เมนู

สตฺตนฺนํ สมถานํ กตมานิ ฉพฺพี มูลานิ? สมฺมุขาวินยสฺส จตฺตาริ มูลานิฯ สงฺฆสมฺมุขตา, ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา; สติวินยสฺส จตฺตาริ มูลานิ; อมูฬฺหวินยสฺส จตฺตาริ มูลานิ; ปฏิญฺญาตกรณสฺส ทฺเว มูลานิ – โย จ เทเสติ ยสฺส จ เทเสติ; เยภุยฺยสิกาย จตฺตาริ มูลานิ; ตสฺสปาปิยสิกาย จตฺตาริ มูลานิ; ติณวตฺถารกสฺส จตฺตาริ มูลานิ – สงฺฆสมฺมุขตา, ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา – สตฺตนฺนํ สมถานํ อิมานิ ฉพฺพีส มูลานิฯ

สตฺตนฺนํ สมถานํ กตเม ฉตฺติํส สมุฏฺฐานา? สติวินยสฺส กมฺมสฺส กิริยา, กรณํ, อุปคมนํ, อชฺฌุปคมนํ, อธิวาสนา, อปฺปฏิกฺโกสนาฯ อมูฬฺหวินยสฺส กมฺมสฺส…เป.… ปฏิญฺญาตกรณสฺส กมฺมสฺส… เยภุยฺยสิกาย กมฺมสฺส… ตสฺสปาปิยสิกาย กมฺมสฺส… ติณวตฺถารกสฺส กมฺมสฺส กิริยา, กรณํ, อุปคมนํ, อชฺฌุปคมนํ, อธิวาสนา, อปฺปฏิกฺโกสนา – สตฺตนฺนํ สมถานํ อิเม ฉตฺติํส สมุฏฺฐานาฯ

10. สตฺตสมถนานตฺถาทิ

[354] สมฺมุขาวินโยติ วา สติวินโยติ วา – อิเม ธมฺมา นานตฺถา นานาพฺยญฺชนา อุทาหุ เอกตฺถา พฺยญฺชนเมว นานํ? สมฺมุขาวินโยติ วา อมูฬฺหวินโยติ วา…เป.… สมฺมุขาวินโยติ วา ปฏิญฺญาตกรณนฺติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา เยภุยฺยสิกาติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา ตสฺสปาปิยสิกาติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา ติณวตฺถารโกติ วา – อิเม ธมฺมา นานตฺถา นานาพฺยญฺชนา อุทาหุ เอกตฺถา พฺยญฺชนเมว นานํ? สมฺมุขาวินโยติ วา สติวินโยติ วา – อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยญฺชนา จฯ สมฺมุขาวินโยติ วา อมูฬฺหวินโยติ วา…เป.… สมฺมุขาวินโยติ วา ปฏิญฺญาตกรณนฺติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา เยภุยฺยสิกาติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา ตสฺสปาปิยสิกาติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา ติณวตฺถารโกติ วา – อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานา พฺยญฺชนา จฯ

[355] [จูฬว. 224] วิวาโท วิวาทาธิกรณํ, วิวาโท โน อธิกรณํ, อธิกรณํ โน วิวาโท, อธิกรณญฺเจว วิวาโท จ? สิยา วิวาโท วิวาทาธิกรณํ, สิยา วิวาโท โน อธิกรณํ, สิยา อธิกรณํ โน วิวาโท, สิยา อธิกรณญฺเจว วิวาโท จฯ

ตตฺถ กตโม วิวาโท วิวาทาธิกรณํ? อิธ ภิกฺขู วิวทนฺติ ธมฺโมติ วา อธมฺโมติ วา…เป.… ทุฏฺฐุลฺลา อาปตฺตีติ วา อทุฏฺฐุลฺลา อาปตฺตีติ วาฯ ยํ ตตฺถ ภณฺฑนํ, กลโห, วิคฺคโห, วิวาโท, นานาวาโท, อญฺญถาวาโท, วิปจฺจตาย โวหาโร, เมธกํ – อยํ วิวาโท วิวาทาธิกรณํฯ

ตตฺถ กตโม วิวาโท โน อธิกรณํ? มาตาปิ ปุตฺเตน วิวทติ, ปุตฺโตปิ มาตรา วิวทติ, ปิตาปิ ปุตฺเตน วิวทติ, ปุตฺโตปิ ปิตรา วิวทติ, ภาตาปิ ภาตรา วิวทติ, ภาตาปิ ภคินิยา วิวทติ, ภคินีปิ ภาตรา วิวทติ, สหาโยปิ สหาเยน วิวทติ – อยํ วิวาโท โน อธิกรณํฯ

ตตฺถ กตมํ อธิกรณํ โน วิวาโท? อนุวาทาธิกรณํ, อาปตฺตาธิกรณํ, กิจฺจาธิกรณํ – อิทํ อธิกรณํ โน วิวาโทฯ

ตตฺถ กตมํ อธิกรณญฺเจว วิวาโท จ? วิวาทาธิกรณํ อธิกรณญฺเจว วิวาโท จฯ

[356] [จูฬว. 224 อาทโย] อนุวาโท อนุวาทาธิกรณํ, อนุวาโท โน อธิกรณํ, อธิกรณํ โน อนุวาโท, อธิกรณญฺเจว อนุวาโท จ? สิยา อนุวาโท อนุวาทาธิกรณํ, สิยา อนุวาโท โน อธิกรณํ, สิยา อธิกรณํ โน อนุวาโท, สิยา อธิกรณญฺเจว อนุวาโท จฯ

ตตฺถ กตโม อนุวาโท อนุวาทาธิกรณํ? อิธ ภิกฺขู ภิกฺขุํ อนุวทนฺติ สีลวิปตฺติยา วา อาจารวิปตฺติยา วา ทิฏฺฐิวิปตฺติยา วา อาชีววิปตฺติยา วาฯ โย ตตฺถ อนุวาโท, อนุวทนา อนุลฺลปนา อนุภณนา อนุสมฺปวงฺกตา อพฺภุสฺสหนตา อนุพลปฺปทานํ – อยํ อนุวาโท อนุวาทาธิกรณํฯ

ตตฺถ กตโม อนุวาโท โน อธิกรณํ? มาตาปิ ปุตฺตํ อนุวทติ, ปุตฺโตปิ มาตรํ อนุวทติ, ปิตาปิ ปุตฺตํ อนุวทติ, ปุตฺโตปิ ปิตรํ อนุวทติ, ภาตาปิ ภาตรํ อนุวทติ, ภาตาปิ ภคินิํ อนุวทติ, ภคินีปิ ภาตรํ อนุวทติ, สหาโยปิ สหายํ อนุวทติ – อยํ อนุวาโท โน อธิกรณํฯ

ตตฺถ กตมํ อธิกรณํ โน อนุวาโท? อาปตฺตาธิกรณํ กิจฺจาธิกรณํ วิวาทาธิกรณํ – อิทํ อธิกรณํ โน อนุวาโทฯ

ตตฺถ กตมํ อธิกรณญฺเจว อนุวาโท จ? อนุวาทาธิกรณํ อธิกรณญฺเจว อนุวาโท จฯ

[357] อาปตฺติ อาปตฺตาธิกรณํ, อาปตฺติ โน อธิกรณํ, อธิกรณํ โน อาปตฺติ, อธิกรณญฺเจว อาปตฺติ จ? สิยา อาปตฺติ อาปตฺตาธิกรณํ, สิยา อาปตฺติ โน อธิกรณํ, สิยา อธิกรณํ โน อาปตฺติ, สิยา อธิกรณญฺเจว อาปตฺติ จฯ

ตตฺถ กตมา อาปตฺติ อาปตฺตาธิกรณํ? ปญฺจปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺตาธิกรณํ ฯ สตฺตปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺตาธิกรณํฯ อยํ อาปตฺติ อาปตฺตาธิกรณํฯ

ตตฺถ กตมา อาปตฺติ โน อธิกรณํ? โสตาปตฺติ สมาปตฺติ – อยํ อาปตฺติ โน อธิกรณํฯ

ตตฺถ กตมํ อธิกรณํ โน อาปตฺติ? กิจฺจาธิกรณํ วิวาทาธิกรณํ อนุวาทาธิกรณํ – อิทํ อธิกรณํ โน อาปตฺติฯ

ตตฺถ กตมํ อธิกรณญฺเจว อาปตฺติ จ? อาปตฺตาธิกรณํ อธิกรณญฺเจว อาปตฺติ จฯ

[358] [จูฬว. 223] กิจฺจํ กิจฺจาธิกรณํ, กิจฺจํ โน อธิกรณํ, อธิกรณํ โน กิจฺจํ, อธิกรณญฺเจว กิจฺจญฺจ? สิยา กิจฺจํ กิจฺจาธิกรณํ, สิยา กิจฺจํ โน อธิกรณํ, สิยา อธิกรณํ โน กิจฺจํ, สิยา อธิกรณญฺเจว กิจฺจญฺจฯ

ตตฺถ กตมํ กิจฺจํ กิจฺจาธิกรณํ? ยา สงฺฆสฺส กิจฺจยตา กรณียตา อปโลกนกมฺมํ ญตฺติกมฺมํ ญตฺติทุติยกมฺมํ ญตฺติจตุตฺถกมฺมํ – อิทํ กิจฺจํ กิจฺจาธิกรณํฯ

ตตฺถ กตมํ กิจฺจํ โน อธิกรณํ? อาจริยกิจฺจํ อุปชฺฌายกิจฺจํ [อุปชฺฌายกิจฺจํ สกิจฺจํ (ก.)] สมานุปชฺฌายกิจฺจํ สมานาจริยกิจฺจํ – อิทํ กิจฺจํ โน อธิกรณํฯ

ตตฺถ กตมํ อธิกรณํ โน กิจฺจํ? วิวาทาธิกรณํ อนุวาทาธิกรณํ อาปตฺตาธิกรณํ – อิทํ อธิกรณํ โน กิจฺจํฯ

ตตฺถ กตมํ อธิกรณญฺเจว กิจฺจญฺจ? กิจฺจาธิกรณํ อธิกรณญฺเจว กิจฺจํ จาติฯ

อธิกรณเภโท นิฏฺฐิโตฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

อธิกรณํ อุกฺโกฏา, อาการา ปุคฺคเลน จ;

นิทานเหตุปจฺจยา, มูลํ สมุฏฺฐาเนน จฯ

อาปตฺติ โหติ ยตฺถ จ, สํสฏฺฐา นิทาเนน จ [สํสฏฺฐา นิทานปภวา (สี.)];

เหตุปจฺจยมูลานิ, สมุฏฺฐาเนน พฺยญฺชนา;

วิวาโท อธิกรณนฺติ, เภทาธิกรเณ อิทนฺติฯ

อปรคาถาสงฺคณิกํ