เมนู

ตตฺถ กตมํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ? ยา เตสํ ธมฺมานํ อญฺญาตาวีนํ ทิฏฺฐานํ ปตฺตานํ วิทิตานํ สจฺฉิกตานํ สจฺฉิกิริยาย ปญฺญา ปชานนา…เป.… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘อญฺญาตาวินฺทฺริยํ’’ฯ

อภิธมฺมภาชนียํฯ

2. ปญฺหาปุจฺฉกํ

[221] พาวีสตินฺทฺริยานิ – จกฺขุนฺทฺริยํ, โสตินฺทฺริยํ, ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ, กายินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ, ปุริสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, สุขินฺทฺริยํ, ทุกฺขินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ, โทมนสฺสินฺทฺริยํ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ, สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปญฺญินฺทฺริยํ , อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ, อญฺญินฺทฺริยํ, อญฺญาตาวินฺทฺริยํฯ

[222] พาวีสตีนํ อินฺทฺริยานํ กติ กุสลา, กติ อกุสลา, กติ อพฺยากตา…เป.… กติ สรณา, กติ อรณา?

1. ติกํ

[223] ทสินฺทฺริยา อพฺยากตาฯ โทมนสฺสินฺทฺริยํ อกุสลํฯ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ กุสลํฯ จตฺตารินฺทฺริยา สิยา กุสลา, สิยา อพฺยากตาฯ ฉ อินฺทฺริยา สิยา กุสลา, สิยา อกุสลา, สิยา อพฺยากตาฯ

ทฺวาทสินฺทฺริยา น วตฺตพฺพา – ‘‘สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา’’ติปิ, ‘‘ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา’’ติปิ, ‘‘อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา’’ติปิฯ ฉ อินฺทฺริยา สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาฯ ตีณินฺทฺริยา สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาฯ ชีวิตินฺทฺริยํ สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, สิยา น วตฺตพฺพํ – ‘‘สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺต’’นฺติปิ , ‘‘ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺต’’นฺติปิ, ‘‘อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺต’’นฺติปิฯ

สตฺตินฺทฺริยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมาฯ ตีณินฺทฺริยา วิปากาฯ ทฺวินฺทฺริยา วิปากธมฺมธมฺมาฯ อญฺญินฺทฺริยํ สิยา วิปากํ, สิยา วิปากธมฺมธมฺมํฯ

นวินฺทฺริยา สิยา วิปากา, สิยา วิปากธมฺมธมฺมา, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมาฯ นวินฺทฺริยา อุปาทินฺนุปาทานิยา ฯ โทมนสฺสินฺทฺริยํ อนุปาทินฺนุปาทานิยํฯ ตีณินฺทฺริยา อนุปาทินฺนอนุปาทานิยาฯ นวินฺทฺริยา สิยา อุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนอนุปาทานิยาฯ

นวินฺทฺริยา อสํกิลิฏฺฐสํกิเลสิกาฯ โทมนสฺสินฺทฺริยํ สํกิลิฏฺฐสํกิเลสิกํฯ ตีณินฺทฺริยา อสํกิลิฏฺฐอสํกิเลสิกาฯ ตีณินฺทฺริยา สิยา อสํกิลิฏฺฐสํกิเลสิกา, สิยา อสํกิลิฏฺฐอสํกิเลสิกาฯ ฉ อินฺทฺริยา สิยา สํกิลิฏฺฐสํกิเลสิกา, สิยา อสํกิลิฏฺฐสํกิเลสิกา, สิยา อสํกิลิฏฺฐอสํกิเลสิกาฯ นวินฺทฺริยา อวิตกฺกอวิจาราฯ โทมนสฺสินฺทฺริยํ สวิตกฺกสวิจารํฯ อุเปกฺขินฺทฺริยํ สิยา สวิตกฺกสวิจารํ, สิยา อวิตกฺกอวิจารํฯ เอกาทสินฺทฺริยา สิยา สวิตกฺกสวิจารา, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตา, สิยา อวิตกฺกอวิจาราฯ

เอกาทสินฺทฺริยา น วตฺตพฺพา – ‘‘ปีติสหคตา’’ติปิ, ‘‘สุขสหคตา’’ติปิ, ‘‘อุเปกฺขาสหคตา’’ติปิฯ โสมนสฺสินฺทฺริยํ สิยา ปีติสหคตํ น สุขสหคตํ น อุเปกฺขาสหคตํ, สิยา น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปีติสหคต’’นฺติฯ ฉ อินฺทฺริยา สิยา ปีติสหคตา, สิยา สุขสหคตา, สิยา อุเปกฺขาสหคตาฯ จตฺตารินฺทฺริยา สิยา ปีติสหคตา, สิยา สุขสหคตา, สิยา อุเปกฺขาสหคตา , สิยา น วตฺตพฺพา – ‘‘ปีติสหคตา’’ติปิ, ‘‘สุขสหคตา’’ติปิ, ‘‘อุเปกฺขาสหคตา’’ติปิฯ

ปนฺนรสินฺทฺริยา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพาฯ โทมนสฺสินฺทฺริยํ สิยา ทสฺสเนน ปหาตพฺพํ, สิยา ภาวนาย ปหาตพฺพํฯ ฉ อินฺทฺริยา สิยา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา, สิยา ภาวนาย ปหาตพฺพา, สิยา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพาฯ ปนฺนรสินฺทฺริยา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกาฯ โทมนสฺสินฺทฺริยํ สิยา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกํ, สิยา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกํฯ ฉ อินฺทฺริยา สิยา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา, สิยา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา, สิยา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกาฯ

ทสินฺทฺริยา เนวาจยคามินาปจยคามิโนฯ โทมนสฺสินฺทฺริยํ อาจยคามิฯ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ อปจยคามิฯ อญฺญินฺทฺริยํ สิยา อปจยคามิ, สิยา เนวาจยคามินาปจยคามิ

นวินฺทฺริยา สิยา อาจยคามิโน, สิยา อปจยคามิโน, สิยา เนวาจยคามินาปจยคามิโนฯ ทสินฺทฺริยา เนวเสกฺขนาเสกฺขาฯ ทฺวินฺทฺริยา เสกฺขาฯ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อเสกฺขํฯ นวินฺทฺริยา สิยา เสกฺขา, สิยา อเสกฺขา, สิยา เนวเสกฺขนาเสกฺขาฯ

ทสินฺทฺริยา ปริตฺตาฯ ตีณินฺทฺริยา อปฺปมาณาฯ นวินฺทฺริยา สิยา ปริตฺตา, สิยา มหคฺคตา, สิยา อปฺปมาณาฯ สตฺตินฺทฺริยา อนารมฺมณาฯ ทฺวินฺทฺริยา ปริตฺตารมฺมณาฯ ตีณินฺทฺริยา อปฺปมาณารมฺมณาฯ โทมนสฺสินฺทฺริยํ สิยา ปริตฺตารมฺมณํ สิยา มหคฺคตารมฺมณํ, น อปฺปมาณารมฺมณํ, สิยา น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปริตฺตารมฺมณ’’นฺติปิ , ‘‘มหคฺคตารมฺมณ’’นฺติ ปิฯ นวินฺทฺริยา สิยา ปริตฺตารมฺมณา, สิยา มหคฺคตารมฺมณา, สิยา อปฺปมาณารมฺมณา, สิยา น วตฺตพฺพา – ‘‘ปริตฺตารมฺมณา’’ติปิ, ‘‘มหคฺคตารมฺมณา’’ติปิ, ‘‘อปฺปมาณารมฺมณา’’ติปิฯ

นวินฺทฺริยา มชฺฌิมาฯ โทมนสฺสินฺทฺริยํ หีนํฯ ตีณินฺทฺริยา ปณีตาฯ ตีณินฺทฺริยา สิยา มชฺฌิมา, สิยา ปณีตาฯ ฉ อินฺทฺริยา สิยา หีนา, สิยา มชฺฌิมา, สิยา ปณีตาฯ ทสินฺทฺริยา อนิยตาฯ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ สมฺมตฺตนิยตํฯ จตฺตารินฺทฺริยา สิยา สมฺมตฺตนิยตา, สิยา อนิยตาฯ โทมนสฺสินฺทฺริยํ สิยา มิจฺฉตฺตนิยตํ, สิยา อนิยตํ ฯ ฉ อินฺทฺริยา สิยา มิจฺฉตฺตนิยตา, สิยา สมฺมตฺตนิยตา, สิยา อนิยตาฯ สตฺตินฺทฺริยา อนารมฺมณาฯ จตฺตารินฺทฺริยา น วตฺตพฺพา – ‘‘มคฺคารมฺมณา’’ติปิ, ‘‘มคฺคเหตุกา’’ติปิ, ‘‘มคฺคาธิปติโน’’ติปิฯ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ น มคฺคารมฺมณํ, สิยา มคฺคเหตุกํ, สิยา มคฺคาธิปติ, สิยา น วตฺตพฺพํ – ‘‘มคฺคเหตุก’’นฺติปิ, ‘‘มคฺคาธิปตี’’ติปิฯ อญฺญินฺทฺริยํ น มคฺคารมฺมณํ, สิยา มคฺคเหตุกํ, สิยา มคฺคาธิปติ, สิยา น วตฺตพฺพํ – ‘‘มคฺคเหตุก’’นฺติปิ, ‘‘มคฺคาธิปตี’’ติปิฯ นวินฺทฺริยา สิยา มคฺคารมฺมณา, สิยา มคฺคเหตุกา, สิยา มคฺคาธิปติโน, สิยา น วตฺตพฺพา – ‘‘มคฺคารมฺมณา’’ติปิ, ‘‘มคฺคเหตุกา’’ติปิ, ‘‘มคฺคาธิปติโน’’ติปิฯ

ทสินฺทฺริยา สิยา อุปฺปนฺนา, สิยา อุปฺปาทิโน, น วตฺตพฺพา – ‘‘อนุปฺปนฺนา’’ติฯ ทฺวินฺทฺริยา สิยา อุปฺปนฺนา, สิยา อนุปฺปนฺนา, น วตฺตพฺพา – ‘‘อุปฺปาทิโน’’ติฯ ทสินฺทฺริยา สิยา อุปฺปนฺนา, สิยา อนุปฺปนฺนา, สิยา อุปฺปาทิโน ; สิยา อตีตา, สิยา อนาคตา, สิยา ปจฺจุปฺปนฺนาฯ สตฺตินฺทฺริยา อนารมฺมณาฯ ทฺวินฺทฺริยา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณาฯ

ตีณินฺทฺริยา น วตฺตพฺพา – ‘‘อตีตารมฺมณา’’ติปิ, ‘‘อนาคตารมฺมณา’’ติปิ , ‘‘ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา’’ติปิฯ ทสินฺทฺริยา สิยา อตีตารมฺมณา, สิยา อนาคตารมฺมณา, สิยา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา, สิยา น วตฺตพฺพา – ‘‘อตีตารมฺมณา’’ติปิ, ‘‘อนาคตารมฺมณา’’ติปิ, ‘‘ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา’’ติปิ; สิยา อชฺฌตฺตา, สิยา พหิทฺธา, สิยา อชฺฌตฺตพหิทฺธาฯ สตฺตินฺทฺริยา อนารมฺมณาฯ ตีณินฺทฺริยา พหิทฺธารมฺมณาฯ จตฺตารินฺทฺริยา สิยา อชฺฌตฺตารมฺมณา, สิยา พหิทฺธารมฺมณา, สิยา อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณา, อฏฺฐินฺทฺริยา สิยา อชฺฌตฺตารมฺมณา, สิยา พหิทฺธารมฺมณา, สิยา อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณา, สิยา น วตฺตพฺพา – ‘‘อชฺฌตฺตารมฺมณา’’ติปิ, ‘‘พหิทฺธารมฺมณา’’ติปิ, ‘‘อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณา’’ติปิฯ ปญฺจินฺทฺริยา อนิทสฺสนสปฺปฏิฆาฯ สตฺตรสินฺทฺริยา อนิทสฺสนอปฺปฏิฆาฯ

2. ทุกํ

[224] จตฺตารินฺทฺริยา เหตูฯ อฏฺฐารสินฺทฺริยา น เหตูฯ สตฺตินฺทฺริยา สเหตุกาฯ นวินฺทฺริยา อเหตุกาฯ ฉ อินฺทฺริยา สิยา สเหตุกา, สิยา อเหตุกาฯ สตฺตินฺทฺริยา เหตุสมฺปยุตฺตาฯ นวินฺทฺริยา เหตุวิปฺปยุตฺตาฯ ฉ อินฺทฺริยา สิยา เหตุสมฺปยุตฺตา, สิยา เหตุวิปฺปยุตฺตาฯ จตฺตารินฺทฺริยา เหตู เจว สเหตุกา จฯ นวินฺทฺริยา น วตฺตพฺพา – ‘‘เหตู เจว สเหตุกา จา’’ติปิ, ‘‘สเหตุกา เจว น จ เหตู’’ติปิฯ ตีณินฺทฺริยา น วตฺตพฺพา – ‘‘เหตู เจว สเหตุกา จา’’ติฯ สเหตุกา เจว น จ เหตูฯ ฉ อินฺทฺริยา น วตฺตพฺพา – ‘‘เหตู เจว สเหตุกา จา’’ติ, สิยา สเหตุกา เจว น จ เหตู, สิยา น วตฺตพฺพา – ‘‘สเหตุกา เจว น จ เหตู’’ติฯ

จตฺตารินฺทฺริยา เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จ ฯ นวินฺทฺริยา น วตฺตพฺพา – ‘‘เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จา’’ติปิ, ‘‘เหตุสมฺปยุตฺตา เจว น จ เหตู’’ติปิฯ ตีณินฺทฺริยา น วตฺตพฺพา – ‘‘เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จา’’ติ, ‘‘เหตุสมฺปยุตฺตา เจว น จ เหตู’’ฯ ฉ อินฺทฺริยา น วตฺตพฺพา – ‘‘เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จา’’ติ, สิยา เหตุสมฺปยุตฺตา เจว น จ เหตู, สิยา น วตฺตพฺพา – ‘‘เหตุสมฺปยุตฺตา เจว น จ เหตู’’ติฯ

นวินฺทฺริยา น เหตู อเหตุกาฯ ตีณินฺทฺริยา น เหตู สเหตุกาฯ