พระมงคลวิเสสกถา
นมตฺถุ สุคตสฺส
อายุํ วณฺณํ ยสํ กิตฺตึ สคฺคํ อุจฺจากุลีนตํ
รติโย ปตฺถยาเนน อุฬารา อปราปรา
อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ ปุญฺญกิริยาสุ ปณฺฑิตา
อปฺปมตฺโต อุโภ อตฺเถ อธิคณฺหาติ ปณฺฑิโต
ทิฏฺเฐ ธมฺเม จ โย อตฺโถ โย จตฺโถ สมฺปรายิโก
อตฺถาภิสมยา ธีโร ปณฺฑิโตติ ปวุจฺจตีติ¹.
บัดนี้ จะรับพระราชทานถวายวิสัชนาในมงคลวิเสสกถา ฉลอง
พระเดชพระคุณประดับพระปัญญาบารมี ตามพระบรมราชประสงค์
เป็นปสาทนียกถามังคลานุโมทนา ในพระมหามงคลสมยาภิลักขิตกาล
ด้วยสมเด็จบรมพิตรพระราชสมภารเจ้า เมื่ออภิลักขิตกาลโดยนิยม
ดิถีที่ครบ 3 ในกาฬปักษ์โปฏฐปทามาส ซึ่งตรงกับพระบรมมหา
ประสุติมงคลทินกาล โดยจันทรคติ มาถึงโดยกาลนิยมแล้ว ทรงเริ่ม
พระราชกุศล ดำรัสสั่งให้เจ้าพนักงานเชิญพระชนมพรรษาสมปฏิมากร
มาประดิษฐาน ณ พระแท่น ทรงสักการบูชา ด้วยราชาภิมานน
สักการามิสภัณฑ์ ประทีปธูปเทียนสุคนธชาติระเบียบกุสุมมาลาอติเรก
สักการ พระราชทานไตรจีวรพัสตร์ในพระสงฆ์ นิยมเท่าพระ
ชนมพรรษากาล ให้ได้บริโภคแล้วสวดธรรมสาธยาย ถวายพระ

1. องฺ. ปญฺจก. 22/53.

ปริตรมนต์เบื้องต้นแห่งพระราชกุศลทานบริจาคแล้ว พระราชทาน
บิณฑบาตขัชชโภชชาหาร และไทยธรรมสมณบริขารในภิกษุสงฆ์
แล้ว ทรงพระราชอุทิศส่วนพระราชกุศลแก่วัตถุเทวดาอารักขเทวดา
อมนุษยนิกรอทิสมานกาย เป็นปัตยุปการธรรมบรรณาการ เพื่อ
ให้อนุโมทนาสัมฤทธิวิบุลผลสุขสมบัติตามเทวาธบาย และจะได้ตั้ง
ไมตรีหิโตปเทศกัลยาณจิต ประสิทธิชัยมงคลสิริสวัสดิพระชนมสุข
ศุภมนุญวิบุลผล ถวายในสมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ให้
ทรงพระสถาพรนิรมในสิริราชชมไหศวรรยสมบัติ โดยอุดมสุขสิริ
สวัสดิ์เกษมสำราญนิราศสรรพพิบัติอุปัทวันตราย ทรงบำเพ็ญพระ
ราชธรรมจริยารัฏฐาภิบาลโนบายและพระราชกุศลบุญนิธิ ซึ่งเป็น
มรรคาวิถีทางสวรรค์และนิพพาน ให้อุฬาราดิเรกไพศาล โดยพระ
บรมราชประสงค์ทุกสิ่งสรรพ ซึ่งจะสัมฤทธิโดยเทวานุภาพและวิบาก
สมบัติส่วนทิฏฐธรรมเวทนิยผล เสร็จมาแต่พระราชกุศลบุญนิธินั้น
ตามวิบากสามารถด้วยประการฉะนี้. พระราชกุศลเทวพลีธรรมิก-
สักการนี้ เป็นอปริหานิยปฏิบัติ เป็นที่ตั้งแห่งความเจริญสุขสวัสดิ์
วิบุลผล ต้องตามภาษิตที่สมเด็จพระทศพลตรัสแก่มหานามลิจฉวี
กษัตริย์ในอปริหานิยธรรมสูตร ปัญจกังคุตตร¹นิกาย ว่า ยสฺส
กสฺสจิ มหานาม ฯ เป ฯ ปุน จปรํ มหานาม กุลปุตฺโต ฯ เป ฯ
ยา ตา พลิปฏิคฺคาหก เทวตา, ตา สกฺกโรติ เป็นต้น มี
ความว่า ดูก่อนมหานาม กุลบุตรผู้ใดผู้หนึ่ง ซึ่งเป็นขัตติยราชได้

1. องฺ. ปญฺจก. 22/87.

มุรธาภิเษกแล้วหรือเป็นรัฐกาธิบดี ครอบครองแว่นแคว้นบริโภค
ผ่านสมบัติ อันพระชนกประทานให้ก็ดี หรือเป็นแต่นายเสนา นาย
บ้าน นายกอง แม้โดยอย่างต่ำเป็นแต่อธิบดีเฉพาะผู้เดียวในตระกูล
นั้น ๆ ก็ดี มาปฏิบัติเทวดาพลีสักการ ยา ตา พลิปฏิคฺคาหกา
เทวดา เทพเจ้าเหล่าใดซึ่งเป็นผู้รับพลีกรรม คือ อารักขเทวดาที่
รักษาตนและวัตถุเทวดาอันสถิตในที่อยู่เป็นต้น ควรที่มนุษยชนจะ
สรวงสักการให้ยินดี ตา สกฺกโรติ กุลบุตรมาสักกาบูชาเทพเจ้า
ทั้งหลายนั้น ด้วยโภคทรัพย์ที่ตนแสวงหาได้มาแล้วโดยธรรมสุจริต
เทวดาทั้งหลายนั้น อันกุลบุตรได้สักกาบูชาด้วยเทวดาพลีแล้ว ก็
ย่อมอนุเคราะห์กุลบุตรนั้นนั่นด้วยจิตเป็นกุศลไกลจากพยาบาทวิหิงสา
ตั้งเมตตาต่อกุลบุตรนั้นว่า จิรํ ชีว ทีฆมายุํ ปาเลหิ ขอท่านดำรง
ชีพอยู่นานเถิด จงเลี้ยงรักษาอายุให้ยืนนาน เทวตานุกมฺปิตสฺส
มหานาม ดูก่อนมหานาม กุลบุตรนั้นเทพเจ้าหากอนุเคราะห์ด้วย
ไมตรีกัลยาณจิตฉะนี้แล้ว วุฑฺฒิเยว ปาฏิกงฺขา โน ปริหานิ
เร่งปรารถนาความเจริญถ่ายเดียวเถิด ไม่พึงมีความเสื่อม คงจะมีแต่
วุฒิความเจริญโดยไม่สงสัย. เทวดาพลีสักการเป็นอปริหานิยปฏิบัติ
ซึ่งกุลบุตรผู้ดำรงอิสริยสถายมีพระมหากษัตริย์ผู้ได้มุรธาภิเษกแล้วเป็น
ต้น จะพึงบำเพ็ญเพื่อวุฒิศุภวิบุลผล ด้วยประการฉะนี้.
อนึ่ง พระราชกุศลบุญราศีสุขุบายโยคสมบัติ ซึ่งสมเด็จบรม-
บพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงบำเพ็ญในอภิลักขิตสมัยนี้ นับใน
อิฏฐกันตมนาปสังวัตตนิกาปฏิบัติ ให้ธรรมที่ปรารถนาพึงใจเจริญ

จิต เป็นไปด้วยดีแก่ผู้บำเพ็ญเป็นสัมมาปฏิบัติ สมด้วยพุทธภาษิต
ตรัสประทานโอวาทแก่อนาถบิณฑิกคฤหบดี โสดาบันอริยสาวกว่า
ปญฺจิเม คหปติ ธมฺมา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ทุลฺลภา โลกสฺมึ
เป็นต้น มีความว่า ดูก่อนคฤหบดี ธรรมเหล่านี้ 5 ประการ คือ
อายุ วรรณ สุข ยศ สวรรค์ สัตว์ปรารถนารักใคร่เป็นที่เจริญ
จิต สัตว์ได้ด้วยยากในโลก เราตถาคตไม่กล่าวความได้ธรรม 5
ประการนี้ เพราะเหตุปรารถนาและอ้อนวอน ถ้าหากสัตว์ทั้งหลาย
จะพึงได้ประสบธรรม 5 ประการนี้ เพราะปรารถนาและอ้อนวอน
เท่านั้นแล้วไซร้ ใครจะพึงเสื่อมจากอะไรเล่า โดยอธิบายว่า สัตว์
ทั้งหลายล้วนปรารถนาอายุ วรรณ สุข ยศ สวรรค์ เป็นข้อประสงค์
ก็จะพึงมีอายุ วรรณ สุข ยศ คือ อิสริยบริวารเสมอ ๆ คล้าย ๆ
กัน ทำลายขันธ์แล้วก็ล้วนจะมีสุคติโลกสวรรค์เป็นที่ไป ณ เบื้องหน้า
สิ้น ข้อนี้ไม่เป็นเช่นนั้น ธรรม 5 ประการนี้ สัตว์หาได้ประสบ
ด้วยมาตรว่าปรารถนาและอ้อยวอนอย่างเดียวเท่านั้นไม่ อริยสาวก
ผู้ปรารถนาอายุ วรรณ สุข ยศ สวรรค์ หาควรจะตั้งหน้าปรารถนา
และวิงวอนไม่ พึงบำเพ็ญข้อปฏิบัติอันจะให้อายุ วรรณ สุข ยศ
สวรรค์ เป็นไปด้วยดีนั้นเถิด เมื่ออริยสาวกมาปฏิบัติเป็นมรรคาทาง
มาของอายุ วรรณ สุข ยศ นั้นแล้ว ก็ย่อมได้อายุ วรรณ สุข
ยศ เป็นทิพย์และขิงมนุษย์ เมื่ออริยสาวกมาปฏิบัติข้อปฏิบัติอันจะ
ให้สวรรค์เป็นไปด้วยดีแล้ว ย่อมได้สวรรค์ สุคติภพเป็นผล เพราะ

1. องฺ. ปญฺจก. 22/51.

ข้อปฏิบัตินั้น. ปฏิปทา ซึ่งจะให้คุณ 5 ประการมีอายุเป็นต้นเป็นไป
ด้วยดีนั้น คือ กุศลสุจริตอันเกิดแต่อโลภะ อโทสะ อโมหะ เป็น
ไปในกายวาจาจิต แล้วด้วยทานศีลภาวนา. บุญซึ่งเป็นปฏิปทานั้น
เล่า สาธุชนจะพึงบำเพ็ญให้เป็นไป ก็อาศัยความไม่ประมาทเป็น
การาปกพลวเหตุอันกล้าหาญ เพราะเหตุนั้น สมเด็จพระสุคตทรงพระ
อนาวรณญาณ จึงตรัสนิคมคาถาในพระสูตรอนาถบิณฑิกานุศาสน์
นั้นว่า
อายุํ วณฺณํ ยสํ กิตฺตึ สคฺคํ อุจฺจากุลีนตํ
รติโย ปตฺถยาเนน อุฬารา อปาราปรา
เป็นต้น มีความว่า เมื่อนรชนมาปรารถนาอายุ วรรณ ยศ เกียรติ
สวรรค์ และความเกิด ณ ตระกูลสูง และความยินดีอันยิ่ง ๆ ไป เป็น
ผลข้อประสงค์แล้ว พึงบำเพ็ญความไม่ประมาทให้บริบูรณ์ในสันดาน
เถิด ก็สามารถจะเป็นบ่อเกิดแห่งกุศลและคุณที่ประสงค์มีอายุเป็นต้น
นั้น
อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ ปุญฺญกิริยาสุ ปณฺฑิตา
บัณฑิตทั้งหลายย่อมสรรเสริญความไม่ประมาทในบุญกิริยา การ
ทำบุญทั้งหลาย อันเป็นไป ณ กายวาจาจิต และกุศลสุจิตซึ่งเป็นไป
ณ 4 ภูมิ กามาวจร รูปาวจร อรุปาวจร โลกุดร ทุกประการ
อปฺปมตฺโต อุโภ อตฺเถ อธิคณฺหาติ ปณฺฑิโต
ทิฏเฐ ธมฺเม จ โย อตฺโถ โย จตฺโถ สมฺปรายิโก
บัณฑิตชนผู้ไม่ประมาทแล้ว ย่อมยึดประโยชน์ทั้ง 2 ไว้ได้ คือ

ประโยชน์ในทิฏฐธรรมภพนี้ และประโยชน์เป็นไปในสัมปรายภพ
ภายหน้า
อตฺถาภิสมยา ธีโร ปณฺฑิโตติ ปวุจฺจติ
เพราะอาศัยความบรรลุประโยชน์ที่ประสงค์ทั้งภพนี้และภพหน้า ท่าน
จึงสรรเสริญผู้มีปัญญาจำทรงว่าเป็นบัณฑิต ดำเนินในประโยชนกิจ
ด้วยปัญญา. ความไม่ประมาทเป็นเหตุให้บัณฑิตชาติ ยึดประโยชน์
ทั้ง 2 ไว้ได้ ด้วยประการฉะนี้.
พระราชกุศลบุญราศี ซึ่งสมเด็จบรมพิตรพระราชสมภารเจ้า
ทรงบำเพ็ญโดยกำลังพระปัญญาบารมีและพระอัปปมาทธรรม ใน
อภิลักขิตสมัยจันโทปลักขิตกาลนี้ เป็นปฏิปทาให้อิฏฐวิบุลผล คือ
อายุ วรรณ สุข ยศ และสวรรค์ เป็นไปโดยชอบ ต้องตามสุคโต-
วาทสัมมาปฏิบัติ ด้วยประการฉะนี้.
อิโต ปรํ ปวกฺขามิ ตํ ตํ วิเสสมงฺคลํ
มหาราชาธิราชสฺส คุณาลงฺการสมฺมตํ
วุจฺจมานํ หิ สุตฺวาน โยนิโส ปจฺจเวกฺขโต
อุปฺปชฺเชยฺย นรินฺทสฺส โสมนสฺสมนปฺปกํ
ภิยฺโย สมฺปาทเน จิตฺตํ ปณิเธ ตทนนฺตรํ
เตนาปิจ ชนินฺทสฺส โสตฺถิ จ มงฺคลํ สิยา.
ลำดับนี้ จะรับพระราชทานกล่าวพรรณนาพระราชจริยาสาธุ-
ปฏิบัติที่ตั้งแห่งสวัสดิมงคลอันพิเศษยิ่ง ซึ่งได้ชื่อว่ามงคลวิเสสเป็น
พระคุณอลังการ มีพร้อมบริบูรณ์ในสมเด็จบรมบพิตรพระราช-