ราชา ตุฏฺโฐ อธิการํ ทเทยฺย, โส เตน อธิกาเรน ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคิภูโต ปริจเรยฺย, โส เจ ชนสฺส อาโรเจยฺย ‘น เม ราชา กิญฺจิ ปฏิกโรตี’ ติฯ กิํ นุ โข โส, มหาราช, ปุริโส ยุตฺตการี ภเวยฺยา’’ติ? ‘‘น หิ ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช , กิํ เต เตน ปุจฺฉิเตน, นนุ มยา ปฏิกจฺเจว อกฺขาตํ ‘สเจ สอุปาทาโน ภวิสฺสามิ, ปฏิสนฺทหิสฺสามิ, สเจ อนุปาทาโน ภวิสฺสามิ, น ปฏิสนฺทหิสฺสามี’’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

เถรปฏิสนฺทหนาปฏิสนฺทหนปญฺโห สตฺตโมฯ

8. นามรูปปฏิสนฺทหนปญฺโห

[8] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ยํ ปเนตํ พฺรูสิ ‘นามรูป’นฺติ, ตตฺถ กตมํ นามํ, กตมํ รูป’’นฺติฯ ‘‘ยํ ตตฺถ, มหาราช, โอฬาริกํ, เอตํ รูปํ, เย ตตฺถ สุขุมา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา, เอตํ นาม’’นฺติฯ ‘‘ภนฺเต นาคเสน, เกน การเณน นามํ เยว น ปฏิสนฺทหติ, รูปํ เยว วา’’ติ? ‘‘อญฺญมญฺญูปนิสฺสิตา, มหาราช, เอเต ธมฺมา เอกโตว อุปฺปชฺชนฺตี’’ติฯ

‘‘โอปมฺมํ กโรหี’’ติฯ ‘‘ยถา, มหาราช, กุกฺกุฏิยา กลลํ น ภเวยฺย, อณฺฑมฺปิ น ภเวยฺย, ยญฺจ ตตฺถ กลลํ, ยญฺจ อณฺฑํ, อุโภเปเต อญฺญมญฺญูปนิสฺสิตา, เอกโตว เนสํ อุปฺปตฺติ โหติฯ เอวเมว โข, มหาราช, ยทิ ตตฺถ นามํ น ภเวยฺย, รูปมฺปิ น ภเวยฺย, ยญฺเจว ตตฺถ นามํ, ยญฺเจว รูปํ, อุโภเปเต อญฺญมญฺญูปนิสฺสิตา, เอกโตว เนสํ อุปฺปตฺติ โหติฯ เอวเมตํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิต’’นฺติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

นามรูปปฏิสนฺทหนปญฺโห อฏฺฐโมฯ

9. อทฺธานปญฺโห

[9] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ยํ ปเนตํ พฺรูสิ ‘ทีฆมทฺธาน’นฺติ, กิเมตํ อทฺธานํ นามา’’ติ ? ‘‘อตีโต, มหาราช, อทฺธา, อนาคโต อทฺธา, ปจฺจุปฺปนฺโน อทฺธา’’ติฯ ‘‘กิํ ปน, ภนฺเต, สพฺเพ อทฺธา อตฺถี’’ติ? ‘‘โกจิ, มหาราช , อทฺธา อตฺถิ, โกจิ นตฺถี’’ติฯ ‘‘กตโม ปน, ภนฺเต, อตฺถิ, กตโม นตฺถี’’ติ? ‘‘เย เต, มหาราช, สงฺขารา อตีตา วิคตา นิรุทฺธา วิปริณตา, โส อทฺธา นตฺถิ, เย ธมฺมา วิปากา, เย จ วิปากธมฺมธมฺมา, เย จ อญฺญตฺร ปฏิสนฺธิํ เทนฺติ, โส อทฺธา อตฺถิฯ เย สตฺตา กาลงฺกตา อญฺญตฺร อุปฺปนฺนา, โส จ อทฺธา อตฺถิฯ เย สตฺตา กาลงฺกตา อญฺญตฺร อนุปฺปนฺนา, โส อทฺธา นตฺถิฯ เย จ สตฺตา ปรินิพฺพุตา, โส จ อทฺธา นตฺถิ ปรินิพฺพุตตฺตา’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

อทฺธานปญฺโห นวโมฯ

อทฺธานวคฺโค ทุติโยฯ

อิมสฺมิํ วคฺเค นว ปญฺหาฯ

3. วิจารวคฺโค