ปนฺนรสินฺทฺริยา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพาฯ สตฺตินฺทฺริยา สิยา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา, สิยา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพาฯ ปนฺนรสินฺทฺริยา น ภาวนาย ปหาตพฺพาฯ สตฺตินฺทฺริยา สิยา ภาวนาย ปหาตพฺพา, สิยา น ภาวนาย ปหาตพฺพาฯ ปนฺนรสินฺทฺริยา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกาฯ สตฺตินฺทฺริยา สิยา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา, สิยา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกาฯ ปนฺนรสินฺทฺริยา น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกาฯ สตฺตินฺทฺริยา สิยา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา , สิยา น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกาฯ

นวินฺทฺริยา อวิตกฺกาฯ โทมนสฺสินฺทฺริยํ สวิตกฺกํฯ ทฺวาทสินฺทฺริยา สิยา สวิตกฺกา, สิยา อวิตกฺกาฯ นวินฺทฺริยา อวิจาราฯ โทมนสฺสินฺทฺริยํ สวิจารํฯ ทฺวาทสินฺทฺริยา สิยา สวิจารา, สิยา อวิจาราฯ เอกาทสินฺทฺริยา อปฺปีติกาฯ เอกาทสินฺทฺริยา สิยา สปฺปีติกา, สิยา อปฺปีติกาฯ เอกาทสินฺทฺริยา น ปีติสหคตาฯ เอกาทสินฺทฺริยา สิยา ปีติสหคตา, สิยา น ปีติสหคตาฯ ทฺวาทสินฺทฺริยา น สุขสหคตาฯ ทสินฺทฺริยา สิยา สุขสหคตา, สิยา น สุขสหคตาฯ ทฺวาทสินฺทฺริยา น อุเปกฺขาสหคตาฯ ทสินฺทฺริยา สิยา อุเปกฺขาสหคตา, สิยา น อุเปกฺขาสหคตาฯ

ทสินฺทฺริยา กามาวจราฯ ตีณินฺทฺริยา น กามาวจราฯ นวินฺทฺริยา สิยา กามาวจรา, สิยา น กามาวจราฯ เตรสินฺทฺริยา น รูปาวจราฯ นวินฺทฺริยา สิยา รูปาวจรา, สิยา น รูปาวจราฯ จุทฺทสินฺทฺริยา น อรูปาวจราฯ อฏฺฐินฺทฺริยา สิยา อรูปาวจรา, สิยา น อรูปาวจราฯ ทสินฺทฺริยา ปริยาปนฺนาฯ ตีณินฺทฺริยา อปริยาปนฺนาฯ นวินฺทฺริยา สิยา ปริยาปนฺนา, สิยา อปริยาปนฺนาฯ เอกาทสินฺทฺริยา อนิยฺยานิกาฯ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ นิยฺยานิกํฯ ทสินฺทฺริยา สิยา นิยฺยานิกา, สิยา อนิยฺยานิกาฯ ทสินฺทฺริยา อนิยตาฯ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ นิยตํฯ เอกาทสินฺทฺริยา สิยา นิยตา, สิยา อนิยตาฯ ทสินฺทฺริยา สอุตฺตราฯ ตีณินฺทฺริยา อนุตฺตราฯ นวินฺทฺริยา สิยา สอุตฺตรา, สิยา อนุตฺตราฯ ปนฺนรสินฺทฺริยา อรณาฯ โทมนสฺสินฺทฺริยํ สรณํฯ ฉ อินฺทฺริยา สิยา สรณา, สิยา อรณาติฯ

ปญฺหาปุจฺฉกํฯ

อินฺทฺริยวิภงฺโค นิฏฺฐิโตฯ

6. ปฏิจฺจสมุปฺปาทวิภงฺโค

1. สุตฺตนฺตภาชนียํ

[225] อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ, นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ, สฬายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา สมฺภวนฺติฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ

[226] ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ทุกฺเข อญฺญาณํ, ทุกฺขสมุทเย อญฺญาณํ, ทุกฺขนิโรเธ อญฺญาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อญฺญาณํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อวิชฺชา’’ฯ

ตตฺถ กตเม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา? ปุญฺญาภิสงฺขาโร, อปุญฺญาภิสงฺขาโร, อาเนญฺชาภิสงฺขาโร, กายสงฺขาโร, วจีสงฺขาโร, จิตฺตสงฺขาโรฯ

ตตฺถ กตโม ปุญฺญาภิสงฺขาโร? กุสลา เจตนา กามาวจรา รูปาวจรา ทานมยา สีลมยา ภาวนามยา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ปุญฺญาภิสงฺขาโร’’ฯ

ตตฺถ กตโม อปุญฺญาภิสงฺขาโร? อกุสลา เจตนา กามาวจรา – อยํ วุจฺจติ ‘‘อปุญฺญาภิสงฺขาโร’’ฯ

ตตฺถ กตโม อาเนญฺชาภิสงฺขาโร? กุสลา เจตนา อรูปาวจรา – อยํ วุจฺจติ ‘‘อาเนญฺชาภิสงฺขาโร’’ฯ

ตตฺถ กตโม กายสงฺขาโร? กายสญฺเจตนา กายสงฺขาโร, วจีสญฺเจตนา วจีสงฺขาโร, มโนสญฺเจตนา จิตฺตสงฺขาโรฯ อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา’’ฯ

[227] ตตฺถ กตมํ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ? จกฺขุวิญฺญาณํ, โสตวิญฺญาณํ, ฆานวิญฺญาณํ, ชิวฺหาวิญฺญาณํ, กายวิญฺญาณํ, มโนวิญฺญาณํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ’’ฯ

[228] ตตฺถ กตมํ วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ? อตฺถิ นามํ, อตฺถิ รูปํฯ

ตตฺถ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามํ’’ ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ? จตฺตาโร มหาภูตา, จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘รูปํ’’ฯ อิติ อิทญฺจ นามํ, อิทญฺจ รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ’’ฯ

[229] ตตฺถ กตมํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ? จกฺขายตนํ, โสตายตนํ, ฆานายตนํ, ชิวฺหายตนํ, กายายตนํ, มนายตนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ’’ฯ

[230] ตตฺถ กตโม สฬายตนปจฺจยา ผสฺโส? จกฺขุสมฺผสฺโส โสตสมฺผสฺโส ฆานสมฺผสฺโส ชิวฺหาสมฺผสฺโส กายสมฺผสฺโส มโนสมฺผสฺโส – อยํ วุจฺจติ ‘‘สฬายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ฯ

[231] ตตฺถ กตมา ผสฺสปจฺจยา เวทนา? จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา, โสตสมฺผสฺสชา เวทนา, ฆานสมฺผสฺสชา เวทนา, ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา, กายสมฺผสฺสชา เวทนา, มโนสมฺผสฺสชา เวทนา – อยํ วุจฺจติ ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ฯ

[232] ตตฺถ กตมา เวทนาปจฺจยา ตณฺหา? รูปตณฺหา, สทฺทตณฺหา, คนฺธตณฺหา, รสตณฺหา, โผฏฺฐพฺพตณฺหา, ธมฺมตณฺหา – อยํ วุจฺจติ ‘‘เวทนาปจฺจยา ตณฺหา’’ฯ

[233] ตตฺถ กตมํ ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ? กามุปาทานํ, ทิฏฺฐุปาทานํ, สีลพฺพตุปาทานํ, อตฺตวาทุปาทานํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ’’ฯ

[234] ตตฺถ กตโม อุปาทานปจฺจยา ภโว? ภโว ทุวิเธน – อตฺถิ กมฺมภโว, อตฺถิ อุปปตฺติภโวฯ ตตฺถ กตโม กมฺมภโว? ปุญฺญาภิสงฺขาโร, อปุญฺญาภิสงฺขาโร, อาเนญฺชาภิสงฺขาโร – อยํ วุจฺจติ ‘‘กมฺมภโว’’ฯ สพฺพมฺปิ ภวคามิกมฺมํ กมฺมภโวฯ

ตตฺถ กตโม อุปปตฺติภโว? กามภโว, รูปภโว, อรูปภโว, สญฺญาภโว, อสญฺญาภโว, เนวสญฺญานาสญฺญาภโว, เอกโวการภโว, จตุโวการภโว, ปญฺจโวการภโว – อยํ วุจฺจติ ‘‘อุปปตฺติภโว’’ฯ อิติ อยญฺจ กมฺมภโว, อยญฺจ อุปปตฺติภโวฯ อยํ วุจฺจติ ‘‘อุปาทานปจฺจยา ภโว’’ฯ

[235] ตตฺถ กตมา ภวปจฺจยา ชาติ? ยา เตสํ เตสํ สตฺตานํ ตมฺหิ ตมฺหิ สตฺตนิกาเย ชาติ สญฺชาติ โอกฺกนฺติ อภินิพฺพตฺติ, ขนฺธานํ ปาตุภาโว , อายตนานํ ปฏิลาโภ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ภวปจฺจยา ชาติ’’ฯ

[236] ตตฺถ กตมํ ชาติปจฺจยา ชรามรณํ? อตฺถิ ชรา, อตฺถิ มรณํฯ ตตฺถ กตมา ชรา? ยา เตสํ เตสํ สตฺตานํ ตมฺหิ ตมฺหิ สตฺตนิกาเย ชรา ชีรณตา ขณฺฑิจฺจํ ปาลิจฺจํ วลิตฺตจตา อายุโน สํหานิ อินฺทฺริยานํ ปริปาโก – อยํ วุจฺจติ ‘‘ชรา’’ฯ

ตตฺถ กตมํ มรณํ? ยา เตสํ เตสํ สตฺตานํ ตมฺหา ตมฺหา สตฺตนิกายา จุติ จวนตา เภโท อนฺตรธานํ มจฺจุ มรณํ กาลกิริยา [กาลํกิริยา (ก.)] ขนฺธานํ เภโท กเฬวรสฺส นิกฺเขโป ชีวิตินฺทฺริยสฺสุปจฺเฉโท – อิทํ วุจฺจติ ‘‘มรณํ’’ฯ อิติ อยญฺจ ชรา, อิทญฺจ มรณํฯ อิทํ วุจฺจติ ‘‘ชาติปจฺจยา ชรามรณํ’’ฯ

[237] ตตฺถ กตโม โสโก? ญาติพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, โรคพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, สีลพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, ทิฏฺฐิพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, อญฺญตรญฺญตเรน พฺยสเนน สมนฺนาคตสฺส, อญฺญตรญฺญตเรน ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺฐสฺส โสโก โสจนา โสจิตตฺตํ อนฺโตโสโก อนฺโตปริโสโก เจตโส ปริชฺฌายนา โทมนสฺสํ โสกสลฺลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘โสโก’’ฯ

[238] ตตฺถ กตโม ปริเทโว? ญาติพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส , โรคพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, สีลพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, ทิฏฺฐิพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, อญฺญตรญฺญตเรน พฺยสเนน สมนฺนาคตสฺส, อญฺญตรญฺญตเรน ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺฐสฺส อาเทโว ปริเทโว อาเทวนา ปริเทวนา อาเทวิตตฺตํ ปริเทวิตตฺตํ วาจา ปลาโป วิปฺปลาโป ลาลปฺโป ลาลปฺปนา ลาลปฺปิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ปริเทโว’’ฯ

[239] ตตฺถ กตมํ ทุกฺขํ? ยํ กายิกํ อสาตํ กายิกํ ทุกฺขํ กายสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ทุกฺขํ’’ฯ

[240] ตตฺถ กตมํ โทมนสฺสํ? ยํ เจตสิกํ อสาตํ, เจตสิกํ ทุกฺขํ, เจโตสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ, เจโตสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา – อิทํ วุจฺจติ ‘‘โทมนสฺสํ’’ฯ

[241] ตตฺถ กตโม อุปายาโส? ญาติพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, โรคพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, สีลพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, ทิฏฺฐิพฺยสเนน วา ผุฏฺฐสฺส, อญฺญตรญฺญตเรน พฺยสเนน สมนฺนาคตสฺส, อญฺญตรญฺญตเรน ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺฐสฺส อายาโส อุปายาโส อายาสิตตฺตํ อุปายาสิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อุปายาโส’’ฯ

[242] เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตีติ, เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สงฺคติ โหติ, สมาคโม โหติ, สโมธานํ โหติ, ปาตุภาโว โหติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติฯ

สุตฺตนฺตภาชนียํฯ

2. อภิธมฺมภาชนียํ

1. ปจฺจยจตุกฺกํ

[243] อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ฉฏฺฐายตนํ, ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ

อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามํ, นามปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ