3. ญาณปญฺญาปญฺโห

[3] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ยสฺส ญาณํ อุปฺปนฺนํ, ตสฺส ปญฺญา อุปฺปนฺนา’’ติ? ‘‘อาม, มหาราช, ยสฺส ญาณํ อุปฺปนฺนํ, ตสฺส ปญฺญา อุปฺปนฺนา’’ติฯ ‘‘กิํ, ภนฺเต, ยญฺเญว ญาณํ สา เยว ปญฺญา’’ติ? ‘‘อาม, มหาราช, ยญฺเญว ญาณํ สา เยว ปญฺญา’’ติฯ ‘‘ยสฺส ปน, ภนฺเต, ตญฺเญว ญาณํ สา เยว ปญฺญา อุปฺปนฺนา, กิํ สมฺมุยฺเหยฺย โส, อุทาหุ น สมฺมุยฺเหยฺยา’’ติ? ‘‘กตฺถจิ, มหาราช, สมฺมุยฺเหยฺย, กตฺถจิ น สมฺมุยฺเหยฺยา’’ติฯ ‘‘กุหิํ, ภนฺเต, สมฺมุยฺเหยฺยา’’ติ? ‘‘อญฺญาตปุพฺเพสุ วา, มหาราช, สิปฺปฏฺฐาเนสุ, อคตปุพฺพาย วา ทิสาย, อสฺสุตปุพฺพาย วา นามปญฺญตฺติยา สมฺมุยฺเหยฺยา’’ติฯ ‘‘กุหิํ น สมฺมุยฺเหยฺยา’’ติ? ‘‘ยํ โข ปน, มหาราช, ตาย ปญฺญาย กตํ ‘อนิจฺจ’นฺติ วา ‘ทุกฺข’นฺติ วา ‘อนตฺตา’ติ วา, ตหิํ น สมฺมุยฺเหยฺยา’’ติฯ ‘‘โมโห ปนสฺส, ภนฺเต, กุหิํ คจฺฉตี’’ติ? ‘‘โมโห โข, มหาราช, ญาเณ อุปฺปนฺนมตฺเต ตตฺเถว นิรุชฺฌตี’’ติฯ

‘‘โอปมฺมํ กโรหี’’ติฯ ‘‘ยถา, มหาราช, โกจิเทว ปุริโส อนฺธการเคเห ปทีปํ อาโรเปยฺย, ตโต อนฺธกาโร นิรุชฺเฌยฺย, อาโลโก ปาตุภเวยฺยฯ เอวเมว โข, มหาราช, ญาเณ อุปฺปนฺนมตฺเต โมโห ตตฺเถว นิรุชฺฌตี’’ติฯ

‘‘ปญฺญา ปน, ภนฺเต, กุหิํ คจฺฉตี’’ติ? ‘‘ปญฺญาปิ โข, มหาราช, สกิจฺจยํ กตฺวา ตตฺเถว นิรุชฺฌติ, ยํ ปน ตาย ปญฺญาย กตํ ‘อนิจฺจ’นฺติ วา ‘ทุกฺข’นฺติ วา ‘อนตฺตา’ติ วา, ตํ น นิรุชฺฌตี’’ติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, ยํ ปเนตํ พฺรูสิ ‘ปญฺญา สกิจฺจยํ กตฺวา ตตฺเถว นิรุชฺฌติ, ยํ ปน ตาย ปญฺญาย กตํ ‘อนิจฺจ’นฺติ วา ‘ทุกฺข’นฺติ วา ‘อนตฺตา’ติ วา, ตํ น นิรุชฺฌตี’ติ, ตสฺส โอปมฺมํ กโรหี’’ติฯ ‘‘ยถา, มหาราช, โย โกจิ ปุริโส รตฺติํ เลขํ เปเสตุกาโม เลขกํ ปกฺโกสาเปตฺวา ปทีปํ อาโรเปตฺวา เลขํ ลิขาเปยฺย, ลิขิเต ปน เลเข ปทีปํ วิชฺฌาเปยฺย, วิชฺฌาปิเตปิ ปทีเป เลขํ น วินสฺเสยฺยฯ เอวเมว โข, มหาราช, ปญฺญา สกิจฺจยํ กตฺวา ตตฺเถว นิรุชฺฌติ, ยํ ปน ตาย ปญฺญาย กตํ ‘อนิจฺจ’นฺติ วา ‘ทุกฺข’นฺติ วา ‘อนตฺตา’ติ วา, ตํ น นิรุชฺฌตี’’ติฯ