‘‘โอปมฺมํ กโรหี’’ติฯ ‘‘ยถา, มหาราช, กูฏาคารสฺส ยา ยาจิ โคปานสิโย, สพฺพา ตา กูฏงฺคมา โหนฺติ กูฏนินฺนา กูฏสโมสรณา, กูฏํ ตาสํ อคฺคมกฺขายติฯ เอวเมว โข, มหาราช, เย เกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพ เต สมาธิปมุขา โหนฺติ สมาธินินฺนา สมาธิโปณา สมาธิปพฺภาราติฯ

‘‘ภิยฺโย โอปมฺมํ กโรหี’’ติฯ ‘‘ยถา, มหาราช, โกจิ ราชา จตุรงฺคินิยา เสนาย สทฺธิํ สงฺคามํ โอตเรยฺย, สพฺพาว เสนา หตฺถี จ อสฺสา จ รถา จ ปตฺตี จ ตปฺปมุขา [ตมฺปมุขา (สฺยา. ก.)] ภเวยฺยุํ ตนฺนินฺนา ตปฺโปณา ตปฺปพฺภารา ตํ เยว อนุปริยาเยยฺยุํฯ เอวเมว โข, มหาราช, เย เกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพ เต สมาธิปมุขา โหนฺติ สมาธินินฺนา สมาธิโปณา สมาธิปพฺภาราฯ เอวํ โข, มหาราช, ปมุขลกฺขโณ สมาธิฯ ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, ภควตา – ‘‘สมาธิํ, ภิกฺขเว, ภาเวถ, สมาหิโต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ยถาภูตํ ปชานาตี’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

สมาธิปญฺโห จุทฺทสโมฯ

15. ปญฺญาลกฺขณปญฺโห

[15] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, กิํลกฺขณา ปญฺญา’’ติ? ‘‘ปุพฺเพว โข, มหาราช, มยา วุตฺตํ ‘เฉทนลกฺขณา ปญฺญา’ติ, อปิ จ โอภาสนลกฺขณา ปญฺญา’’ติฯ ‘‘กถํ, ภนฺเต, โอภาสนลกฺขณา ปญฺญา’’ติ? ‘‘ปญฺญา, มหาราช, อุปฺปชฺชมานา อวิชฺชนฺธการํ วิธเมติ, วิชฺโชภาสํ ชเนติ, ญาณาโลกํ วิทํเสติ, อริยสจฺจานิ ปากฏานิ กโรติฯ ตโต โยคาวจโร ‘อนิจฺจ’นฺติ วา ‘ทุกฺข’นฺติ วา ‘อนตฺตา’ติ วา สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสตี’’ติฯ

‘‘โอปมฺมํ กโรหี’’ติฯ ‘‘ยถา, มหาราช, ปุริโส อนฺธกาเร เคเห ปทีปํ ปเวเสยฺย, ปวิฏฺโฐ ปทีโป อนฺธการํ วิธเมติ, โอภาสํ ชเนติ, อาโลกํ วิทํเสติ, รูปานิ ปากฏานิ กโรติฯ

เอวเมว โข, มหาราช, ปญฺญา อุปฺปชฺชมานา อวิชฺชนฺธการํ วิธเมติ, วิชฺโชภาสํ ชเนติ, ญาณาโลกํ วิทํเสติ, อริยสจฺจานิ ปากฏานิ กโรติฯ ตโต โยคาวจโร ‘อนิจฺจ’นฺติ วา ‘ทุกฺข’นฺติ วา ‘อนตฺตา’ติ วา สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสติฯ เอวํ โข, มหาราช, โอภาสนลกฺขณา ปญฺญา’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

ปญฺญาลกฺขณปญฺโห ปนฺนรสโมฯ

16. นานาธมฺมานํ เอกกิจฺจอภินิปฺผาทนปญฺโห

[16] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, อิเม ธมฺมา นานา สนฺตา เอกํ อตฺถํ อภินิปฺผาเทนฺตี’’ติ? ‘‘อาม, มหาราช, อิเม ธมฺมา นานา สนฺตา เอกํ อตฺถํ อภินิปฺผาเทนฺติ, กิเลเส หนนฺตี’’ติฯ

‘‘กถํ, ภนฺเต, อิเม ธมฺมา นานา สนฺตา เอกํ อตฺถํ อภินิปฺผาเทนฺติ, กิเลเส หนนฺติ? โอปมฺมํ กโรหี’’ติฯ ‘‘ยถา, มหาราช, เสนา นานา สนฺตา หตฺถี จ อสฺสา จ รถา จ ปตฺตี จ เอกํ อตฺถํ อภินิปฺผาเทนฺติ, สงฺคาเม ปรเสนํ อภิวิชินนฺติฯ เอวเมว โข, มหาราช, อิเม ธมฺมา นานา สนฺตา เอกํ อตฺถํ อภินิปฺผาเทนฺติ, กิเลเส หนนฺตี’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

นานาธมฺมานํ เอกกิจฺจอภินิปฺผาทนปญฺโห โสฬสโมฯ

มหาวคฺโค ปฐโมฯ

อิมสฺมิํ วคฺเค โสฬส ปญฺหาฯ

2. อทฺธานวคฺโค