เมนู

ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิญฺญาณกฺขนฺโธ , ตํสมุฏฺฐานํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘อุปฺปนฺนา กุสลา ธมฺมา’’ฯ อิติ อิเมสํ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติฯ

[406] ฐิติยาติฯ ยา ฐิติ โส อสมฺโมโส, โย อสมฺโมโส โส ภิยฺโยภาโว , โย ภิยฺโยภาโว ตํ เวปุลฺลํ, ยํ เวปุลฺลํ สา ภาวนา, ยา ภาวนา สา ปาริปูรีฯ

[407] ฉนฺทํ ชเนตีติ…เป.… วายมตีติ…เป.… วีริยํ อารภตีติ…เป.… จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ…เป.… ปทหตีติฯ ตตฺถ กตมํ ปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ปธานํ’’ฯ อิมินา ปธาเนน อุเปโต โหติ…เป.… สมนฺนาคโตฯ เตน วุจฺจติ ‘‘ปทหตี’’ติฯ

สุตฺตนฺตภาชนียํฯ

2. อภิธมฺมภาชนียํ

[408] จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา – อิธ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติฯ

[409] กถญฺจ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ตสฺมิํ สมเย อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติฯ

[410] ฉนฺทํ ชเนตีติฯ ตตฺถ กตโม ฉนฺโท? โย ฉนฺโท ฉนฺทิกตา กตฺตุกมฺยตา กุสโล ธมฺมจฺฉนฺโท – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉนฺโท’’ฯ อิมํ ฉนฺทํ ชเนติ สญฺชเนติ อุฏฺฐเปติ สมุฏฺฐเปติ นิพฺพตฺเตติ อภินิพฺพตฺเตติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘ฉนฺทํ ชเนตี’’ติฯ

[411] วายมตีติฯ ตตฺถ กตโม วายาโม? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วายาโม’’ฯ อิมินา วายาเมน อุเปโต โหติ สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมฺปนฺโน สมนฺนาคโตฯ เตน วุจฺจติ ‘‘วายมตี’’ติฯ

[412] วีริยํ อารภตีติฯ ตตฺถ กตมํ วีริยํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘วีริยํ’’ฯ อิมํ วีริยํ อารภติ สมารภติ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘วีริยํ อารภตี’’ติฯ

[413] จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติฯ ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’ฯ อิมํ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ สมฺปคฺคณฺหาติ อุปตฺถมฺเภติ ปจฺจุปตฺถมฺเภติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี’’ติฯ

[414] ปทหตีติฯ ตตฺถ กตมํ สมฺมปฺปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สมฺมปฺปธานํ’’ฯ อวเสสา ธมฺมา สมฺมปฺปธานสมฺปยุตฺตาฯ

[415] กถญฺจ ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ตสฺมิํ สมเย อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติฯ

[416] ฉนฺทํ ชเนตีติ…เป.… วายมตีติ…เป.… วีริยํ อารภตีติ…เป.… จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ…เป.… ปทหตีติฯ ตตฺถ กตมํ สมฺมปฺปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สมฺมปฺปธานํ’’ฯ อวเสสา ธมฺมา สมฺมปฺปธานสมฺปยุตฺตาฯ

[417] กถญฺจ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ตสฺมิํ สมเย อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติฯ

[418] ฉนฺทํ ชเนตีติ…เป.… วายมตีติ…เป.… วีริยํ อารภตีติ…เป.… จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ…เป.… ปทหตีติฯ ตตฺถ กตมํ สมฺมปฺปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ …เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สมฺมปฺปธานํ’’ฯ อวเสสา ธมฺมา สมฺมปฺปธานสมฺปยุตฺตาฯ

[419] กถญฺจ ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ตสฺมิํ สมเย อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติฯ

[420] ฐิติยาติ ฯ ยา ฐิติ โส อสมฺโมโส, โย อสมฺโมโส โส ภิยฺโยภาโว, โย ภิยฺโยภาโว ตํ เวปุลฺลํ, ยํ เวปุลฺลํ สา ภาวนา, ยา ภาวนา สา ปาริปูรีฯ

[421] ฉนฺทํ ชเนตีติฯ ตตฺถ กตโม ฉนฺโท? โย ฉนฺโท ฉนฺทิกตา กตฺตุกมฺยตา กุสโล ธมฺมจฺฉนฺโท – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉนฺโท’’ฯ อิมํ ฉนฺทํ ชเนติ สญฺชเนติ อุฏฺฐเปติ สมุฏฺฐเปติ นิพฺพตฺเตติ อภินิพฺพตฺเตติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘ฉนฺทํ ชเนตี’’ติฯ

[422] วายมตีติฯ ตตฺถ กตโม วายาโม? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วายาโม’’ฯ อิมินา วายาเมน อุเปโต โหติ…เป.… สมนฺนาคโตฯ เตน วุจฺจติ ‘‘วายมตี’’ติฯ

[423] วีริยํ อารภตีติฯ ตตฺถ กตมํ วีริยํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘วีริยํ’’ฯ อิมํ วีริยํ อารภติ สมารภติ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘วีริยํ อารภตี’’ติฯ

[424] จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติฯ ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’ฯ อิมํ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ สมฺปคฺคณฺหาติ อุปตฺถมฺเภติ ปจฺจุปตฺถมฺเภติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี’’ติฯ

[425] ปทหตีติฯ ตตฺถ กตมํ สมฺมปฺปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สมฺมปฺปธานํ’’ฯ อวเสสา ธมฺมา สมฺมปฺปธานสมฺปยุตฺตาฯ

[426] ตตฺถ กตมํ สมฺมปฺปธานํ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, โย ตสฺมิํ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สมฺมปฺปธานํ’’ฯ อวเสสา ธมฺมา สมฺมปฺปธานสมฺปยุตฺตาฯ

อภิธมฺมภาชนียํฯ

3. ปญฺหาปุจฺฉกํ