‘‘ปุน จปรํ, มหาราช, พิฬาโร อาสนฺเน เยว โคจรํ ปริเยสติ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน อิเมสุ เยว ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ อุทยพฺพยานุปสฺสินา วิหริตพฺพํ ‘อิติ รูปํ อิติ รูปสฺส สมุทโย อิติ รูปสฺส อตฺถงฺคโม, อิติ เวทนา อิติ เวทนาย สมุทโย อิติ เวทนาย อตฺถงฺคโม, อิติ สญฺญา อิติ สญฺญาย สมุทโย อิติ สญฺญาย อตฺถงฺคโม, อิติ สงฺขารา อิติ สงฺขารานํ สมุทโย อิติ สงฺขารานํ อตฺถงฺคโม, อิติ วิญฺญาณํ อิติ วิญฺญาณสฺส สมุทโย อิติ วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโม’ติฯ อิทํ, มหาราช, พิฬารสฺส ทุติยํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, ภควตา เทวาติเทเวน –

‘‘‘น อิโต ทูเร ภวิตพฺพํ, ภวคฺคํ กิํ กริสฺสติ;

ปจฺจุปฺปนฺนมฺหิ โวหาเร, สเก กายมฺหิ วินฺทถา’’’ติฯ

พิฬารงฺคปญฺโห ทุติโยฯ

3. อุนฺทูรงฺคปญฺโห

[3] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘อุนฺทูรสฺส [อุนฺทุรสฺส (สฺยา. ก.)] เอกํ องฺคํ คเหตพฺพ’นฺติ ยํ วเทสิ, กตมํ ตํ เอกํ องฺคํ คเหตพฺพ’’นฺติ? ‘‘ยถา, มหาราช, อุนฺทูโร อิโตจิโต จ วิจรนฺโต อาหารูปาสีสโก เยว จรติ, เอวเมว โข, มหาราช , โยคินา โยคาวจเรน อิโตจิโต จ วิจรนฺเตน โยนิโส มนสิการูปาสีสเกเนว ภวิตพฺพํฯ อิทํ, มหาราช, อุนฺทูรสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, เถเรน อุปเสเนน วงฺคนฺตปุตฺเตน –

‘‘‘ธมฺมาสีสํ [ธมฺมสีสํ (สี. ปี.)] กริตฺวาน, วิหรนฺโต วิปสฺสโก;

อโนลีโน วิหรติ, อุปสนฺโต สทา สโต’’’ติฯ

อุนฺทูรงฺคปญฺโห ตติโยฯ

4. วิจฺฉิกงฺคปญฺโห

[4] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘วิจฺฉิกสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพ’นฺติ ยํ วเทสิ, กตมํ ตํ เอกํ องฺคํ คเหตพฺพ’’นฺติ? ‘‘ยถา, มหาราช, วิจฺฉิโก นงฺคุลาวุโธ นงฺคุลํ อุสฺสาเปตฺวา จรติ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน ญาณาวุเธน ภวิตพฺพํ, ญาณํ อุสฺสาเปตฺวา วิหริตพฺพํ ฯ อิทํ, มหาราช, วิจฺฉิกสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, เถเรน อุปเสเนน วงฺคนฺตปุตฺเตน –

‘‘‘ญาณขคฺคํ คเหตฺวาน, วิหรนฺโต วิปสฺสโก;

ปริมุจฺจติ สพฺพภยา, ทุปฺปสโห จ โส ภเว’’’ติฯ

วิจฺฉิกงฺคปญฺโห จตุตฺโถฯ

5. นกุลงฺคปญฺโห

[5] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘นกุลสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพ’นฺติ ยํ วเทสิ, กตมํ ตํ เอกํ องฺคํ คเหตพฺพ’’นฺติ? ‘‘ยถา, มหาราช, นกุโล อุรคมุปคจฺฉนฺโต เภสชฺเชน กายํ ปริภาเวตฺวา อุรคมุปคจฺฉติ คเหตุํ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน โกธาฆาตพหุลํ กลหวิคฺคหวิวาทวิโรธาภิภูตํ โลกมุปคจฺฉนฺเตน เมตฺตาเภสชฺเชน มานสํ อนุลิมฺปิตพฺพํฯ อิทํ, มหาราช, นกุลสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, เถเรน สาริปุตฺเตน ธมฺมเสนาปตินา –

‘‘‘ตสฺมา สกํ ปเรสมฺปิ, กาตพฺพา เมตฺตภาวนา;

เมตฺตจิตฺเตน ผริตพฺพํ, เอตํ พุทฺธาน สาสน’’’นฺติฯ

นกุลงฺคปญฺโห ปญฺจโมฯ

6. ชรสิงฺคาลงฺคปญฺโห

[6] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘ชรสิงฺคาลสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานี’ติ ยํ วเทสิ, กตมานิ ตานิ ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานี’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, ชรสิงฺคาโล โภชนํ ปฏิลภิตฺวา อชิคุจฺฉมาโน ยาวทตฺถํ อาหรยติ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน โภชนํ ปฏิลภิตฺวา อชิคุจฺฉมาเนน สรีรยาปนมตฺตเมว ปริภุญฺชิตพฺพํฯ อิทํ, มหาราช, ชรสิงฺคาลสฺส ปฐมํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, เถเรน มหากสฺสเปน –

‘‘‘เสนาสนมฺหา โอรุยฺห, คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิํ;

ภุญฺชนฺตํ ปุริสํ กุฏฺฐิํ, สกฺกจฺจ นํ อุปฏฺฐหิํฯ