ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

อภิธมฺมปิฏเก

วิภงฺคปาฬิ

1. ขนฺธวิภงฺโค

1. สุตฺตนฺตภาชนียํ

[1] ปญฺจกฺขนฺธา – รูปกฺขนฺโธ, เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิญฺญาณกฺขนฺโธฯ

1. รูปกฺขนฺโธ

[2] ตตฺถ กตโม รูปกฺขนฺโธ? ยํ กิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, ตเทกชฺฌํ อภิสญฺญูหิตฺวา อภิสงฺขิปิตฺวา – อยํ วุจฺจติ รูปกฺขนฺโธฯ

[3] ตตฺถ กตมํ รูปํ อตีตํ? ยํ รูปํ อตีตํ นิรุทฺธํ วิคตํ วิปริณตํ อตฺถงฺคตํ อพฺภตฺถงฺคตํ อุปฺปชฺชิตฺวา วิคตํ อตีตํ อตีตํเสน สงฺคหิตํ, จตฺตาโร จ มหาภูตา จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายรูปํ – อิทํ วุจฺจติ รูปํ อตีตํฯ

ตตฺถ กตมํ รูปํ อนาคตํ? ยํ รูปํ อชาตํ อภูตํ อสญฺชาตํ อนิพฺพตฺตํ อนภินิพฺพตฺตํ อปาตุภูตํ อนุปฺปนฺนํ อสมุปฺปนฺนํ อนุฏฺฐิตํ อสมุฏฺฐิตํ อนาคตํ อนาคตํเสน สงฺคหิตํ, จตฺตาโร จ มหาภูตา จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายรูปํ – อิทํ วุจฺจติ รูปํ อนาคตํฯ

ตตฺถ กตมํ รูปํ ปจฺจุปฺปนฺนํ? ยํ รูปํ ชาตํ ภูตํ สญฺชาตํ นิพฺพตฺตํ อภินิพฺพตฺตํ ปาตุภูตํ อุปฺปนฺนํ สมุปฺปนฺนํ อุฏฺฐิตํ สมุฏฺฐิตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ ปจฺจุปฺปนฺนํเสน สงฺคหิตํ, จตฺตาโร จ มหาภูตา จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายรูปํ – อิทํ วุจฺจติ รูปํ ปจฺจุปฺปนฺนํฯ

[4] ตตฺถ กตมํ รูปํ อชฺฌตฺตํ? ยํ รูปํ เตสํ เตสํ สตฺตานํ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ นิยกํ ปาฏิปุคฺคลิกํ อุปาทินฺนํ, จตฺตาโร จ มหาภูตา จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายรูปํ – อิทํ วุจฺจติ รูปํ อชฺฌตฺตํฯ

ตตฺถ กตมํ รูปํ พหิทฺธา? ยํ รูปํ เตสํ เตสํ ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ นิยกํ ปาฏิปุคฺคลิกํ อุปาทินฺนํ, จตฺตาโร จ มหาภูตา จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายรูปํ – อิทํ วุจฺจติ รูปํ พหิทฺธาฯ

[5] ตตฺถ กตมํ รูปํ โอฬาริกํ? จกฺขายตนํ…เป.… โผฏฺฐพฺพายตนํ – อิทํ วุจฺจติ รูปํ โอฬาริกํฯ

ตตฺถ กตมํ รูปํ สุขุมํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป.… กพฬีกาโร [กพฬิํกาโร (สี. สฺยา.)] อาหาโร – อิทํ วุจฺจติ รูปํ สุขุมํฯ

[6] ตตฺถ กตมํ รูปํ หีนํ? ยํ รูปํ เตสํ เตสํ สตฺตานํ อุญฺญาตํ อวญฺญาตํ หีฬิตํ ปริภูตํ อจิตฺตีกตํ หีนํ หีนมตํ หีนสมฺมตํ อนิฏฺฐํ อกนฺตํ อมนาปํ, รูปา สทฺทา คนฺธา รสา โผฏฺฐพฺพา – อิทํ วุจฺจติ รูปํ หีนํฯ

ตตฺถ กตมํ รูปํ ปณีตํ? ยํ รูปํ เตสํ เตสํ สตฺตานํ อนุญฺญาตํ อนวญฺญาตํ อหีฬิตํ อปริภูตํ จิตฺตีกตํ ปณีตํ ปณีตมตํ ปณีตสมฺมตํ อิฏฺฐํ กนฺตํ มนาปํ, รูปา สทฺทา คนฺธา รสา โผฏฺฐพฺพา – อิทํ วุจฺจติ รูปํ ปณีตํฯ ตํ ตํ วา ปน รูปํ อุปาทายุปาทาย รูปํ หีนํ ปณีตํ ทฏฺฐพฺพํฯ

[7] ตตฺถ กตมํ รูปํ ทูเร? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป.… กพฬีกาโร อาหาโร, ยํ วา ปนญฺญมฺปิ อตฺถิ รูปํ อนาสนฺเน อนุปกฏฺเฐ ทูเร อสนฺติเก – อิทํ วุจฺจติ รูปํ ทูเรฯ

ตตฺถ กตมํ รูปํ สนฺติเก? จกฺขายตนํ…เป.… โผฏฺฐพฺพายตนํ, ยํ วา ปนญฺญมฺปิ อตฺถิ รูปํ อาสนฺเน อุปกฏฺเฐ อวิทูเร สนฺติเก – อิทํ วุจฺจติ รูปํ สนฺติเกฯ ตํ ตํ วา ปน รูปํ อุปาทายุปาทาย รูปํ ทูเร สนฺติเก ทฏฺฐพฺพํฯ

2. เวทนากฺขนฺโธ

[8] ตตฺถ กตโม เวทนากฺขนฺโธ? ยา กาจิ เวทนา อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนา อชฺฌตฺตา วา พหิทฺธา วา โอฬาริกา วา สุขุมา วา หีนา วา ปณีตา วา ยา ทูเร สนฺติเก วา, ตเทกชฺฌํ อภิสญฺญูหิตฺวา อภิสงฺขิปิตฺวา – อยํ วุจฺจติ เวทนากฺขนฺโธฯ

[9] ตตฺถ กตมา เวทนา อตีตา? ยา เวทนา อตีตา นิรุทฺธา วิคตา วิปริณตา อตฺถงฺคตา อพฺภตฺถงฺคตา อุปฺปชฺชิตฺวา วิคตา อตีตา อตีตํเสน สงฺคหิตา, สุขา เวทนา ทุกฺขา เวทนา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ เวทนา อตีตาฯ

ตตฺถ กตมา เวทนา อนาคตา? ยา เวทนา อชาตา อภูตา อสญฺชาตา อนิพฺพตฺตา อนภินิพฺพตฺตา อปาตุภูตา อนุปฺปนฺนา อสมุปฺปนฺนา อนุฏฺฐิตา อสมุฏฺฐิตา อนาคตา อนาคตํเสน สงฺคหิตา, สุขา เวทนา ทุกฺขา เวทนา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ เวทนา อนาคตาฯ

ตตฺถ กตมา เวทนา ปจฺจุปฺปนฺนา? ยา เวทนา ชาตา ภูตา สญฺชาตา นิพฺพตฺตา อภินิพฺพตฺตา ปาตุภูตา อุปฺปนฺนา สมุปฺปนฺนา อุฏฺฐิตา สมุฏฺฐิตา ปจฺจุปฺปนฺนา ปจฺจุปฺปนฺนํเสน สงฺคหิตา, สุขา เวทนา ทุกฺขา เวทนา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ เวทนา ปจฺจุปฺปนฺนาฯ

[10] ตตฺถ กตมา เวทนา อชฺฌตฺตา? ยา เวทนา เตสํ เตสํ สตฺตานํ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ นิยกา ปาฏิปุคฺคลิกา อุปาทินฺนา, สุขา เวทนา ทุกฺขา เวทนา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ เวทนา อชฺฌตฺตาฯ

ตตฺถ กตมา เวทนา พหิทฺธา? ยา เวทนา เตสํ เตสํ ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ นิยกา ปาฏิปุคฺคลิกา อุปาทินฺนา, สุขา เวทนา ทุกฺขา เวทนา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ วุจฺจติ เวทนา พหิทฺธาฯ

[11] ตตฺถ กตมา เวทนา โอฬาริกา สุขุมา? อกุสลา เวทนา โอฬาริกา, กุสลาพฺยากตา เวทนา สุขุมาฯ กุสลากุสลา เวทนา โอฬาริกา, อพฺยากตา เวทนา สุขุมาฯ ทุกฺขา เวทนา โอฬาริกา, สุขา จ อทุกฺขมสุขา จ เวทนา สุขุมาฯ สุขทุกฺขา เวทนา โอฬาริกา, อทุกฺขมสุขา เวทนา สุขุมาฯ อสมาปนฺนสฺส เวทนา โอฬาริกา, สมาปนฺนสฺส เวทนา สุขุมาฯ สาสวา เวทนา โอฬาริกา, อนาสวา เวทนา สุขุมาฯ ตํ ตํ วา ปน เวทนํ อุปาทายุปาทาย เวทนา โอฬาริกา สุขุมา ทฏฺฐพฺพาฯ

[12] ตตฺถ กตมา เวทนา หีนา ปณีตา? อกุสลา เวทนา หีนา, กุสลาพฺยากตา เวทนา ปณีตาฯ กุสลากุสลา เวทนา หีนา, อพฺยากตา เวทนา ปณีตาฯ ทุกฺขา เวทนา หีนา, สุขา จ อทุกฺขมสุขา จ เวทนา ปณีตาฯ สุขทุกฺขา เวทนา หีนา, อทุกฺขมสุขา เวทนา ปณีตาฯ อสมาปนฺนสฺส เวทนา หีนา, สมาปนฺนสฺส เวทนา ปณีตาฯ สาสวา เวทนา หีนา, อนาสวา เวทนา ปณีตาฯ ตํ ตํ วา ปน เวทนํ อุปาทายุปาทาย เวทนา หีนา ปณีตา ทฏฺฐพฺพาฯ

[13] ตตฺถ กตมา เวทนา ทูเร? อกุสลา เวทนา กุสลาพฺยากตาหิ เวทนาหิ ทูเร; กุสลาพฺยากตา เวทนา อกุสลาย เวทนาย ทูเร; กุสลา เวทนา อกุสลาพฺยากตาหิ เวทนาหิ ทูเร; อกุสลาพฺยากตา เวทนา กุสลาย เวทนาย ทูเร; อพฺยากตา เวทนา กุสลากุสลาหิ เวทนาหิ ทูเร; กุสลากุสลา เวทนา อพฺยากตาย เวทนาย ทูเรฯ ทุกฺขา เวทนา สุขาย จ อทุกฺขมสุขาย จ เวทนาหิ ทูเร; สุขา จ อทุกฺขมสุขา จ เวทนา ทุกฺขาย เวทนาย ทูเร; สุขา เวทนา ทุกฺขาย จ อทุกฺขมสุขาย จ เวทนาหิ ทูเร; ทุกฺขา จ อทุกฺขมสุขา จ เวทนา สุขาย เวทนาย ทูเร; อทุกฺขมสุขา เวทนา สุขทุกฺขาหิ เวทนาหิ ทูเร; สุขทุกฺขา เวทนา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย ทูเรฯ อสมาปนฺนสฺส เวทนา สมาปนฺนสฺส เวทนาย ทูเร; สมาปนฺนสฺส เวทนา อสมาปนฺนสฺส เวทนาย ทูเรฯ สาสวา เวทนา อนาสวาย เวทนาย ทูเร; อนาสวา เวทนา สาสวาย เวทนาย ทูเร – อยํ วุจฺจติ เวทนา ทูเรฯ

ตตฺถ กตมา เวทนา สนฺติเก? อกุสลา เวทนา อกุสลาย เวทนาย สนฺติเก; กุสลา เวทนา กุสลาย เวทนาย สนฺติเก; อพฺยากตา เวทนา อพฺยากตาย เวทนาย สนฺติเกฯ ทุกฺขา เวทนา ทุกฺขาย เวทนาย สนฺติเก; สุขา เวทนา สุขาย เวทนาย สนฺติเก; อทุกฺขมสุขา เวทนา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สนฺติเก ฯ อสมาปนฺนสฺส เวทนา อสมาปนฺนสฺส เวทนาย สนฺติเก; สมาปนฺนสฺส เวทนา สมาปนฺนสฺส เวทนาย สนฺติเกฯ สาสวา เวทนา สาสวาย เวทนาย สนฺติเก; อนาสวา เวทนา อนาสวาย เวทนาย สนฺติเกฯ อยํ วุจฺจติ เวทนา สนฺติเกฯ ตํ ตํ วา ปน เวทนํ อุปาทายุปาทาย เวทนา ทูเร สนฺติเก ทฏฺฐพฺพาฯ

3. สญฺญากฺขนฺโธ

[14] ตตฺถ กตโม สญฺญากฺขนฺโธ? ยา กาจิ สญฺญา อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนา อชฺฌตฺตา วา พหิทฺธา วา โอฬาริกา วา สุขุมา วา หีนา วา ปณีตา วา ยา ทูเร สนฺติเก วา ตเทกชฺฌํ อภิสญฺญูหิตฺวา อภิสงฺขิปิตฺวา – อยํ วุจฺจติ สญฺญากฺขนฺโธฯ

[15] ตตฺถ กตมา สญฺญา อตีตา? ยา สญฺญา อตีตา นิรุทฺธา วิคตา วิปริณตา อตฺถงฺคตา อพฺภตฺถงฺคตา อุปฺปชฺชิตฺวา วิคตา อตีตา อตีตํเสน สงฺคหิตา, จกฺขุสมฺผสฺสชา สญฺญา โสตสมฺผสฺสชา สญฺญา ฆานสมฺผสฺสชา สญฺญา ชิวฺหาสมฺผสฺสชา สญฺญา กายสมฺผสฺสชา สญฺญา มโนสมฺผสฺสชา สญฺญา – อยํ วุจฺจติ สญฺญา อตีตาฯ

ตตฺถ กตมา สญฺญา อนาคตา? ยา สญฺญา อชาตา อภูตา อสญฺชาตา อนิพฺพตฺตา อนภินิพฺพตฺตา อปาตุภูตา อนุปฺปนฺนา อสมุปฺปนฺนา อนุฏฺฐิตา อสมุฏฺฐิตา อนาคตา อนาคตํเสน สงฺคหิตา, จกฺขุสมฺผสฺสชา สญฺญา โสตสมฺผสฺสชา สญฺญา ฆานสมฺผสฺสชา สญฺญา ชิวฺหาสมฺผสฺสชา สญฺญา กายสมฺผสฺสชา สญฺญา มโนสมฺผสฺสชา สญฺญา – อยํ วุจฺจติ สญฺญา อนาคตาฯ

ตตฺถ กตมา สญฺญา ปจฺจุปฺปนฺนา? ยา สญฺญา ชาตา ภูตา สญฺชาตา นิพฺพตฺตา อภินิพฺพตฺตา ปาตุภูตา อุปฺปนฺนา สมุปฺปนฺนา อุฏฺฐิตา สมุฏฺฐิตา ปจฺจุปฺปนฺนา ปจฺจุปฺปนฺนํเสน สงฺคหิตา, จกฺขุสมฺผสฺสชา สญฺญา โสตสมฺผสฺสชา สญฺญา ฆานสมฺผสฺสชา สญฺญา ชิวฺหาสมฺผสฺสชา สญฺญา กายสมฺผสฺสชา สญฺญา มโนสมฺผสฺสชา สญฺญา – อยํ วุจฺจติ สญฺญา ปจฺจุปฺปนฺนาฯ

[16] ตตฺถ กตมา สญฺญา อชฺฌตฺตา? ยา สญฺญา เตสํ เตสํ สตฺตานํ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ นิยกา ปาฏิปุคฺคลิกา อุปาทินฺนา, จกฺขุสมฺผสฺสชา สญฺญา โสตสมฺผสฺสชา สญฺญา ฆานสมฺผสฺสชา สญฺญา ชิวฺหาสมฺผสฺสชา สญฺญา กายสมฺผสฺสชา สญฺญา มโนสมฺผสฺสชา สญฺญา – อยํ วุจฺจติ สญฺญา อชฺฌตฺตาฯ

ตตฺถ กตมา สญฺญา พหิทฺธา? ยา สญฺญา เตสํ เตสํ ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ นิยกา ปาฏิปุคฺคลิกา อุปาทินฺนา, จกฺขุสมฺผสฺสชา สญฺญา โสตสมฺผสฺสชา สญฺญา ฆานสมฺผสฺสชา สญฺญา ชิวฺหาสมฺผสฺสชา สญฺญา กายสมฺผสฺสชา สญฺญา มโนสมฺผสฺสชา สญฺญา – อยํ วุจฺจติ สญฺญา พหิทฺธาฯ

[17] ตตฺถ กตมา สญฺญา โอฬาริกา สุขุมา? ปฏิฆสมฺผสฺสชา สญฺญา โอฬาริกา, อธิวจนสมฺผสฺสชา สญฺญา สุขุมาฯ อกุสลา สญฺญา โอฬาริกา, กุสลาพฺยากตา สญฺญา สุขุมาฯ กุสลากุสลา สญฺญา โอฬาริกา, อพฺยากตา สญฺญา สุขุมาฯ ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา สญฺญา โอฬาริกา, สุขาย จ อทุกฺขมสุขาย จ เวทนาหิ สมฺปยุตฺตา สญฺญา สุขุมาฯ สุขทุกฺขาหิ เวทนาหิ สมฺปยุตฺตา สญฺญา โอฬาริกา , อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา สญฺญา สุขุมาฯ อสมาปนฺนสฺส สญฺญา โอฬาริกา, สมาปนฺนสฺส สญฺญา สุขุมาฯ สาสวา สญฺญา โอฬาริกา, อนาสวา สญฺญา สุขุมาฯ ตํ ตํ วา ปน สญฺญํ อุปาทายุปาทาย สญฺญา โอฬาริกา สุขุมา ทฏฺฐพฺพาฯ

[18] ตตฺถ กตมา สญฺญา หีนา ปณีตา? อกุสลา สญฺญา หีนา, กุสลาพฺยากตา สญฺญา ปณีตาฯ กุสลากุสลา สญฺญา หีนา, อพฺยากตา สญฺญา ปณีตาฯ ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา สญฺญา หีนา, สุขาย จ อทุกฺขมสุขาย จ เวทนาหิ สมฺปยุตฺตา สญฺญา ปณีตาฯ สุขทุกฺขาหิ เวทนาหิ สมฺปยุตฺตา สญฺญา หีนา, อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา สญฺญา ปณีตาฯ อสมาปนฺนสฺส สญฺญา หีนา, สมาปนฺนสฺส สญฺญา ปณีตาฯ สาสวา สญฺญา หีนา, อนาสวา สญฺญา ปณีตาฯ ตํ ตํ วา ปน สญฺญํ อุปาทายุปาทาย สญฺญา หีนา ปณีตา ทฏฺฐพฺพาฯ