เมนู

‘‘กตเมหิ ติํสคุณวเรหิ? สินิทฺธมุทุมทฺทวเมตฺตจิตฺโต โหติ, ฆาติตหตวิหตกิเลโส โหติ, หตนิหตมานทพฺโพ โหติ, อจลทฬฺหนิวิฏฺฐนิพฺเพมติกสทฺโธ โหติ, ปริปุณฺณปีณิตปหฏฺฐโลภนียสนฺตสุขสมาปตฺติลาภี โหติ, สีลวรปวรอสมสุจิคนฺธปริภาวิโต โหติ, เทวมนุสฺสานํ ปิโย โหติ มนาโป, ขีณาสวอริยวรปุคฺคลปตฺถิโต, เทวมนุสฺสานํ วนฺทิตปูชิโต, พุธวิพุธปณฺฑิตชนานํ ถุตถวิตโถมิตปสตฺโถ , อิธ วา หุรํ วา โลเกน อนุปลิตฺโต, อปฺปโถกวชฺเชปิ [อปฺปสาวชฺเชปิ (ก.)] ภยทสฺสาวี, วิปุลวรสมฺปตฺติกามานํ มคฺคผลวรตฺถสาธโน, อายาจิตวิปุลปณีตปจฺจยภาคี, อนิเกตสยโน, ฌานชฺโฌสิตตปฺปวรวิหารี , วิชฏิตกิเลสชาลวตฺถุ, ภินฺนภคฺคสงฺกุฏิตสญฺฉินฺนคตินีวรโณ, อกุปฺปธมฺโม, อภินีตวาโส, อนวชฺชโภคี , คติวิมุตฺโต, อุตฺติณฺณสพฺพวิจิกิจฺโฉ, วิมุตฺติชฺโฌสิตตฺโถ [วิมุตฺติชฺฌาสิตตฺโต (สี. ปี.)], ทิฏฺฐธมฺโม, อจลทฬฺหภีรุตฺตาณมุปคโต, สมุจฺฉินฺนานุสโย, สพฺพาสวกฺขยํ ปตฺโต, สนฺตสุขสมาปตฺติวิหารพหุโล, สพฺพสมณคุณสมุเปโต, อิเมหิ ติํสคุณวเรหิ สมุเปโต โหติฯ

‘‘นนุ, มหาราช, เถโร สาริปุตฺโต ทสสหสฺสิโลกธาตุยา อคฺคปุริโส ฐเปตฺวา ทสพลํ โลกาจริยํ, โสปิ อปริมิตมสงฺเขฺยยฺยกปฺเป สมาจิตกุสลมูโล [สมาจิณฺณกุสลมูโล (ก.)] พฺราหฺมณกุลกุลีโน มนาปิกํ กามรติํ อเนกสตสงฺขํ ธนวรญฺจ โอหาย ชินสาสเน ปพฺพชิตฺวา อิเมหิ เตรสหิ ธุตคุเณหิ กายวจีจิตฺตํ ทมยิตฺวา อชฺเชตรหิ อนนฺตคุณสมนฺนาคโต โคตมสฺส ภควโต สาสนวเร ธมฺมจกฺกมนุปฺปวตฺตโก ชาโตฯ ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, ภควตา เทวาติเทเวน เอกงฺคุตฺตรนิกายวรลญฺฉเก –

‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อญฺญํ เอกปุคฺคลมฺปิ สมนุปสฺสามิ, โย เอวํ ตถาคเตน อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ สมฺมเทว อนุปฺปวตฺเตติ, ยถยิทํ ภิกฺขเว, สาริปุตฺโต, สาริปุตฺโตฯ ภิกฺขเว, ตถาคเตน อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ สมฺมเทว อนุปฺปวตฺเตตี’’’ติฯ

‘‘สาธุ, ภนฺเต นาคเสน, ยํ กิญฺจิ นวงฺคํ พุทฺธวจนํ, ยา จ โลกุตฺตรา กิริยา, ยา จ โลเก อธิคมวิปุลวรสมฺปตฺติโย, สพฺพํ ตํ เตรสสุ ธุตคุเณสุ สโมธาโนปคต’’ [สโมธาเนตพฺพํ (ก.)] นฺติฯ

ธุตงฺคปญฺโห ทุติโยฯ

อนุมานวคฺโค จตุตฺโถฯ

6. โอปมฺมกถาปญฺโห

มาติกา

ภนฺเต นาคเสน, กติหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อรหตฺตํ สจฺฉิกโรตีติ?

อิธ, มหาราช, อรหตฺตํ สจฺฉิกาตุกาเมน ภิกฺขุนา –

คทฺรภสฺส [โฆรสฺสรสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

กุกฺกุฏสฺส ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

กลนฺทกสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

ทีปินิยา เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

ทีปิกสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

กุมฺมสฺส ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

วํสสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

จาปสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

วายสสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

มกฺกฏสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

คทฺรภวคฺโค ปฐโมฯ

ลาพุลตาย เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

ปทุมสฺส ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

พีชสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

สาลกลฺยาณิกาย เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

นาวาย ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

นาวาลคฺคนกสฺส [นาวาลคนกสฺส (สี. ปี.)] ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

กูปสฺส [กูปกสฺส (ก.)] เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

นิยามกสฺส ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

กมฺมการสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

สมุทฺทสฺส ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

สมุทฺทวคฺโค ทุติโยฯ

ปถวิยา ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

อาปสฺส ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

เตชสฺส ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

วายุสฺส ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

ปพฺพตสฺส ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

อากาสสฺส ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

จนฺทสฺส ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

สูริยสฺส สตฺต องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

สกฺกสฺส ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

จกฺกวตฺติสฺส จตฺตาริ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

ปถวีวคฺโค ตติโยฯ

อุปจิกาย เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

พิฬารสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

อุนฺทูรสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

วิจฺฉิกสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

นกุลสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

ชรสิงฺคาลสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

มิคสฺส ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

โครูปสฺส จตฺตาริ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

วราหสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

หตฺถิสฺส ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

อุปจิกาวคฺโค จตุตฺโถฯ

สีหสฺส สตฺต องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

จกฺกวากสฺส ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

เปณาหิกาย ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

ฆรกโปตสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

อุลูกสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

สตปตฺตสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

วคฺคุลิสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

ชลูกาย เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

สปฺปสฺส ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

อชครสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

สีหวคฺโค ปญฺจโมฯ

ปนฺถมกฺกฏกสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

ถนสิตทารกสฺส [ถนปีตทารกสฺส (สฺยา.)] เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

จิตฺตกธรกุมฺมสฺส [จิตฺตกถลกุมฺมสฺส (ก.)] เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

ปวนสฺส ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

รุกฺขสฺส ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

เมฆสฺส ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

มณิรตนสฺส ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

มาควิกสฺส จตฺตาริ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

พาฬิสิกสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

ตจฺฉกสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

มกฺกฏวคฺโค ฉฏฺโฐฯ

กุมฺภสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

กาฬายสสฺส [กาฬหํสสฺส (ก.)] ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

ฉตฺตสฺส ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

เขตฺตสฺส ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

อคทสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

โภชนสฺส ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

อิสฺสาสสฺส จตฺตาริ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

กุมฺภวคฺโค สตฺตโมฯ

รญฺโญ จตฺตาริ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

โทวาริกสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

นิสทาย เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

ปทีปสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

มยูรสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

ตุรงฺคสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

โสณฺฑิกสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

อินฺทขีลสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

ตุลาย เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

ขคฺคสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

มจฺฉสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

อิณคฺคาหกสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

พฺยาธิตสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

มตสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

นทิยา ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

อุสภสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

มคฺคสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

สุงฺกสายิกสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

โจรสฺส ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

สกุณคฺฆิยา เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

สุนขสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

ติกิจฺฉกสฺส ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

คพฺภินิยา ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

จมริยา เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

กิกิยา ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

กโปติกาย ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

เอกนยนสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

กสฺสกสฺส ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

ชมฺพุกสิงฺคาลิยา เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

จงฺควารกสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

ทพฺพิยา เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

อิณสาธกสฺส ตีณิ องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

อนุวิจินกสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

สารถิสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

โภชกสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานิฯ

ตุนฺนวายสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

นาวิกสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

ภมรสฺส ทฺเว องฺคานิ คเหตพฺพานีติฯ

มาติกา นิฏฺฐิตาฯ

1. คทฺรภวคฺโค

1. คทฺรภงฺคปญฺโห

[1] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘คทฺรภสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพ’นฺติ ยํ วเทสิ, กตมํ ตํ เอกํ องฺคํ คเหตพฺพ’’นฺติ? ‘‘ยถา, มหาราช, คทฺรโภ นาม สงฺการกูเฏปิ จตุกฺเกปิ สิงฺฆาฏเกปิ คามทฺวาเรปิ ถุสราสิมฺหิปิ ยตฺถ กตฺถจิ สยติ, น สยนพหุโล โหติ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน ติณสนฺถาเรปิ ปณฺณสนฺถาเรปิ กฏฺฐมญฺจเกปิ ฉมายปิ ยตฺถ กตฺถจิ จมฺมขณฺฑํ ปตฺถริตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ สยิตพฺพํ, น สยนพหุเลน ภวิตพฺพํฯ อิทํ, มหาราช, คทฺรภสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, ภควตา เทวาติเทเวน ‘กลิงฺครูปธานา, ภิกฺขเว, เอตรหิ มม สาวกา วิหรนฺติ อปฺปมตฺตา อาตาปิโน ปธานสฺมิ’นฺติฯ ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, เถเรน สาริปุตฺเตน ธมฺมเสนาปตินาปิ –

‘‘‘ปลฺลงฺเกน นิสินฺนสฺส, ชณฺณุเกนาภิวสฺสติ;

อลํ ผาสุวิหาราย, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน’’’ติฯ

คทฺรภงฺคปญฺโห ปฐโมฯ