตํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ทุติยํ ฌานํ ปริตฺตํ ภาเวตฺวา ปริตฺตาภานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติฯ เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ทฺเว กปฺปาฯ

ทุติยํ ฌานํ มชฺฌิมํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ทุติยํ ฌานํ มชฺฌิมํ ภาเวตฺวา อปฺปมาณาภานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติฯ เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? จตฺตาโร กปฺปาฯ

ทุติยํ ฌานํ ปณีตํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ทุติยํ ฌานํ ปณีตํ ภาเวตฺวา อาภสฺสรานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติฯ เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? อฏฺฐ กปฺปาฯ

[1026] ตติยํ ฌานํ ปริตฺตํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ตติยํ ฌานํ ปริตฺตํ ภาเวตฺวา ปริตฺตสุภานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติฯ เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? โสฬส กปฺปาฯ

ตติยํ ฌานํ มชฺฌิมํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ตติยํ ฌานํ มชฺฌิมํ ภาเวตฺวา อปฺปมาณสุภานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติฯ เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? พาตฺติํส กปฺปาฯ

ตติยํ ฌานํ ปณีตํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ตติยํ ฌานํ ปณีตํ ภาเวตฺวา สุภกิณฺหานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติฯ เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? จตุสฏฺฐิ กปฺปาฯ

[1027] จตุตฺถํ ฌานํ ภาเวตฺวา อารมฺมณนานตฺตตา มนสิการนานตฺตตา ฉนฺทนานตฺตตา ปณิธินานตฺตตา อธิโมกฺขนานตฺตตา อภินีหารนานตฺตตา ปญฺญานานตฺตตา อปฺเปกจฺเจ อสญฺญสตฺตานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ เวหปฺผลานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ อวิหานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ อตปฺปานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ สุทสฺสานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ สุทสฺสีนํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ อกนิฏฺฐานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ อากาสานญฺจายตนูปคานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ วิญฺญาณญฺจายตนูปคานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ อากิญฺจญฺญายตนูปคานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ เนวสญฺญานาสญฺญายตนูปคานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติฯ

อสญฺญสตฺตานญฺจ เวหปฺผลานญฺจ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ปญฺจกปฺปสตานิฯ

อวิหานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? กปฺปสหสฺสํฯ

อตปฺปานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ทฺเว กปฺปสหสฺสานิฯ

สุทสฺสานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? จตฺตาริ กปฺปสหสฺสานิฯ

สุทสฺสีนํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? อฏฺฐ กปฺปสหสฺสานิฯ

อกนิฏฺฐานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? โสฬส กปฺปสหสฺสานิฯ

[1028] อากาสานญฺจายตนูปคานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? วีสติ กปฺปสหสฺสานิฯ

วิญฺญาณญฺจายตนูปคานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? จตฺตารีส กปฺปสหสฺสานิฯ

อากิญฺจญฺญายตนูปคานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? สฏฺฐิ กปฺปสหสฺสานิฯ

เนวสญฺญานาสญฺญายตนูปคานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? จตุราสีติ กปฺปสหสฺสานีติฯ

[1029] อุกฺขิตฺตา ปุญฺญเตเชน, กามรูปคติํ คตาฯ

ภวคฺคตมฺปิ [ภวคฺคํ วาปิ (สฺยา.)] สมฺปตฺตา, ปุนาคจฺฉนฺติ [ปุน คจฺฉนฺติ (สฺยา.)] ทุคฺคติํฯ

ตาว ทีฆายุกา สตฺตา, จวนฺติ อายุสงฺขยา;

นตฺถิ โกจิ ภโว นิจฺโจ, อิติ วุตฺตํ มเหสินาฯ

ตสฺมา หิ ธีรา นิปกา, นิปุณา อตฺถจินฺตกา;

ชรามรณโมกฺขาย, ภาเวนฺติ มคฺคมุตฺตมํฯ

ภาวยิตฺวา สุจิํ มคฺคํ, นิพฺพาโนคธคามินํ;

สพฺพาสเว ปริญฺญาย, ปรินิพฺพนฺติ อนาสวาติฯ

7. อภิญฺเญยฺยาทิวาโร

[1030] ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ กติ อภิญฺเญยฺยา, กติ ปริญฺเญยฺยา, กติ ปหาตพฺพา, กติ ภาเวตพฺพา, กติ สจฺฉิกาตพฺพา, กติ น ปหาตพฺพา, น ภาเวตพฺพา, น สจฺฉิกาตพฺพา…เป.… สตฺตนฺนํ จิตฺตานํ กติ อภิญฺเญยฺยา, กติ ปริญฺเญยฺยา, กติ ปหาตพฺพา, กติ ภาเวตพฺพา, กติ สจฺฉิกาตพฺพา, กติ น ปหาตพฺพา น ภาเวตพฺพา น สจฺฉิกาตพฺพา?

[1031] รูปกฺขนฺโธ อภิญฺเญยฺโย ปริญฺเญยฺโย น ปหาตพฺโพ น ภาเวตพฺโพ น สจฺฉิกาตพฺโพฯ จตฺตาโร ขนฺธา อภิญฺเญยฺยา ปริญฺเญยฺยา, สิยา ปหาตพฺพา, สิยา ภาเวตพฺพา, สิยา สจฺฉิกาตพฺพา, สิยา น ปหาตพฺพา น ภาเวตพฺพา น สจฺฉิกาตพฺพาฯ