เมนู

7. สตฺตกนิทฺเทโส

[806] ตตฺถ กตมานิ สตฺตสตฺตติ ญาณวตฺถูนิ? ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺติ ญาณํ, อสติ ชาติยา นตฺถิ ชรามรณนฺติ ญาณํ, อตีตมฺปิ อทฺธานํ ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺติ ญาณํ, อสติ ชาติยา นตฺถิ ชรามรณนฺติ ญาณํ, อนาคตมฺปิ อทฺธานํ ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺติ ญาณํ, อสติ ชาติยา นตฺถิ ชรามรณนฺติ ญาณํฯ ยมฺปิสฺส ตํ ธมฺมฏฺฐิติญาณํ ตมฺปิ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมนฺติ ญาณํ; ภวปจฺจยา ชาตีติ ญาณํ…เป.… อุปาทานปจฺจยา ภโวติ ญาณํ…เป.… ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานนฺติ ญาณํ…เป.… เวทนาปจฺจยา ตณฺหาติ ญาณํ…เป.… ผสฺสปจฺจยา เวทนาติ ญาณํ…เป.… สฬายตนปจฺจยา ผสฺโสติ ญาณํ…เป.… นามรูปปจฺจยา สฬายตนนฺติ ญาณํ…เป.… วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปนฺติ ญาณํ…เป.… สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณนฺติ ญาณํ…เป.… อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ ญาณํ, อสติ อวิชฺชาย นตฺถิ สงฺขาราติ ญาณํ, อตีตมฺปิ อทฺธานํ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ ญาณํ, อสติ อวิชฺชาย นตฺถิ สงฺขาราติ ญาณํ, อนาคตมฺปิ อทฺธานํ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ ญาณํ, อสติ อวิชฺชาย นตฺถิ สงฺขาราติ ญาณํฯ ยมฺปิสฺส ตํ ธมฺมฏฺฐิติญาณํ ตมฺปิ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมนฺติ ญาณํฯ อิมานิ สตฺตสตฺตติ ญาณวตฺถูนิฯ เอวํ สตฺตวิเธน ญาณวตฺถุฯ

สตฺตกํฯ

8. อฏฺฐกนิทฺเทโส

[807] ตตฺถ กตมา จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา? โสตาปตฺติมคฺเค ปญฺญา, โสตาปตฺติผเล ปญฺญา , สกทาคามิมคฺเค ปญฺญา, สกทาคามิผเล ปญฺญา, อนาคามิมคฺเค ปญฺญา, อนาคามิผเล ปญฺญา, อรหตฺตมคฺเค ปญฺญา, อรหตฺตผเล ปญฺญา – อิมา จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญาฯ เอวํ อฏฺฐวิเธน ญาณวตฺถุฯ

อฏฺฐกํฯ

9. นวกนิทฺเทโส

[808] ตตฺถ กตมา นวสุ อนุปุพฺพวิหารสมาปตฺตีสุ ปญฺญา? ปฐมชฺฌานสมาปตฺติยา ปญฺญา, ทุติยชฺฌานสมาปตฺติยา ปญฺญา, ตติยชฺฌานสมาปตฺติยา ปญฺญา, จตุตฺถชฺฌานสมาปตฺติยา ปญฺญา, อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา ปญฺญา, วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา ปญฺญา, อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา ปญฺญา, เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา ปญฺญา, สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา วุฏฺฐิตสฺส ปจฺจเวกฺขณาญาณํ – อิมา นวสุ อนุปุพฺพวิหารสมาปตฺตีสุ ปญฺญาฯ เอวํ นววิเธน ญาณวตฺถุฯ

นวกํฯ

10. ทสกนิทฺเทโส

[809] (1) ตตฺถ กตมํ ตถาคตสฺส ฐานญฺจ ฐานโต อฏฺฐานญฺจ อฏฺฐานโต ยถาภูตํ ญาณํ? อิธ ตถาคโต ‘‘อฏฺฐานเมตํ อนวกาโส ยํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล กญฺจิ สงฺขารํ นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺย, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ ‘‘ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน กญฺจิ สงฺขารํ นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺย, ฐานเมตํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ ‘‘อฏฺฐานเมตํ อนวกาโส ยํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล กญฺจิ สงฺขารํ สุขโต อุปคจฺเฉยฺย, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ ‘‘ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน กญฺจิ สงฺขารํ สุขโต อุปคจฺเฉยฺย, ฐานเมตํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ ‘‘อฏฺฐานเมตํ อนวกาโส ยํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล กญฺจิ ธมฺมํ อตฺถโต อุปคจฺเฉยฺย, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ ‘‘ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน กญฺจิ ธมฺมํ อตฺถโต อุปคจฺเฉยฺย, ฐานเมตํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ ‘‘อฏฺฐานเมตํ อนวกาโส ยํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล มาตรํ ชีวิตา โวโรเปยฺย, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ ‘‘ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน มาตรํ ชีวิตา โวโรเปยฺย, ฐานเมตํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ

อฏฺฐานเมตํ อนวกาโส ยํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล ปิตรํ ชีวิตา โวโรเปยฺย…เป.… อรหนฺตํ ชีวิตา โวโรเปยฺย…เป.… ปทุฏฺเฐน จิตฺเตน ตถาคตสฺส โลหิตํ อุปฺปาเทยฺย…เป.… สงฺฆํ ภินฺเทยฺย…เป.… อญฺญํ สตฺถารํ อุทฺทิเสยฺย…เป.… อฏฺฐมํ ภวํ นิพฺพตฺเตยฺย, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ ‘‘ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน อฏฺฐมํ ภวํ นิพฺพตฺเตยฺย, ฐานเมตํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ

‘‘อฏฺฐานเมตํ อนวกาโส ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา ทฺเว อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา อปุพฺพํ อจริมํ อุปฺปชฺเชยฺยุํ, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ ‘‘ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา เอโก อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อุปฺปชฺเชยฺย, ฐานเมตํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ ‘‘อฏฺฐานเมตํ อนวกาโส ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา ทฺเว ราชาโน จกฺกวตฺตี [จกฺกวตฺติ (สี. สฺยา.)] อปุพฺพํ อจริมํ อุปฺปชฺเชยฺยุํ, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ ‘‘ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา เอโก ราชา จกฺกวตฺตี อุปฺปชฺเชยฺย, ฐานเมตํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ

‘‘อฏฺฐานเมตํ อนวกาโส ยํ อิตฺถี อรหํ อสฺส สมฺมาสมฺพุทฺโธ, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ ‘‘ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ ปุริโส อรหํ อสฺส สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ฐานเมตํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ ‘‘อฏฺฐานเมตํ อนวกาโส ยํ อิตฺถี ราชา อสฺส จกฺกวตฺตี, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ ‘‘ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ ปุริโส ราชา อสฺส จกฺกวตฺตี, ฐานเมตํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ ‘‘อฏฺฐานเมตํ อนวกาโส ยํ อิตฺถี สกฺกตฺตํ กเรยฺย, มารตฺตํ กเรยฺย, พฺรหฺมตฺตํ กเรยฺย, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ ‘‘ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ ปุริโส สกฺกตฺตํ กเรยฺย, มารตฺตํ กเรยฺย, พฺรหฺมตฺตํ กเรยฺย, ฐานเมตํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติฯ