10. นิพฺพานรูปสณฺฐานปญฺโห

[10] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘นิพฺพานํ นิพฺพาน’นฺติ ยํ วเทสิ, สกฺกา ปน ตสฺส นิพฺพานสฺส รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปมฺเมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุ’’นฺติ? ‘‘อปฺปฏิภาคํ, มหาราช, นิพฺพานํ, น สกฺกา นิพฺพานสฺส รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปมฺเมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุ’’นฺติฯ ‘‘เอตมฺปาหํ, ภนฺเต นาคเสน, น สมฺปฏิจฺฉามิ, ยํ อตฺถิธมฺมสฺส นิพฺพานสฺส รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปมฺเมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อปญฺญาปนํ, การเณน มํ สญฺญาเปหี’’ติฯ ‘‘โหตุ, มหาราช, การเณน ตํ สญฺญาเปสฺสามิฯ อตฺถิ, มหาราช, มหาสมุทฺโท นามา’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต, อตฺเถโส มหาสมุทฺโท’’ติฯ ‘‘สเจ ตํ, มหาราช, โกจิ เอวํ ปุจฺเฉยฺย ‘กิตฺตกํ, มหาราช, มหาสมุทฺเท อุทกํ, กติ ปน เต สตฺตา, เย มหาสมุทฺเท ปฏิวสนฺตี’ติ, เอวํ ปุฏฺโฐ ตฺวํ, มหาราช, กินฺติ ตสฺส พฺยากเรยฺยาสี’’ติ? ‘‘สเจ มํ, ภนฺเต, โกจิ เอวํ ปุจฺเฉยฺย ‘กิตฺตกํ, มหาราช, มหาสมุทฺเท อุทกํ, กติ ปน เต สตฺตา, เย มหาสมุทฺเท ปฏิวสนฺตี’ติ, ตมหํ, ภนฺเต, เอวํ วเทยฺยํ ‘อปุจฺฉิตพฺพํ มํ ตฺวํ อมฺโภ ปุริส ปุจฺฉสิ, เนสา ปุจฺฉา เกนจิ ปุจฺฉิตพฺพา, ฐปนีโย เอโส ปญฺโหฯ อวิภตฺโต โลกกฺขายิเกหิ มหาสมุทฺโท, น สกฺกา มหาสมุทฺเท อุทกํ ปริมินิตุํ สตฺตา วา เย ตตฺถ วาสมุปคตาติ เอวาหํ ภนฺเต ตสฺส ปฏิวจนํ ทเทยฺย’’’นฺติฯ

‘‘กิสฺส ปน, ตฺวํ มหาราช, อตฺถิธมฺเม มหาสมุทฺเท เอวํ ปฏิวจนํ ทเทยฺยาสิ, นนุ วิคเณตฺวา [มินิตฺวา (ก.)] ตสฺส อาจิกฺขิตพฺพํ ‘เอตฺตกํ มหาสมุทฺเท อุทกํ, เอตฺตกา จ สตฺตา มหาสมุทฺเท ปฏิวสนฺตี’’ติ? ‘‘น สกฺกา, ภนฺเต, อวิสโย เอโส ปญฺโห’’ติฯ

‘‘ยถา , มหาราช, อตฺถิธมฺเม เยว มหาสมุทฺเท น สกฺกา อุทกํ ปริคเณตุํ [ปริมินิตุํ (ก.)] สตฺตา วา เย ตตฺถ วาสมุปคตา, เอวเมว โข, มหาราช, อตฺถิธมฺมสฺเสว นิพฺพานสฺส น สกฺกา รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปมฺเมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุํ, วิคเณยฺย, มหาราช, อิทฺธิมา เจโตวสิปฺปตฺโต มหาสมุทฺเท อุทกํ ตตฺราสเย จ สตฺเต, น ตฺเวว โส อิทฺธิมา เจโตวสิปฺปตฺโต สกฺกุเณยฺย นิพฺพานสฺส รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปมฺเมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุํฯ

‘‘อปรมฺปิ, มหาราช, อุตฺตริํ การณํ สุโณหิ, อตฺถิธมฺมสฺเสว นิพฺพานสฺส น สกฺกา รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปมฺเมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุนฺติฯ อตฺถิ, มหาราช, เทเวสุ อรูปกายิกา นาม เทวา’’ติฯ ‘‘อาม, ภนฺเต, สุยฺยติ ‘อตฺถิ เทเวสุ อรูปกายิกา นาม เทวา’’’ติฯ ‘‘สกฺกา ปน, มหาราช, เตสํ อรูปกายิกานํ เทวานํ รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปมฺเมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุ’’นฺติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เตน หิ, มหาราช, นตฺถิ อรูปกายิกา เทวา’’ติ? ‘‘อตฺถิ, ภนฺเต, อรูปกายิกา เทวา, น จ สกฺกา เตสํ รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปมฺเมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุ’’นฺติฯ ‘‘ยถา, มหาราช, อตฺถิสตฺตานํ เยว อรูปกายิกานํ เทวานํ น สกฺกา รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปมฺเมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุํ, เอวเมว โข, มหาราช, อตฺถิธมฺมสฺเสว นิพฺพานสฺส น สกฺกา รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปมฺเมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุ’’นฺติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, โหตุ เอกนฺตสุขํ นิพฺพานํ, น จ สกฺกา ตสฺส รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปมฺเมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุํฯ อตฺถิ ปน, ภนฺเต, นิพฺพานสฺส คุณํ อญฺเญหิ อนุปวิฏฺฐํ กิญฺจิ โอปมฺมนิทสฺสนมตฺต’’นฺติ? ‘‘สรูปโต, มหาราช, นตฺถิ, คุณโต ปน สกฺกา กิญฺจิ โอปมฺมนิทสฺสนมตฺตํ อุปทสฺสยิตุ’’นฺติฯ ‘‘สาธุ, ภนฺเต นาคเสน, ยถาหํ ลภามิ นิพฺพานสฺส คุณโตปิ เอกเทสปริทีปนมตฺตํ, ตถา สีฆํ พฺรูหิ, นิพฺพาเปหิ เม หทยปริฬาหํ วินย สีตลมธุรวจนมาลุเตนา’’ติฯ

‘‘ปทุมสฺส, มหาราช, เอโก คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐ, อุทกสฺส ทฺเว คุณา, อคทสฺส ตโย คุณา, มหาสมุทฺทสฺส จตฺตาโร คุณา, โภชนสฺส ปญฺจ คุณา, อากาสสฺส ทส คุณา, มณิรตนสฺส ตโย คุณา , โลหิตจนฺทนสฺส ตโย คุณา, สปฺปิมณฺฑสฺส ตโย คุณา, คิริสิขรสฺส ปญฺจ คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘ปทุมสฺส เอโก คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐ’ติ ยํ วเทสิ, กตโม ปทุมสฺส เอโก คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐ’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, ปทุมํ อนุปลิตฺตํ อุทเกน, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สพฺพกิเลเสหิ อนุปลิตฺตํฯ อยํ, มหาราช, ปทุมสฺส เอโก คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐ’’ติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘อุทกสฺส ทฺเว คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม อุทกสฺส ทฺเว คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, อุทกํ สีตลํ ปริฬาหนิพฺพาปนํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สีตลํ สพฺพกิเลสปริฬาหนิพฺพาปนํฯ อยํ, มหาราช, อุทกสฺส ปฐโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, อุทกํ กิลนฺตตสิตปิปาสิตฆมฺมาภิตตฺตานํ ชนปสุปชานํ ปิปาสาวินยนํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ กามตณฺหาภวตณฺหาวิภวตณฺหาปิปาสาวินยนํฯ อยํ, มหาราช, อุทกสฺส ทุติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ อิเม โข, มหาราช, อุทกสฺส ทฺเว คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘อคทสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม อคทสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, อคโท วิสปีฬิตานํ สตฺตานํ ปฏิสรณํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ กิเลสวิสปีฬิตานํ สตฺตานํ ปฏิสรณํฯ อยํ, มหาราช, อคทสฺส ปฐโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, อคโท โรคานํ อนฺตกโร, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สพฺพทุกฺขานํ อนฺตกรํฯ อยํ, มหาราช, อคทสฺส ทุติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, อคโท อมตํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ อมตํฯ อยํ, มหาราช, อคทสฺส ตติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ อิเม โข, มหาราช, อคทสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘มหาสมุทฺทสฺส จตฺตาโร คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม มหาสมุทฺทสฺส จตฺตาโร คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, มหาสมุทฺโท สุญฺโญ สพฺพกุณเปหิ, เอวเมว โข, มหาราช , นิพฺพานํ สุญฺญํ สพฺพกิเลสกุณเปหิฯ อยํ, มหาราช , มหาสมุทฺทสฺส ปฐโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, มหาสมุทฺโท มหนฺโต อโนรปาโร, น ปริปูรติ สพฺพสวนฺตีหิ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ มหนฺตํ อโนรปารํ, น ปูรติ สพฺพสตฺเตหิฯ อยํ, มหาราช, มหาสมุทฺทสฺส ทุติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, มหาสมุทฺโท มหนฺตานํ ภูตานํ อาวาโส, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ มหนฺตานํ อรหนฺตานํ วิมลขีณาสวพลปฺปตฺตวสีภูตมหาภูตานํ อาวาโสฯ อยํ, มหาราช, มหาสมุทฺทสฺส ตติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, มหาสมุทฺโท อปริมิตวิวิธวิปุลวีจิปุปฺผสํกุสุมิโต, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ อปริมิตวิวิธวิปุลปริสุทฺธวิชฺชาวิมุตฺติปุปฺผสํกุสุมิตํฯ อยํ, มหาราช, มหาสมุทฺทสฺส จตุตฺโถ คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ อิเม โข, มหาราช, มหาสมุทฺทสฺส จตฺตาโร คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘โภชนสฺส ปญฺจ คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม โภชนสฺส ปญฺจ คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, โภชนํ สพฺพสตฺตานํ อายุธารณํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สจฺฉิกตํ ชรามรณนาสนโต อายุธารณํฯ อยํ, มหาราช, โภชนสฺส ปฐโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, โภชนํ สพฺพสตฺตานํ พลวฑฺฒนํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สจฺฉิกตํ สพฺพสตฺตานํ อิทฺธิพลวฑฺฒนํฯ อยํ, มหาราช, โภชนสฺส ทุติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, โภชนํ สพฺพสตฺตานํ วณฺณชนนํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สจฺฉิกตํ สพฺพสตฺตานํ คุณวณฺณชนนํฯ อยํ, มหาราช, โภชนสฺส ตติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, โภชนํ สพฺพสตฺตานํ ทรถวูปสมนํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สจฺฉิกตํ สพฺพสตฺตานํ สพฺพกิเลสทรถวูปสมนํฯ อยํ, มหาราช, โภชนสฺส จตุตฺโถ คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, โภชนํ สพฺพสตฺตานํ ชิฆจฺฉาทุพฺพลฺยปฏิวิโนทนํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สจฺฉิกตํ สพฺพสตฺตานํ สพฺพทุกฺขชิฆจฺฉาทุพฺพลฺยปฏิวิโนทนํฯ อยํ, มหาราช, โภชนสฺส ปญฺจโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ อิเม โข, มหาราช, โภชนสฺส ปญฺจ คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘อากาสสฺส ทส คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม อากาสสฺส ทส คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, อากาโส น ชายติ, น ชียติ, น มียติ, น จวติ, น อุปฺปชฺชติ, ทุปฺปสโห, อโจราหรโณ, อนิสฺสิโต, วิหคคมโน, นิราวรโณ, อนนฺโตฯ เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ น ชายติ, น ชียติ , น มียติ, น จวติ, น อุปฺปชฺชติ, ทุปฺปสหํ, อโจราหรณํ, อนิสฺสิตํ, อริยคมนํ, นิราวรณํ, อนนฺตํฯ อิเม โข, มหาราช, อากาสสฺส ทส คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘มณิรตนสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม มณิรตนสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, มณิรตนํ กามททํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ กามททํฯ อยํ, มหาราช, มณิรตนสฺส ปฐโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, มณิรตนํ หาสกรํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ หาสกรํฯ อยํ, มหาราช, มณิรตนสฺส ทุติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, มณิรตนํ อุชฺโชตตฺตกรํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ อุชฺโชตตฺตกรํ [อุชฺโชตตฺถกรํ (สี. ปี.), อุชฺโชติตตฺถกรํ (สฺยา.)]ฯ อยํ, มหาราช, มณิรตนสฺส ตติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ อิเม โข, มหาราช, มณิรตนสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘โลหิตจนฺทนสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม โลหิตจนฺทนสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, โลหิตจนฺทนํ ทุลฺลภํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ ทุลฺลภํฯ อยํ, มหาราช, โลหิตจนฺทนสฺส ปฐโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, โลหิตจนฺทนํ อสมสุคนฺธํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ อสมสุคนฺธํฯ อยํ, มหาราช, โลหิตจนฺทนสฺส ทุติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, โลหิตจนฺทนํ สชฺชนปสตฺถํ [สพฺพชนปสตฺถํ (สฺยา.)], เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ อริยสชฺชนปสตฺถํฯ อยํ, มหาราช, โลหิตจนฺทนสฺส ตติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ อิเม โข, มหาราช, โลหิตจนฺทนสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘สปฺปิมณฺฑสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม สปฺปิมณฺฑสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, สปฺปิมณฺโฑ วณฺณสมฺปนฺโน, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ คุณวณฺณสมฺปนฺนํฯ อยํ, มหาราช, สปฺปิมณฺฑสฺส ปฐโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, สปฺปิมณฺโฑ คนฺธสมฺปนฺโน, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สีลคนฺธสมฺปนฺนํฯ อยํ, มหาราช, สปฺปิมณฺฑสฺส ทุติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, สปฺปิมณฺโฑ รสสมฺปนฺโน, เอวเมว โข , มหาราช, นิพฺพานํ รสสมฺปนฺนํฯ อยํ, มหาราช, สปฺปิมณฺฑสฺส ตติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ อิเม โข, มหาราช, สปฺปิมณฺฑสฺส ตโย คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘คิริสิขรสฺส ปญฺจ คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’ติ ยํ วเทสิ, กตเม คิริสิขรสฺส ปญฺจ คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, คิริสิขรํ อจฺจุคฺคตํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ อจฺจุคตํฯ อยํ, มหาราช, คิริสิขรสฺส ปฐโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, คิริสิขรํ อจลํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ อจลํฯ อยํ, มหาราช, คิริสิขรสฺส ทุติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, คิริสิขรํ ทุรธิโรหํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ ทุรธิโรหํ สพฺพกิเลสานํฯ อยํ, มหาราช, คิริสิขรสฺส ตติโย คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, คิริสิขรํ สพฺพพีชานํ อวิรูหนํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ สพฺพกิเลสานํ อวิรูหนํฯ อยํ, มหาราช, คิริสิขรสฺส จตุตฺโถ คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐฯ ปุน จปรํ, มหาราช, คิริสิขรํ อนุนยปฺปฏิฆวิปฺปมุตฺตํ, เอวเมว โข, มหาราช, นิพฺพานํ อนุนยปฺปฏิฆวิปฺปมุตฺตํฯ อยํ, มหาราช, คิริสิขรสฺส ปญฺจโม คุโณ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺโฐ ฯ อิเม โข, มหาราช, คิริสิขรสฺส ปญฺจ คุณา นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐา’’ติฯ ‘‘สาธุ, ภนฺเต นาคเสน, เอวเมตํ ตถา สมฺปฏิจฺฉามี’’ติฯ

นิพฺพานรูปสณฺฐานปญฺโห ทสโมฯ

11. นิพฺพานสจฺฉิกรณปญฺโห

[11] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ตุมฺเห ภณถ ‘นิพฺพานํ น อตีตํ, น อนาคตํ, น ปจฺจุปฺปนฺนํ, น อุปฺปนฺนํ น อนุปฺปนฺนํ น อุปฺปาทนีย’นฺติฯ อิธ, ภนฺเต นาคเสน, โย โกจิ สมฺมาปฏิปนฺโน นิพฺพานํ สจฺฉิกโรติ, โส อุปฺปนฺนํ สจฺฉิกโรติ, อุทาหุ อุปฺปาเทตฺวา สจฺฉิกโรตี’’ติ? ‘‘โย โกจิ, มหาราช, สมฺมาปฏิปนฺโน นิพฺพานํ สจฺฉิกโรติ, โส น อุปฺปนฺนํ สจฺฉิกโรติ, น อุปฺปาเทตฺวา สจฺฉิกโรติ, อปิ จ, มหาราช, อตฺเถสา นิพฺพานธาตุ, ยํ โส สมฺมาปฏิปนฺโน สจฺฉิกโรตี’’ติฯ

‘‘มา, ภนฺเต นาคเสน, อิมํ ปญฺหํ ปฏิจฺฉนฺนํ กตฺวา ทีเปหิ, วิวฏํ ปากฏํ กตฺวา ทีเปหิ ฉนฺทชาโต อุสฺสาหชาโต, ยํ เต สิกฺขิตํ, ตํ สพฺพํ เอตฺเถวากิราหิ, เอตฺถายํ ชโน สมฺมูฬฺโห วิมติชาโต สํสยปกฺขนฺโท, ภินฺเทตํ อนฺโตโทสสลฺล’’นฺติฯ ‘‘อตฺเถสา, มหาราช, นิพฺพานธาตุ สนฺตา สุขา ปณีตา, ตํ สมฺมาปฏิปนฺโน ชินานุสิฏฺฐิยา สงฺขาเร สมฺมสนฺโต ปญฺญาย สจฺฉิกโรติฯ ยถา, มหาราช, อนฺเตวาสิโก อาจริยานุสิฏฺฐิยา วิชฺชํ ปญฺญาย สจฺฉิกโรติ, เอวเมว โข, มหาราช, สมฺมาปฏิปนฺโน ชินานุสิฏฺฐิยา ปญฺญาย นิพฺพานํ สจฺฉิกโรติฯ

‘‘กถํ ปน ตํ นิพฺพานํ ทฏฺฐพฺพนฺติ? อนีติโต นิรุปทฺทวโต อภยโต เขมโต สนฺตโต สุขโต สาตโต ปณีตโต สุจิโต สีตลโต ทฏฺฐพฺพํฯ

‘‘ยถา, มหาราช, ปุริโส พหุกฏฺฐปุญฺเชน ชลิตกฏฺฐิเตน อคฺคินา ทยฺหมาโน วายาเมน ตโต มุญฺจิตฺวา นิรคฺคิโกกาสํ ปวิสิตฺวา ตตฺถ ปรมสุขํ ลเภยฺย, เอวเมว โข, มหาราช, โย สมฺมาปฏิปนฺโน, โส โยนิโส มนสิกาเรน พฺยปคตติวิธคฺคิสนฺตาปํ ปรมสุขํ นิพฺพานํ สจฺฉิกโรติฯ ยถา, มหาราช, อคฺคิ, เอวํ ติวิธคฺคิ ทฏฺฐพฺโพ; ยถา อคฺคิคโต ปุริโส, เอวํ สมฺมาปฏิปนฺโน ทฏฺฐพฺโพ; ยถา นิรคฺคิโกกาโส, เอวํ นิพฺพานํ ทฏฺฐพฺพํฯ