(ก) ตตฺถ กตมํ ชรามรเณ ญาณํ? ชรามรณํ อารพฺภ ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา ปชานนา…เป.… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ชรามรเณ ญาณํ’’ฯ

(ข-ฆ) ชรามรณสมุทยํ อารพฺภ…เป.… ชรามรณนิโรธํ อารพฺภ…เป.… ชรามรณนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ อารพฺภ ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา ปชานนา…เป.… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ชรามรณนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย ญาณํ’’ฯ

[803] (12-21) ธมฺมสมงฺคิสฺส ญาณํ ชาติยาเปตํ ญาณํ…เป.… ภเวเปตํ ญาณํ…เป.… อุปาทาเนเปตํ ญาณํ…เป.… ตณฺหายเปตํ ญาณํ…เป.… เวทนายเปตํ ญาณํ…เป.… ผสฺเสเปตํ ญาณํ…เป.… สฬายตเนเปตํ ญาณํ…เป.… นามรูเปเปตํ ญาณํ…เป.… วิญฺญาเณเปตํ ญาณํ…เป.… สงฺขาเรสุเปตํ ญาณํ, สงฺขารสมุทเยเปตํ ญาณํ, สงฺขารนิโรเธเปตํ ญาณํ, สงฺขารนิโรธคามินิยา ปฏิปทายเปตํ ญาณํฯ

ตตฺถ กตมํ สงฺขาเรสุ ญาณํ? สงฺขาเร อารพฺภ ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา ปชานนา…เป.… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขาเรสุ ญาณํ’’ฯ

สงฺขารสมุทยํ อารพฺภ…เป.… สงฺขารนิโรธํ อารพฺภ…เป.… สงฺขารนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ อารพฺภ ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา ปชานนา…เป.… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย ญาณํฯ เอวํ จตุพฺพิเธน ญาณวตฺถุฯ

จตุกฺกํฯ

5. ปญฺจกนิทฺเทโส

[804] (1) ตตฺถ กตโม ปญฺจงฺคิโก สมฺมาสมาธิ? ปีติผรณตา, สุขผรณตา, เจโตผรณตา, อาโลกผรณตา, ปจฺจเวกฺขณานิมิตฺตํฯ ทฺวีสุ ฌาเนสุ ปญฺญา ปีติผรณตาฯ ตีสุ ฌาเนสุ ปญฺญา สุขผรณตาฯ ปรจิตฺเต ญาณํ เจโตผรณตาฯ ทิพฺพจกฺขุ อาโลกผรณตาฯ ตมฺหา ตมฺหา สมาธิมฺหา วุฏฺฐิตสฺส ปจฺจเวกฺขณาญาณํ ปจฺจเวกฺขณานิมิตฺตํฯ อยํ วุจฺจติ ปญฺจงฺคิโก สมฺมาสมาธิฯ

(2) ตตฺถ กตโม ปญฺจญาณิโก สมฺมาสมาธิ? ‘‘อยํ สมาธิ ปจฺจุปฺปนฺนสุโข เจว อายติญฺจ สุขวิปาโก’’ติ ปจฺจตฺตญฺเญว ญาณํ อุปฺปชฺชติฯ ‘‘อยํ สมาธิ อริโย นิรามิโส’’ติ ปจฺจตฺตญฺเญว ญาณํ อุปฺปชฺชติฯ ‘‘อยํ สมาธิ อกาปุริสเสวิโต’’ติ ปจฺจตฺตญฺเญว ญาณํ อุปฺปชฺชติฯ ‘‘อยํ สมาธิ สนฺโต ปณีโต ปฏิปฺปสฺสทฺธลทฺโธ เอโกทิภาวาธิคโต น สสงฺขารนิคฺคยฺหวาริตคโต’’ติ ปจฺจตฺตญฺเญว ญาณํ อุปฺปชฺชติฯ โส โข ปนาหํ อิมํ สมาธิํ สโต สมาปชฺชามิ สโต วุฏฺฐหามี’’ติ ปจฺจตฺตญฺเญว ญาณํ อุปฺปชฺชติฯ อยํ ปญฺจญาณิโก สมฺมาสมาธิฯ เอวํ ปญฺจวิเธน ญาณวตฺถุฯ

ปญฺจกํฯ

6. ฉกฺกนิทฺเทโส

[805] ตตฺถ กตมา ฉสุ อภิญฺญาสุ ปญฺญา? อิทฺธิวิเธ ญาณํ, โสตธาตุวิสุทฺธิยา ญาณํ, ปรจิตฺเต ญาณํ, ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติยา ญาณํ, สตฺตานํ จุตูปปาเต ญาณํ, อาสวานํ ขเย ญาณํ – อิมา ฉสุ อภิญฺญาสุ ปญฺญาฯ เอวํ ฉพฺพิเธน ญาณวตฺถุฯ

ฉกฺกํฯ