ตตฺถ กตมํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ นามสมฺปยุตฺตํ ฉฏฺฐายตนํ? จกฺขายตนํ, โสตายตนํ, ฆานายตนํ, ชิวฺหายตนํ, กายายตนํ, มนายตนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ นามสมฺปยุตฺตํ ฉฏฺฐายตนํ’’ฯ

ตตฺถ กตโม ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนสมฺปยุตฺโต? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส ฉฏฺฐายตนสมฺปยุตฺโต’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ

สมฺปยุตฺตจตุกฺกํฯ

8. อญฺญมญฺญจตุกฺกํ

[272] ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา; สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร; วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ; นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยาปิ นามํ; ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยาปิ ฉฏฺฐายตนํ; ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยาปิ ผสฺโส; เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยาปิ เวทนา; ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยาปิ ตณฺหา; อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ

[273] ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ

ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร’’ฯ

ตตฺถ กตมา สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา’’ฯ

ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํฯ

ตตฺถ กตโม วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร’’ฯ

ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยา นามํ’’ฯ

ตตฺถ กตมํ นามปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ’’ฯ

ตตฺถ กตมํ นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ’’ฯ

ตตฺถ กตมํ ฉฏฺฐายตนปจฺจยาปิ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ , สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยาปิ นามํ’’ฯ

ตตฺถ กตโม ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ

ตตฺถ กตมํ ผสฺสปจฺจยาปิ ฉฏฺฐายตนํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยาปิ ฉฏฺฐายตนํ’’ฯ

ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ฯ

ตตฺถ กตโม เวทนาปจฺจยาปิ ผสฺโส? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘เวทนาปจฺจยาปิ ผสฺโส’’ฯ

ตตฺถ กตมา เวทนาปจฺจยา ตณฺหา? โย ราโค สาราโค…เป.… จิตฺตสฺส สาราโค – อยํ วุจฺจติ ‘‘เวทนาปจฺจยา ตณฺหา’’ฯ

ตตฺถ กตมา ตณฺหาปจฺจยาปิ เวทนา? ยํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ตณฺหาปจฺจยาปิ เวทนา’’ฯ

ตตฺถ กตมํ ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ? ยา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตํ…เป.… ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ’’ฯ

ตตฺถ กตมา อุปาทานปจฺจยาปิ ตณฺหา? โย ราโค…เป.… จิตฺตสฺส สาราโค – อยํ วุจฺจติ ‘‘อุปาทานปจฺจยาปิ ตณฺหา’’ฯ

ตตฺถ กตโม อุปาทานปจฺจยา ภโว? ฐเปตฺวา อุปาทานํ, เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อุปาทานปจฺจยา ภโว’’ฯ

ตตฺถ กตมา ภวปจฺจยา ชาติ? ยา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ ชาติ สญฺชาติ นิพฺพตฺติ อภินิพฺพติ ปาตุภาโว – อยํ วุจฺจติ ‘‘ภวปจฺจยา ชาติ’’ฯ

ตตฺถ กตมํ ชาติปจฺจยา ชรามรณํ? อตฺถิ ชรา, อตฺถิ มรณํฯ ตตฺถ กตมา ชรา? ยา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ ชรา ชีรณตา อายุโน สํหานิ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ชรา’’ฯ ตตฺถ กตมํ มรณํ? โย เตสํ เตสํ ธมฺมานํ ขโย วโย เภโท ปริเภโท อนิจฺจตา อนฺตรธานํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘มรณํ’’ฯ อิติ อยญฺจ ชรา, อิทญฺจ มรณํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘ชาติปจฺจยา ชรามรณํ’’ฯ

เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตีติฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สงฺคติ โหติ, สมาคโม โหติ, สโมธานํ โหติ, ปาตุภาโว โหติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ

[274] ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา; สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร; วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ; นามปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยาปิ นามํ; ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยาปิ ผสฺโส; เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยาปิ เวทนา; ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ , อุปาทานปจฺจยาปิ ตณฺหา; อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ

[275] ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ

ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร’’ฯ

ตตฺถ กตมา สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา’’ฯ

ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ’’ฯ

ตตฺถ กตโม วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร’’ฯ

ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยา นามํ’’ฯ

ตตฺถ กตมํ นามปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ’’ฯ

นามปจฺจยา ผสฺโสติฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? ฐเปตฺวา ผสฺสํ, เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ

ตตฺถ กตโม นามปจฺจยา ผสฺโส? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘นามปจฺจยา ผสฺโส’’ ฯ

ตตฺถ กตมํ ผสฺสปจฺจยาปิ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยาปิ นามํ’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ

[276] ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา; สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร; วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ, นามรูปปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ; นามรูปปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยาปิ นามรูปํ; ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยาปิ ฉฏฺฐายตนํ; ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยาปิ ผสฺโส; เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยาปิ เวทนา; ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยาปิ ตณฺหา; อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ

[277] ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ

ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโรฯ

ตตฺถ กตมา สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา’’ฯ

ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ’’ฯ

ตตฺถ กตโม วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร’’ฯ

ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ? อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? จกฺขายตนสฺส อุปจโย, โสตายตนสฺส อุปจโย, ฆานายตนสฺส อุปจโย, ชิวฺหายตนสฺส อุปจโย , กายายตนสฺส อุปจโย, ยํ วา ปนญฺญมฺปิ อตฺถิ รูปํ จิตฺตชํ จิตฺตเหตุกํ จิตฺตสมุฏฺฐานํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ’’ฯ

นามรูปปจฺจยาปิ วิญฺญาณนฺติฯ อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ , สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? ยํ รูปํ นิสฺสาย มโนวิญฺญาณธาตุ วตฺตติ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปํ’’ฯ

ตตฺถ กตมํ นามรูปปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ’’ฯ

นามรูปปจฺจยา ฉฏฺฐายตนนฺติฯ อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? ยํ รูปํ นิสฺสาย มโนวิญฺญาณธาตุ วตฺตติ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปํ’’ฯ

ตตฺถ กตมํ นามรูปปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ’’ฯ

ตตฺถ กตมํ ฉฏฺฐายตนปจฺจยาปิ นามรูปํ? อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ

ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? จกฺขายตนสฺส อุปจโย, โสตายตนสฺส อุปจโย, ฆานายตนสฺส อุปจโย, ชิวฺหายตนสฺส อุปจโย, กายายตนสฺส อุปจโย, ยํ วา ปนญฺญมฺปิ อตฺถิ รูปํ จิตฺตชํ จิตฺตเหตุกํ จิตฺตสมุฏฺฐานํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยาปิ นามรูปํ’’ฯ

ตตฺถ กตโม ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ

ตตฺถ กตมํ ผสฺสปจฺจยาปิ ฉฏฺฐายตนํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยาปิ ฉฏฺฐายตนํ’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ

[278] ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา; สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร; วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ, นามรูปปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ; นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยาปิ นามรูปํ; ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยาปิ ฉฏฺฐายตนํ; ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยาปิ ผสฺโส; เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยาปิ เวทนา; ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยาปิ ตณฺหา; อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ

[279] ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ

ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร’’ฯ

ตตฺถ กตมา สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา’’ฯ

ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ’’ฯ

ตตฺถ กตโม วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยาปิ สงฺขาโร’’ฯ

ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ? อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ นามํฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? จกฺขายตนสฺส อุปจโย, โสตายตนสฺส อุปจโย, ฆานายตนสฺส อุปจโย, ชิวฺหายตนสฺส อุปจโย, กายายตนสฺส อุปจโย, ยํ วา ปนญฺญมฺปิ อตฺถิ รูปํ จิตฺตชํ จิตฺตเหตุกํ จิตฺตสมุฏฺฐานํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ’’ฯ

นามรูปปจฺจยาปิ วิญฺญาณนฺติฯ อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? ยํ รูปํ นิสฺสาย มโนวิญฺญาณธาตุ วตฺตติ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปํ’’ฯ

ตตฺถ กตมํ นามรูปปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ’’ฯ

นามรูปปจฺจยา สฬายตนนฺติฯ อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? จตฺตาโร จ มหาภูตา, ยญฺจ รูปํ นิสฺสาย มโนวิญฺญาณธาตุ วตฺตติ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปํ’’ฯ

ตตฺถ กตมํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ? จกฺขายตนํ, โสตายตนํ, ฆานายตนํ, ชิวฺหายตนํ, กายายตนํ, มนายตนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ’’ฯ

ตตฺถ กตมํ ฉฏฺฐายตนปจฺจยาปิ นามรูปํ? อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? จกฺขายตนสฺส อุปจโย, โสตายตนสฺส อุปจโย, ฆานายตนสฺส อุปจโย, ชิวฺหายตนสฺส อุปจโย, กายายตนสฺส อุปจโย, ยํ วา ปนญฺญมฺปิ อตฺถิ รูปํ จิตฺตชํ จิตฺตเหตุกํ จิตฺตสมุฏฺฐานํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยาปิ นามรูปํ’’ฯ

ตตฺถ กตโม ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส? โย ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ

ตตฺถ กตมํ ผสฺสปจฺจยาปิ ฉฏฺฐายตนํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยาปิ ฉฏฺฐายตนํ’’ฯ

ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? ยํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’…เป.… เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ

อญฺญมญฺญจตุกฺกํฯ

9. อกุสลนิทฺเทโส

[280] กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมิํ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺฐิคตสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน…เป.… โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺฐิคตวิปฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา…เป.… โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺฐิคตวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมิํ สมเย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยา อธิโมกฺโข, อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ

[281] ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ…เป.… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ

ตตฺถ กตโม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร? ยา เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร…เป.…ฯ

ตตฺถ กตโม ตณฺหาปจฺจยา อธิโมกฺโข? โย จิตฺตสฺส อธิโมกฺโข อธิมุจฺจนา ตทธิมุตฺตตา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ตณฺหาปจฺจยา อธิโมกฺโข’’ฯ