เมนู

8. ผสฺสลกฺขณปญฺโห

[8] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ยตฺถ มโนวิญฺญาณํ อุปฺปชฺชติ, ผสฺโสปิ เวทนาปิ ตตฺถ อุปฺปชฺชตี’’ติ? ‘‘อาม, มหาราช, ยตฺถ มโนวิญฺญาณํ อุปฺปชฺชติ, ผสฺโสปิ ตตฺถ อุปฺปชฺชติ, เวทนาปิ ตตฺถ อุปฺปชฺชติ, สญฺญาปิ ตตฺถ อุปฺปชฺชติ, เจตนาปิ ตตฺถ อุปฺปชฺชติ, วิตกฺโกปิ ตตฺถ อุปฺปชฺชติ, วิจาโรปิ ตตฺถ อุปฺปชฺชติ, สพฺเพปิ ผสฺสปฺปมุขา ธมฺมา ตตฺถ อุปฺปชฺชนฺตี’’ติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, กิํลกฺขโณ ผสฺโส’’ติ? ‘‘ผุสนลกฺขโณ, มหาราช, ผสฺโส’’ติฯ

‘‘โอปมฺมํ กโรหี’’ติฯ ‘‘ยถา, มหาราช, ทฺเว เมณฺฑา ยุชฺเฌยฺยุํ, เตสุ ยถา เอโก เมณฺโฑ, เอวํ จกฺขุ ทฏฺฐพฺพํ ยถา ทุติโย เมณฺโฑ, เอวํ รูปํ ทฏฺฐพฺพํฯ ยถา เตสํ สนฺนิปาโต, เอวํ ผสฺโส ทฏฺฐพฺโพ’’ติฯ

‘‘ภิยฺโย โอปมฺมํ กโรหี’’ติฯ ‘‘ยถา, มหาราช, ทฺเว ปาณี วชฺเชยฺยุํ, เตสุ ยถา เอโก ปาณิ, เอวํ จกฺขุ ทฏฺฐพฺพํฯ ยถา ทุติโย ปาณิ, เอวํ รูปํ ทฏฺฐพฺพํฯ ยถา เตสํ สนฺนิปาโต, เอวํ ผสฺโส ทฏฺฐพฺโพ’’ติฯ

‘‘ภิยฺโย โอปมฺมํ กโรหี’’ติฯ ‘‘ยถา, มหาราช, ทฺเว สมฺมา วชฺเชยฺยุํ, เตสุ ยถา เอโก สมฺโม, เอวํ จกฺขุ ทฏฺฐพฺพํฯ ยถา ทุติโย สมฺโม, เอวํ รูปํ ทฏฺฐพฺพํฯ ยถา เตสํ สนฺนิปาโต, เอวํ ผสฺโส ทฏฺฐพฺโพ’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

ผสฺสลกฺขณปญฺโห อฏฺฐโมฯ

9. เวทนาลกฺขณปญฺโห

[9] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, กิํลกฺขณา เวทนา’’ติ? ‘‘เวทยิตลกฺขณา, มหาราช, เวทนา อนุภวนลกฺขณา จา’’ติฯ

‘‘โอปมฺมํ กโรหี’’ติฯ

‘‘ยถา, มหาราช, โกจิเทว ปุริโส รญฺโญ อธิการํ กเรยฺย, ตสฺส ราชา ตุฏฺโฐ อธิการํ ทเทยฺย, โส เตน อธิกาเรน ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคิภูโต ปริจเรยฺย, ตสฺส เอวมสฺส ‘มยา โข ปุพฺเพ รญฺโญ อธิกาโร กโต, ตสฺส เม ราชา ตุฏฺโฐ อธิการํ อทาสิ, สฺวาหํ ตโตนิทานํ อิมํ เอวรูปํ เวทนํ เวทยามี’ติฯ

‘‘ยถา วา ปน, มหาราช, โกจิเทว ปุริโส กุสลํ กมฺมํ กตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺย, โส จ ตตฺถ ทิพฺเพหิ ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคิภูโต ปริจเรยฺย, ตสฺส เอวมสฺส ‘สฺวาหํ โข ปุพฺเพ กุสลํ กมฺมํ อกาสิํ, โสหํ ตโตนิทานํ อิมํ เอวรูปํ เวทนํ เวทยามี’ติ, เอวํ โข, มหาราช, เวทยิตลกฺขณา เวทนา อนุภวนลกฺขณา จา’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ , ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

เวทนาลกฺขณปญฺโห นวโมฯ

10. สญฺญาลกฺขณปญฺโห

[10] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, กิํลกฺขณา สญฺญา’’ติ? ‘‘สญฺชานนลกฺขณา, มหาราช, สญฺญาฯ กิํ สญฺชานาติ? นีลมฺปิ สญฺชานาติ, ปีตมฺปิ สญฺชานาติ, โลหิตมฺปิ สญฺชานาติ, โอทาตมฺปิ สญฺชานาติ, มญฺชิฏฺฐมฺปิ [มญฺเชฏฺฐมฺปิ (สี. ปี.)] สญฺชานาติฯ เอวํ โข, มหาราช, สญฺชานนลกฺขณา สญฺญา’’ติฯ

‘‘โอปมฺมํ กโรหี’’ติฯ ‘‘ยถา, มหาราช, รญฺโญ ภณฺฑาคาริโก ภณฺฑาคารํ ปวิสิตฺวา นีลปีตโลหิโตทาตมญฺชิฏฺฐานิ [มญฺเชฏฺฐานิ (สี. ปี.)] ราชโภคานิ รูปานิ ปสฺสิตฺวา สญฺชานาติฯ เอวํ โข, มหาราช, สญฺชานนลกฺขณา สญฺญา’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

สญฺญาลกฺขณปญฺโห ทสโมฯ

11. เจตนาลกฺขณปญฺโห

[11] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, กิํลกฺขณา เจตนา’’ติ? ‘‘เจตยิตลกฺขณา, มหาราช, เจตนา อภิสงฺขรณลกฺขณา จา’’ติฯ