เมนู

‘‘กถํ อนุภูตโต สติ อุปฺปชฺชติ? ทิฏฺฐตฺตา รูปํ สรติ, สุตตฺตา สทฺทํ สรติ, ฆายิตตฺตา คนฺธํ สรติ, สายิตตฺตา รสํ สรติ, ผุฏฺฐตฺตา โผฏฺฐพฺพํ สรติ, วิญฺญาตตฺตา ธมฺมํ สรติ, เอวํ อนุภูตโต สติ อุปฺปชฺชติฯ อิเมหิ โข, มหาราช, สตฺตรสหากาเรหิ สติ อุปฺปชฺชตี’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

สติอุปฺปชฺชนปญฺโห ปฐโมฯ

2. พุทฺธคุณสติปฏิลาภปญฺโห

[2] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ตุมฺเห เอตํ ภณถ ‘โย วสฺสสตํ อกุสลํ กเรยฺย, มรณกาเล จ เอกํ พุทฺธคุณํ สติํ ปฏิลเภยฺย, โส เทเวสุ อุปฺปชฺเชยฺยา’ติ เอตํ น สทฺทหามิ, เอวญฺจ ปน วเทถ ‘เอเตน ปาณาติปาเตน นิรเย อุปฺปชฺเชยฺยา’ติ เอตมฺปิ น สทฺทหามี’’ติฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, มหาราช, ขุทฺทโกปิ ปาสาโณ วินา นาวาย อุทเก อุปฺปิลเวยฺยา’’ติ ฯ ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘กิํ นุ โข, มหาราช, วาหสตมฺปิ ปาสาณานํ นาวาย อาโรปิตํ อุทเก อุปฺปิลเวยฺยา’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘ยถา, มหาราช, นาวา, เอวํ กุสลานิ กมฺมานิ ทฏฺฐพฺพานี’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

พุทฺธคุณสติปฏิลาภปญฺโห ทุติโยฯ

3. ทุกฺขปฺปหานวายมปญฺโห

[3] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, กิํ ตุมฺเห อตีตสฺส ทุกฺขสฺส ปหานาย วายมถา’’ติ? ‘‘น หิ, มหาราชา’’ติฯ ‘‘กิํ ปน, ภนฺเต, อนาคตสฺส ทุกฺขสฺส ปหานาย วายมถา’’ติ? ‘‘น หิ, มหาราชา’’ติฯ ‘‘กิํ ปน ปจฺจุปฺปนฺนสฺส ทุกฺขสฺส ปหานาย วายมถา’’ติ? ‘‘น หิ, มหาราชา’’ติฯ ‘‘ยทิ ตุมฺเห น อตีตสฺส ทุกฺขสฺส ปหานาย วายมถ, น อนาคตสฺส ทุกฺขสฺส ปหานาย วายมถ, น ปจฺจุปฺปนฺนสฺส ทุกฺขสฺส ปหานาย วายมถ, อถ กิมตฺถาย วายมถา’’ติฯ เถโร อาห ‘กินฺติ, มหาราช, อิทญฺจ ทุกฺขํ นิรุชฺเฌยฺย, อญฺญญฺจ ทุกฺขํ นุปฺปชฺเชยฺยา’ติ เอตทตฺถาย วายมามา’’ติฯ

‘‘อตฺถิ ปน เต, ภนฺเต นาคเสน, อนาคตํ ทุกฺข’’นฺติ? ‘‘นตฺถิ [กถา. 828, 829 ปสฺสิตพฺพํ], มหาราชา’’ติ ‘‘ตุมฺเห โข, ภนฺเต นาคเสน, อติปณฺฑิตา, เย ตุมฺเห อสนฺตานํ อนาคตานํ ทุกฺขานํ ปหานาย วายมถา’’ติ? ‘‘อตฺถิ ปน เต, มหาราช, เกจิ ปฏิราชาโน ปจฺจตฺถิกา ปจฺจามิตฺตา ปจฺจุปฏฺฐิตา โหนฺตี’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต, อตฺถี’’ติฯ ‘‘กิํนุ โข, มหาราช, ตทา ตุมฺเห ปริขํ ขณาเปยฺยาถ, ปาการํ จินาเปยฺยาถ โคปุรํ การาเปยฺยาถ, อฏฺฏาลกํ การาเปยฺยาถ, ธญฺญํ อติหราเปยฺยาถา’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต, ปฏิกจฺเจว ตํ ปฏิยตฺตํ โหตี’’ติฯ ‘‘กิํ ตุมฺเห, มหาราช, ตทา หตฺถิสฺมิํ สิกฺเขยฺยาถ, อสฺสสฺมิํ สิกฺเขยฺยาถ, รถสฺมิํ สิกฺเขยฺยาถ, ธนุสฺมิํ สิกฺเขยฺยาถ, ถรุสฺมิํ สิกฺเขยฺยาถา’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต, ปฏิกจฺเจว ตํ สิกฺขิตํ โหตี’’ติฯ ‘‘กิสฺสตฺถายา’’ติ? ‘‘อนาคตานํ, ภนฺเต, ภยานํ ปฏิพาหนตฺถายา’’ติฯ ‘‘กิํ นุ โข, มหาราช, อตฺถิ อนาคตํ ภย’’นฺติ? ‘‘นตฺถิ, ภนฺเต’’ติ ฯ ‘‘ตุมฺเห จ โข, มหาราช, อติปณฺฑิตา, เย ตุมฺเห อสนฺตานํ อนาคตานํ ภยานํ ปฏิพาหนตฺถาย ปฏิยาเทถา’’ติฯ

‘‘ภิยฺโย โอปมฺมํ กโรหีติฯ ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, มหาราช, ยทา ตฺวํ ปิปาสิโต ภเวยฺยาสิ, ตทา ตฺวํ อุทปานํ ขณาเปยฺยาสิ, โปกฺขรณิํ ขณาเปยฺยาสิ, ตฬากํ ขณาเปยฺยาสิ ‘ปานียํ ปิวิสฺสามี’’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต, ปฏิกจฺเจว ตํ ปฏิยตฺตํ โหตี’’ติฯ ‘‘กิสฺสตฺถายา’’ติ? ‘‘อนาคตานํ, ภนฺเต, ปิปาสานํ ปฏิพาหนตฺถาย ปฏิยตฺตํ โหตี’’ติฯ ‘‘อตฺถิ ปน, มหาราช, อนาคตา ปิปาสา’’ติ? ‘‘นตฺถิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘ตุมฺเห โข, มหาราช, อติปณฺฑิตา , เย ตุมฺเห อสนฺตานํ อนาคตานํ ปิปาสานํ ปฏิพาหนตฺถาย ตํ ปฏิยาเทถา’’ติฯ

‘‘ภิยฺโย โอปมฺมํ กโรหี’’ติฯ ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, มหาราช, ยทา ตฺวํ พุภุกฺขิโต ภเวยฺยาสิ, ตทา ตฺวํ เขตฺตํ กสาเปยฺยาสิ, สาลิํ วปาเปยฺยาสิ ‘ภตฺตํ ภุญฺชิสฺสามี’’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต, ปฏิกจฺเจว ตํ ปฏิยตฺตํ โหตี’’ติฯ ‘‘กิสฺสตฺถายา’’ติฯ ‘‘อนาคตานํ, ภนฺเต, พุภุกฺขานํ ปฏิพาหนตฺถายา’’ติฯ ‘‘อตฺถิ ปน, มหาราช, อนาคตา พุภุกฺขา’’ติ? ‘‘นตฺถิ, ภนฺเต’’ติฯ

‘‘ตุมฺเห โข, มหาราช, อติปณฺฑิตา, เย ตุมฺเห อสนฺตานํ อนาคตานํ พุภุกฺขานํ ปฏิพาหนตฺถาย ปฏิยาเทถา’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

ทุกฺขปฺปหานวายมปญฺโห ตติโยฯ

4. พฺรหฺมโลกปญฺโห

[4] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, กีวทูโร อิโต พฺรหฺมโลโก’’ติ? ‘‘ทูโร โข, มหาราช, อิโต พฺรหฺมโลโก กูฏาคารมตฺตา สิลา ตมฺหา ปติตา อโหรตฺเตน อฏฺฐจตฺตาลีสโยชนสหสฺสานิ ภสฺสมานา จตูหิ มาเสหิ ปถวิยํ ปติฏฺฐเหยฺยา’’ติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, ตุมฺเห เอวํ ภณถ ‘เสยฺยถาปิ พลวา ปุริโส สมิญฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย , ปสาริตํ วา พาหํ สมิญฺเชยฺย, เอวเมว อิทฺธิมา ภิกฺขุ เจโตวสิปฺปตฺโต ชมฺพุทีเป อนฺตรหิโต พฺรหฺมโลเก ปาตุภเวยฺยา’ติ เอตํ วจนํ น สทฺทหามิ, เอวํ อติสีฆํ ตาว พหูนิ โยชนสตานิ คจฺฉิสฺสตี’’ติฯ

เถโร อาห ‘‘กุหิํ ปน, มหาราช, ตว ชาตภูมี’’ติ? ‘‘อตฺถิ, ภนฺเต, อลสนฺโท นาม ทีโป, ตตฺถาหํ ชาโต’’ติฯ ‘‘กีว ทูโร, มหาราช, อิโต อลสนฺโท โหตี’’ติ? ‘‘ทฺวิมตฺตานิ, ภนฺเต, โยชนสตานี’’ติฯ ‘‘อภิชานาสิ นุ ตฺวํ, มหาราช, ตตฺถ กิญฺจิเทว กรณียํ กริตฺวา สริตา’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต, สรามี’’ติฯ ‘‘ลหุํ โข ตฺวํ, มหาราช, คโตสิ ทฺวิมตฺตานิ โยชนสตานี’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

พฺรหฺมโลกปญฺโห จตุตฺโถฯ

5. ทฺวินฺนํ โลกุปฺปนฺนานํ สมกภาวปญฺโห

[5] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, โย อิธ กาลงฺกโต พฺรหฺมโลเก อุปฺปชฺเชยฺย, โย จ อิธ กาลงฺกโต กสฺมีเร อุปฺปชฺเชยฺย, โก จิรตรํ โก สีฆตร’’นฺติ? ‘‘สมกํ, มหาราชา’’ติฯ