อฏฺฐมนฺตปริวชฺชนียฏฺฐานานิ

ภสฺสปฺปวาโท [ภสฺสปฺปเวที (สี. ปี.)] เวตณฺฑี, อติพุทฺธิ วิจกฺขโณ;

มิลินฺโท ญาณเภทาย, นาคเสนมุปาคมิฯ

วสนฺโต ตสฺส ฉายาย, ปริปุจฺฉํ ปุนปฺปุนํ;

ปภินฺนพุทฺธิ หุตฺวาน, โสปิ อาสิ ติเปฏโกฯ

นวงฺคํ อนุมชฺชนฺโต, รตฺติภาเค รโหคโต;

อทฺทกฺขิ เมณฺฑเก ปญฺเห, ทุนฺนิเวเฐ สนิคฺคเหฯ

‘‘ปริยายภาสิตํ อตฺถิ, อตฺถิ สนฺธายภาสิตํ;

สภาวภาสิตํ อตฺถิ, ธมฺมราชสฺส สาสเนฯ

‘‘เตสมตฺถํ อวิญฺญาย, เมณฺฑเก ชินภาสิเต;

อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, วิคฺคโห ตตฺถ เหสฺสติฯ

‘‘หนฺท กถิํ ปสาเทตฺวา, เฉชฺชาเปสฺสามิ เมณฺฑเก;

ตสฺส นิทฺทิฏฺฐมคฺเคน, นิทฺทิสิสฺสนฺตฺยนาคเต’’ติฯ

อถ โข มิลินฺโท ราชา ปภาตาย รตฺติยา อุทฺธสฺเต [อุฏฺฐิเต (สฺยา.), อุคฺคเต (สี. ปี.)] อรุเณ สีสํ นฺหตฺวา สิรสิ อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวา อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเน สมฺมาสมฺพุทฺเธ อนุสฺสริตฺวา อฏฺฐ วตฺตปทานิ สมาทิยิ ‘‘อิโต เม อนาคตานิ สตฺต ทิวสานิ อฏฺฐ คุเณ สมาทิยิตฺวา ตโป จริตพฺโพ ภวิสฺสติ , โสหํ จิณฺณตโป สมาโน อาจริยํ อาราเธตฺวา เมณฺฑเก ปญฺเห ปุจฺฉิสฺสามี’’ติฯ

อถ โข มิลินฺโท ราชา ปกติทุสฺสยุคํ อปเนตฺวา อาภรณานิ จ โอมุญฺจิตฺวา กาสาวํ นิวาเสตฺวา มุณฺฑกปฏิสีสกํ สีเส ปฏิมุญฺจิตฺวา มุนิภาวมุปคนฺตฺวา อฏฺฐ คุเณ สมาทิยิ ‘‘อิมํ สตฺตาหํ มยา น ราชตฺโถ อนุสาสิตพฺโพ, น ราคูปสญฺหิตํ จิตฺตํ อุปฺปาเทตพฺพํ, น โทสูปสญฺหิตํ จิตฺตํ อุปฺปาเทตพฺพํ, น โมหูปสญฺหิตํ จิตฺตํ อุปฺปาเทตพฺพํ, ทาสกมฺมกรโปริเส ชเนปิ นิวาตวุตฺตินา ภวิตพฺพํ, กายิกํ วาจสิกํ อนุรกฺขิตพฺพํ, ฉปิ อายตนานิ นิรวเสสโต อนุรกฺขิตพฺพานิ, เมตฺตาภาวนาย มานสํ ปกฺขิปิตพฺพ’’นฺติฯ อิเม อฏฺฐ คุเณ สมาทิยิตฺวา เตสฺเวว อฏฺฐสุ คุเณสุ มานสํ ปติฏฺฐเปตฺวา พหิ อนิกฺขมิตฺวา สตฺตาหํ วีตินาเมตฺวา อฏฺฐเม ทิวเส ปภาตาย รตฺติยา ปเคว ปาตราสํ กตฺวา โอกฺขิตฺตจกฺขุ มิตภาณี สุสณฺฐิเตน อิริยาปเถน อวิกฺขิตฺเตน จิตฺเตน หฏฺเฐน อุทคฺเคน วิปฺปสนฺเนน เถรํ นาคเสนํ อุปสงฺกมิตฺวา เถรสฺส ปาเท สิรสา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต อิทมโวจ –

‘‘อตฺถิ เม, ภนฺเต นาคเสน, โกจิ อตฺโถ ตุมฺเหหิ สทฺธิํ มนฺตยิตพฺโพ, น ตตฺถ อญฺโญ โกจิ ตติโย อิจฺฉิตพฺโพ, สุญฺเญ โอกาเส ปวิวิตฺเต อรญฺเญ อฏฺฐงฺคุปาคเต สมณสารุปฺเปฯ ตตฺถ โส ปญฺโห ปุจฺฉิตพฺโพ ภวิสฺสติ, ตตฺถ เม คุยฺหํ น กาตพฺพํ น รหสฺสกํ, อรหามหํ รหสฺสกํ สุณิตุํ สุมนฺตเน อุปคเต, อุปมายปิ โส อตฺโถ อุปปริกฺขิตพฺโพ, ยถา กิํ วิย, ยถา นาม, ภนฺเต นาคเสน, มหาปถวี นิกฺเขปํ อรหติ นิกฺเขเป อุปคเตฯ เอวเมว โข, ภนฺเต นาคเสน, อรหามหํ รหสฺสกํ สุณิตุํ สุมนฺตเน อุปคเต’’ติฯ ครุนา สห ปวิวิตฺตปวนํ ปวิสิตฺวา อิทมโวจ – ‘‘ภนฺเต นาคเสน, อิธ ปุริเสน มนฺตยิตุกาเมน อฏฺฐ ฐานานิ ปริวชฺชยิตพฺพานิ ภวนฺติ, น เตสุ ฐาเนสุ วิญฺญู ปุริโส อตฺถํ มนฺเตติ, มนฺติโตปิ อตฺโถ ปริปตติ น สมฺภวติฯ กตมานิ อฏฺฐ ฐานานิ? วิสมฏฺฐานํ ปริวชฺชนียํ, สภยํ ปริวชฺชนียํ, อติวาตฏฺฐานํ ปริวชฺชนียํ, ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐานํ ปริวชฺชนียํ, เทวฏฺฐานํ ปริวชฺชนียํ, ปนฺโถ ปริวชฺชนีโย, สงฺคาโม [สงฺกโม (สี. ปี.)] ปริวชฺชนีโย, อุทกติตฺถํ ปริวชฺชนียํฯ อิมานิ อฏฺฐ ฐานานิ ปริวชฺชนียานี’’ติฯ

เถโร อาห ‘‘โก โทโส วิสมฏฺฐาเน, สภเย, อติวาเต, ปฏิจฺฉนฺเน, เทวฏฺฐาเน, ปนฺเถ, สงฺคาเม, อุทกติตฺเถ’’ติ? ‘‘วิสเม, ภนฺเต นาคเสน, มนฺติโต อตฺโถ วิกิรติ วิธมติ ปคฺฆรติ น สมฺภวติ, สภเย มโน สนฺตสฺสติ, สนฺตสฺสิโต น สมฺมา อตฺถํ สมนุปสฺสติ, อติวาเต สทฺโท อวิภูโต โหติ, ปฏิจฺฉนฺเน อุปสฺสุติํ ติฏฺฐนฺติ, เทวฏฺฐาเน มนฺติโต อตฺโถ ครุกํ ปริณมติ, ปนฺเถ มนฺติโต อตฺโถ ตุจฺโฉ ภวติ, สงฺคาเม จญฺจโล ภวติ, อุทกติตฺเถ ปากโฏ ภวติฯ ภวตีห –

‘‘‘วิสมํ สภยํ อติวาโต, ปฏิจฺฉนฺนํ เทวนิสฺสิตํ;

ปนฺโถ จ สงฺคาโม ติตฺถํ, อฏฺเฐเต ปริวชฺชิยา’’’ติฯ

อฏฺฐ มนฺตนสฺส ปริวชฺชนียฏฺฐานานิฯ

อฏฺฐมนฺตวินาสกปุคฺคลา

‘‘ภนฺเต นาคเสน, อฏฺฐิเม ปุคฺคลา มนฺติยมานา มนฺติตํ อตฺถํ พฺยาปาเทนฺติฯ กตเม อฏฺฐ? ราคจริโต โทสจริโต โมหจริโต มานจริโต ลุทฺโธ อลโส เอกจินฺตี พาโลติฯ อิเม อฏฺฐ ปุคฺคลา มนฺติตํ อตฺถํ พฺยาปาเทนฺตี’’ติฯ

เถโร อาห ‘‘เตสํ โก โทโส’’ติ? ‘‘ราคจริโต, ภนฺเต นาคเสน, ราควเสน มนฺติตํ อตฺถํ พฺยาปาเทติ, โทสจริโต โทสวเสน มนฺติตํ อตฺถํ พฺยาปาเทติ, โมหจริโต โมหวเสน มนฺติตํ อตฺถํ พฺยาปาเทติ, มานจริโต มานวเสน มนฺติตํ อตฺถํ พฺยาปาเทติ, ลุทฺโธ โลภวเสน มนฺติตํ อตฺถํ พฺยาปาเทติ, อลโส อลสตาย มนฺติตํ อตฺถํ พฺยาปาเทติ, เอกจินฺตี เอกจินฺติตาย มนฺติตํ อตฺถํ พฺยาปาเทติ, พาโล พาลตาย มนฺติตํ อตฺถํ พฺยาปาเทติฯ ภวตีห –

‘‘‘รตฺโต ทุฏฺโฐ จ มูฬฺโห จ, มานี ลุทฺโธ ตถาลโส;

เอกจินฺตี จ พาโล จ, เอเต อตฺถวินาสกา’’’ติฯ

อฏฺฐ มนฺตวินาสกปุคฺคลาฯ

นวคุยฺหมนฺตวิธํสกํ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, นวิเม ปุคฺคลา มนฺติตํ คุยฺหํ วิวรนฺติ น ธาเรนฺติฯ กตเม นว? ราคจริโต โทสจริโต โมหจริโต ภีรุโก อามิสครุโก อิตฺถี โสณฺโฑ ปณฺฑโก ทารโก’’ติฯ