เมนู

อูนกสตฺตวสฺสิโก เตน ทุพฺพเลน จิตฺเตน ปริตฺตเกน มนฺเทน อวิภูเตน น สกฺโกติ มหติํ อสงฺขตํ นิพฺพานธาตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ, เตน การเณน อูนกสตฺตวสฺสิกสฺส สุปฺปฏิปนฺนสฺสาปิ ธมฺมาภิสมโย น โหติฯ

‘‘ยถา วา ปน, มหาราช, อพลทุพฺพลปริตฺตอปฺปโถกมนฺทคฺคิ ภเวยฺย, อปิ นุ โข, มหาราช, ตาวตเกน มนฺเทน อคฺคินา สกฺกา สเทวเก โลเก อนฺธการํ วิธมิตฺวา อาโลกํ ทสฺเสตุ’’นฺติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เกน การเณน มหาราชา’’ติ? ‘‘มนฺทตฺตา, ภนฺเต, อคฺคิสฺส, โลกสฺส มหนฺตตฺตา’’ติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, อูนกสตฺตวสฺสิกสฺส จิตฺตํ อพลํ ทุพฺพลํ ปริตฺตํ อปฺปํ โถกํ มนฺทํ อวิภูตํ, มหตา จ อวิชฺชนฺธกาเรน ปิหิตํฯ ตสฺมา ทุกฺกรํ ญาณาโลกํ ทสฺสยิตุํ, เตน การเณน อูนกสตฺตวสฺสิกสฺส สุปฺปฏิปนฺนสฺสาปิ ธมฺมาภิสมโย น โหติฯ

‘‘ยถา วา ปน, มหาราช, อาตุโร กิโส อณุปริมิตกาโย สาลกกิมิ หตฺถินาคํ ติธา ปภินฺนํ นวายตํ ติวิตฺถตํ ทสปริณาหํ อฏฺฐรตนิกํ สกฏฺฐานมุปคตํ ทิสฺวา คิลิตุํ ปริกฑฺเฒยฺย, อปิ นุ โข โส, มหาราช, สาลกกิมิ สกฺกุเณยฺย ตํ หตฺถินาคํ คิลิตุ’’นฺติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เกน การเณน, มหาราชา’’ติ? ‘‘ปริตฺตตฺตา, ภนฺเต, สาลกกิมิสฺส, มหนฺตตฺตา หตฺถินาคสฺสา’’ติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, อูนกสตฺตวสฺสิกสฺส จิตฺตํ อพลํ ทุพฺพลํ ปริตฺตํ อปฺปํ โถกํ มนฺทํ อวิภูตํ, มหตี อสงฺขตา นิพฺพานธาตุฯ โส เตน ทุพฺพเลน จิตฺเตน ปริตฺตเกน มนฺเทน อวิภูเตน น สกฺโกติ มหติํ อสงฺขตํ นิพฺพานธาตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ, เตน การเณน อูนกสตฺตวสฺสิกสฺส สุปฺปฏิปนฺนสฺสาปิ ธมฺมาภิสมโย น โหตี’’ติฯ ‘‘สาธุ, ภนฺเต นาคเสน, เอวเมตํ ตถา สมฺปฏิจฺฉามี’’ติฯ

ธมฺมาภิสมยปญฺโห อฏฺฐโมฯ

9. เอกนฺตสุขนิพฺพานปญฺโห

[9] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, กิํ เอกนฺตสุขํ นิพฺพานํ, อุทาหุ ทุกฺเขน มิสฺส’’นฺติ? ‘‘เอกนฺตสุขํ, มหาราช, นิพฺพานํ, ทุกฺเขน อมิสฺส’’นฺติฯ

‘‘น มยํ ตํ, ภนฺเต นาคเสน, วจนํ สทฺทหาม ‘เอกนฺตสุขํ นิพฺพาน’นฺติ, เอวเมตฺถ มยํ, ภนฺเต นาคเสน, ปจฺเจม ‘นิพฺพานํ ทุกฺเขน มิสฺส’นฺติ, การณญฺเจตฺถ อุปลภาม ‘นิพฺพานํ ทุกฺเขน มิสฺส’นฺติฯ

กตมํ เอตฺถ การณํ ? เย เต, ภนฺเต นาคเสน, นิพฺพานํ ปริเยสนฺติ, เตสํ ทิสฺสติ กายสฺส จ จิตฺตสฺส จ อาตาโป ปริตาโป ฐานจงฺกมนิสชฺชาสยนาหารปริคฺคโห มิทฺธสฺส จ อุปโรโธ อายตนานญฺจ ปฏิปีฬนํ ธนธญฺญปิยญาติมิตฺตปฺปชหนํฯ เย เกจิ โลเก สุขิตา สุขสมปฺปิตา, เต สพฺเพปิ ปญฺจหิ กามคุเณหิ อายตเน รเมนฺติ พฺรูเหนฺติ, มนาปิกมนาปิกพหุวิธสุภนิมิตฺเตน รูเปน จกฺขุํ รเมนฺติ พฺรูเหนฺติ, มนาปิกมนาปิกคีตวาทิตพหุวิธสุภนิมิตฺเตน สทฺเทน โสตํ รเมนฺติ พฺรูเหนฺติ, มนาปิกมนาปิกปุปฺผผลปตฺตตจมูลสารพหุวิธสุภนิมิตฺเตน คนฺเธน ฆานํ รเมนฺติ พฺรูเหนฺติ, มนาปิกมนาปิกขชฺชโภชฺชเลยฺยเปยฺยสายนียพหุวิธสุภนิมิตฺเตน รเสน ชิวฺหํ รเมนฺติ พฺรุเหนฺติ, มนาปิกมนาปิกสณฺหสุขุมมุทุมทฺทวพหุวิธสุภนิมิตฺเตน ผสฺเสน กายํ รเมนฺติ พฺรูเหนฺติ, มนาปิกมนาปิกกลฺยาณปาปกสุภาสุภพหุวิธวิตกฺกมนสิกาเรน มนํ รเมนฺติ พฺรูเหนฺติฯ ตุมฺเห ตํ จกฺขุโสตฆานชิวฺหากายมโนพฺรูหนํ หนถ อุปหนถ, ฉินฺทถ อุปจฺฉินฺทถ, รุนฺธถ อุปรุนฺธถฯ เตน กาโยปิ ปริตปติ, จิตฺตมฺปิ ปริตปติ, กาเย ปริตตฺเต กายิกทุกฺขเวทนํ เวทิยติ, จิตฺเต ปริตตฺเต เจตสิกทุกฺขเวทนํ เวทยติฯ นนุ มาคณฺฑิโยปิ [มาคนฺทิโยปิ (สี. ปี.)] ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ ครหมาโน เอวมาห ‘ภูนหุ [ภูตหจฺโจ (ปี.), ภูนหจฺโจ (ก.)] สมโณ โคตโม’ติฯ อิทเมตฺถ การณํ, เยนาหํ การเณน พฺรูมิ ‘นิพฺพานํ ทุกฺเขน มิสฺส’’’นฺติฯ

‘‘น หิ, มหาราช, นิพฺพานํ ทุกฺเขน มิสฺสํ, เอกนฺตสุขํ นิพฺพานํฯ ยํ ปน ตฺวํ, มหาราช , พฺรูสิ ‘นิพฺพานํ ทุกฺข’นฺติ, เนตํ ทุกฺขํ นิพฺพานํ นาม, นิพฺพานสฺส ปน สจฺฉิกิริยาย ปุพฺพภาโค เอโส, นิพฺพานปริเยสนํ เอตํ, เอกนฺตสุขํ เยว, มหาราช, นิพฺพานํ, น ทุกฺเขน มิสฺสํฯ เอตฺถ การณํ วทามิฯ อตฺถิ, มหาราช, ราชูนํ รชฺชสุขํ นามา’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต, อตฺถิ ราชูนํ รชฺชสุข’’นฺติฯ ‘‘อปิ นุ โข ตํ, มหาราช, รชฺชสุขํ ทุกฺเขน มิสฺส’’นฺติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ

‘‘กิสฺส ปน เต, มหาราช, ราชาโน ปจฺจนฺเต กุปิเต เตสํ ปจฺจนฺตนิสฺสิตานํ ปฏิเสธาย อมจฺเจหิ ปริณายเกหิ ภเฏหิ พลตฺเถหิ ปริวุตา ปวาสํ คนฺตฺวา ฑํสมกสวาตาตปปฏิปีฬิตา สมวิสเม ปริธาวนฺติ, มหายุทฺธญฺจ กโรนฺติ, ชีวิตสํสยญฺจ ปาปุณนฺตี’’ติ? ‘‘เนตํ, ภนฺเต นาคเสน, รชฺชสุขํ นาม, รชฺชสุขสฺส ปริเยสนาย ปุพฺพภาโค เอโส, ทุกฺเขน, ภนฺเต นาคเสน, ราชาโน รชฺชํ ปริเยสิตฺวา รชฺชสุขํ อนุภวนฺติ, เอวํ, ภนฺเต นาคเสน, รชฺชสุขํ ทุกฺเขน อมิสฺสํ, อญฺญํ ตํ รชฺชสุขํ, อญฺญํ ทุกฺข’’นฺติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, เอกนฺตสุขํ นิพฺพานํ, น ทุกฺเขน มิสฺสํฯ เย ปน ตํ นิพฺพานํ ปริเยสนฺติ, เต กายญฺจ จิตฺตญฺจ อาตาเปตฺวา ฐานจงฺกมนิสชฺชาสยนาหารํ ปริคฺคเหตฺวา มิทฺธํ อุปรุนฺธิตฺวา อายตนานิ ปฏิปีเฬตฺวา กายญฺจ ชีวิตญฺจ ปริจฺจชิตฺวา ทุกฺเขน นิพฺพานํ ปริเยสิตฺวา เอกนฺตสุขํ นิพฺพานํ อนุภวนฺติ, นิหตปจฺจามิตฺตา วิย ราชาโน รชฺชสุขํฯ เอวํ, มหาราช, เอกนฺตสุขํ นิพฺพานํ, น ทุกฺเขน มิสฺสํ, อญฺญํ นิพฺพานํ, อญฺญํ ทุกฺขนฺติฯ

‘‘อปรมฺปิ , มหาราช, อุตฺตริํ การณํ สุโณหิ เอกนฺตสุขํ นิพฺพานํ, น ทุกฺเขน มิสฺสํ, อญฺญํ ทุกฺขํ, อญฺญํ นิพฺพานนฺติฯ อตฺถิ, มหาราช, อาจริยานํ สิปฺปวนฺตานํ สิปฺปสุขํ นามา’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต, อตฺถิ อาจริยานํ สิปฺปวนฺตานํ สิปฺปสุข’’นฺติฯ ‘‘อปิ นุ โข ตํ, มหาราช, สิปฺปสุขํ ทุกฺเขน มิสฺส’’นฺติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘กิสฺส ปน เต, มหาราช, อาจริยา [อิทํ ปทํ สี. ปี. โปตฺถเกสุ นตฺถิ] อาจริยานํ อภิวาทนปจฺจุฏฺฐาเนน อุทกาหรณฆรสมฺมชฺชนทนฺตกฏฺฐมุโขทกานุปฺปทาเนน อุจฺฉิฏฺฐปฏิคฺคหณอุจฺฉาทนนหาปนปาทปริกมฺเมน สกจิตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา ปรจิตฺตานุวตฺตเนน ทุกฺขเสยฺยาย วิสมโภชเนน กายํ อาตาเปนฺตี’’ติ? ‘‘เนตํ, ภนฺเต นาคเสน, สิปฺปสุขํ นาม, สิปฺปปริเยสนาย ปุพฺพภาโค เอโส, ทุกฺเขน, ภนฺเต นาคเสน, อาจริยา สิปฺปํ ปริเยสิตฺวา สิปฺปสุขํ อนุภวนฺติ, เอวํ, ภนฺเต นาคเสน, สิปฺปสุขํ ทุกฺเขน อมิสฺสํ, อญฺญํ ตํ สิปฺปสุขํ, อญฺญํ ทุกฺข’’นฺติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, เอกนฺตสุขํ นิพฺพานํ, น ทุกฺเขน มิสฺสํฯ เย ปน ตํ นิพฺพานํ ปริเยสนฺติ, เต กายญฺจ จิตฺตญฺจ อาตาเปตฺวา ฐานจงฺกมนิสชฺชาสยนาหารํ ปริคฺคเหตฺวา มิทฺธํ อุปรุนฺธิตฺวา อายตนานิ ปฏิปีเฬตฺวา กายญฺจ ชีวิตญฺจ ปริจฺจชิตฺวา ทุกฺเขน นิพฺพานํ ปริเยสิตฺวา เอกนฺตสุขํ นิพฺพานํ อนุภวนฺติ, อาจริยา วิย สิปฺปสุขํฯ เอวํ, มหาราช, เอกนฺตสุขํ นิพฺพานํ, น ทุกฺเขน มิสฺสํ, อญฺญํ ทุกฺขํ, อญฺญํ นิพฺพาน’’นฺติฯ ‘‘สาธุ, ภนฺเต นาคเสน, เอวเมตํ ตถา สมฺปฏิจฺฉามี’’ติฯ

เอกนฺตสุขนิพฺพานปญฺโห นวโมฯ

10. นิพฺพานรูปสณฺฐานปญฺโห

[10] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘นิพฺพานํ นิพฺพาน’นฺติ ยํ วเทสิ, สกฺกา ปน ตสฺส นิพฺพานสฺส รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปมฺเมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุ’’นฺติ? ‘‘อปฺปฏิภาคํ, มหาราช, นิพฺพานํ, น สกฺกา นิพฺพานสฺส รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปมฺเมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อุปทสฺสยิตุ’’นฺติฯ ‘‘เอตมฺปาหํ, ภนฺเต นาคเสน, น สมฺปฏิจฺฉามิ, ยํ อตฺถิธมฺมสฺส นิพฺพานสฺส รูปํ วา สณฺฐานํ วา วยํ วา ปมาณํ วา โอปมฺเมน วา การเณน วา เหตุนา วา นเยน วา อปญฺญาปนํ, การเณน มํ สญฺญาเปหี’’ติฯ ‘‘โหตุ, มหาราช, การเณน ตํ สญฺญาเปสฺสามิฯ อตฺถิ, มหาราช, มหาสมุทฺโท นามา’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต, อตฺเถโส มหาสมุทฺโท’’ติฯ ‘‘สเจ ตํ, มหาราช, โกจิ เอวํ ปุจฺเฉยฺย ‘กิตฺตกํ, มหาราช, มหาสมุทฺเท อุทกํ, กติ ปน เต สตฺตา, เย มหาสมุทฺเท ปฏิวสนฺตี’ติ, เอวํ ปุฏฺโฐ ตฺวํ, มหาราช, กินฺติ ตสฺส พฺยากเรยฺยาสี’’ติ? ‘‘สเจ มํ, ภนฺเต, โกจิ เอวํ ปุจฺเฉยฺย ‘กิตฺตกํ, มหาราช, มหาสมุทฺเท อุทกํ, กติ ปน เต สตฺตา, เย มหาสมุทฺเท ปฏิวสนฺตี’ติ, ตมหํ, ภนฺเต, เอวํ วเทยฺยํ ‘อปุจฺฉิตพฺพํ มํ ตฺวํ อมฺโภ ปุริส ปุจฺฉสิ, เนสา ปุจฺฉา เกนจิ ปุจฺฉิตพฺพา, ฐปนีโย เอโส ปญฺโหฯ อวิภตฺโต โลกกฺขายิเกหิ มหาสมุทฺโท, น สกฺกา มหาสมุทฺเท อุทกํ ปริมินิตุํ สตฺตา วา เย ตตฺถ วาสมุปคตาติ เอวาหํ ภนฺเต ตสฺส ปฏิวจนํ ทเทยฺย’’’นฺติฯ

‘‘กิสฺส ปน, ตฺวํ มหาราช, อตฺถิธมฺเม มหาสมุทฺเท เอวํ ปฏิวจนํ ทเทยฺยาสิ, นนุ วิคเณตฺวา [มินิตฺวา (ก.)] ตสฺส อาจิกฺขิตพฺพํ ‘เอตฺตกํ มหาสมุทฺเท อุทกํ, เอตฺตกา จ สตฺตา มหาสมุทฺเท ปฏิวสนฺตี’’ติ? ‘‘น สกฺกา, ภนฺเต, อวิสโย เอโส ปญฺโห’’ติฯ