เมนู

5. อรูปาวจรวิปากา

[632] อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมิํ สมเย ผสฺโส โหติ…เป.… อวิกฺเขโป โหติฯ อิเม ธมฺมา กุสลาฯ ตสฺเสว อรูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมิํ สมเย ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ – อุเปกฺขา, จิตฺตสฺเสกคฺคตาฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘จตุตฺถํ ฌานํ’’ฯ อวเสสา ธมฺมา ฌานสมฺปยุตฺตาฯ

6. โลกุตฺตรวิปากา

[633] จตฺตาริ ฌานานิ – ปฐมํ ฌานํ, ทุติยํ ฌานํ, ตติยํ ฌานํ, จตุตฺถํ ฌานํฯ

[634] ตตฺถ กตมํ ปฐมํ ฌานํ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ตสฺมิํ สมเย ผสฺโส โหติ…เป.… อวิกฺเขโป โหติฯ อิเม ธมฺมา กุสลาฯ ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ สุญฺญตํ, ตสฺมิํ สมเย ปญฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ – วิตกฺโก, วิจาโร, ปีติ, สุขํ, จิตฺตสฺเสกคฺคตาฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘ปฐมํ ฌานํ’’ฯ อวเสสา ธมฺมา ฌานสมฺปยุตฺตาฯ

ตตฺถ กตมํ ทุติยํ ฌานํ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป.… ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ตสฺมิํ สมเย ผสฺโส โหติ…เป.… อวิกฺเขโป โหติฯ อิเม ธมฺมา กุสลาฯ

ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป.… ทุติยํ ฌานํ …เป.… ตติยํ ฌานํ…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ…เป.… ปฐมํ ฌานํ…เป.… ปญฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ สุญฺญตํ, ตสฺมิํ สมเย ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ – อุเปกฺขา, จิตฺตสฺเสกคฺคตาฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘ปญฺจมํ ฌานํ’’ฯ อวเสสา ธมฺมา ฌานสมฺปยุตฺตาฯ

7. รูปารูปาวจรกิริยา

[635] จตฺตาริ ฌานานิ – ปฐมํ ฌานํ, ทุติยํ ฌานํ, ตติยํ ฌานํ, จตุตฺถํ ฌานํฯ

[636] ตตฺถ กตมํ ปฐมํ ฌานํ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย รูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมิํ สมเย ปญฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ – วิตกฺโก, วิจาโร, ปีติ, สุขํ, จิตฺตสฺเสกคฺคตาฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘ปฐมํ ฌานํ’’ฯ อวเสสา ธมฺมา ฌานสมฺปยุตฺตาฯ

ตตฺถ กตมํ ทุติยํ ฌานํ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย รูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารํ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป.… ทุติยํ ฌานํ…เป.… ตติยํ ฌานํ…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ…เป.… ปฐมํ ฌานํ…เป.… ปญฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมิํ สมเย ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ – อุเปกฺขา, จิตฺตสฺเสกคฺคตาฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘ปญฺจมํ ฌานํ’’ฯ อวเสสา ธมฺมา ฌานสมฺปยุตฺตาฯ

[637] อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย อรูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารํ สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมิํ สมเย ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ – อุเปกฺขา, จิตฺตสฺเสกคฺคตาฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘จตุตฺถํ ฌานํ’’ฯ อวเสสา ธมฺมา ฌานสมฺปยุตฺตาติฯ

อภิธมฺมภาชนียํฯ

3. ปญฺหาปุจฺฉกํ