เมนู

‘‘ปฐมํ, มหาราช, ภควตา ธมฺมสฺส สภาวสรสลกฺขณํ สภาวํ อวิตถํ ภูตํ ตจฺฉํ ตถตฺถํ ปริทีปยมาเนน ภณิตํ ‘มมํ วา ภิกฺขเว, ปเร วณฺณํ ภาเสยฺยุํ, ธมฺมสฺส วา สงฺฆสฺส วา วณฺณํ ภาเสยฺยุํ, ตตฺร ตุมฺเหหิ น อานนฺโท, น โสมนสฺสํ, น เจตโส อุปฺปิลาวิตตฺตํ กรณีย’นฺติฯ ยํ ปน ภควตา เสลสฺส พฺราหฺมณสฺส ยถาภุจฺเจ วณฺเณ ภญฺญมาเน ภิยฺโย อุตฺตริํ สกคุณํ ปกิตฺติตํ ‘ราชาหมสฺมิ เสลาติ, ธมฺมราชา อนุตฺตโร’ติ ตํ น ลาภเหตุ, น ยสเหตุ, น อตฺตเหตุ, น ปกฺขเหตุ, น อนฺเตวาสิกมฺยตาย, อถ โข อนุกมฺปาย การุญฺเญน หิตวเสน เอวํ อิมสฺส ธมฺมาภิสมโย ภวิสฺสติ ติณฺณญฺจ มาณวกสตานนฺติ, เอวํ ภิยฺโย อุตฺตริํ สกคุณํ ภณิตํ ‘ราชาหมสฺมิ เสลาติ, ธมฺมราชา อนุตฺตโร’ติฯ ‘‘สาธุ, ภนฺเต นาคเสน, เอวเมตํ ตถา สมฺปฏิจฺฉามี’’ติฯ

วณฺณภณนปญฺโห ทสโมฯ

11. อหิํสานิคฺคหปญฺโห

[11] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ภาสิตมฺเปตํ ภควตา ‘อหิํสยํ ปรํ โลเก, ปิโย โหหิสิ มามโก’ติฯ ปุน จ ภณิตํ ‘นิคฺคณฺเห นิคฺคหารหํ, ปคฺคณฺเห ปคฺคหารห’นฺติฯ นิคฺคโห นาม, ภนฺเต นาคเสน, หตฺถจฺเฉโท ปาทจฺเฉโท วโธ พนฺธนํ การณา มารณํ สนฺตติวิโกปนํ, น เอตํ วจนํ ภควโต ยุตฺตํ, น จ ภควา อรหติ เอตํ วจนํ วตฺตุํฯ ยทิ, ภนฺเต นาคเสน, ภควตา ภณิตํ ‘อหิํสยํ ปรํ โลเก, ปิโย โหหิสิ มามโก’’ติ, เตน หิ ‘‘นิคฺคณฺเห นิคฺคหารหํ, ปคฺคณฺเห ปคฺคหารห’’นฺติ ยํ วจนํ, ตํ มิจฺฉาฯ ยทิ ตถาคเตน ภณิตํ ‘‘นิคฺคณฺเห นิคฺคหารหํ, ปคฺคณฺเห ปคฺคหารห’’นฺติ, เตน หิ ‘‘อหิํสยํ ปรํ โลเก, ปิโย โหหิสิ มามโก’’ติ ตมฺปิ วจนํ มิจฺฉาฯ อยมฺปิ อุภโต โกฏิโก ปญฺโห ตวานุปฺปตฺโต, โส ตยา นิพฺพาหิตพฺโพ’’ติฯ

‘‘ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, ภควตา ‘อหิํสยํ ปรํ โลเก, ปิโย โหหิสิ มามโก’ติ, ภณิตญฺจ ‘นิคฺคณฺเห นิคฺคหารหํ, ปคฺคณฺเห ปคฺคหารห’นฺติ ฯ ‘อหิํสยํ ปรํ โลเก, ปิโย โหหิสิ มามโก’ติ สพฺเพสํ, มหาราช, ตถาคตานํ อนุมตํ เอตํ, เอสา อนุสิฏฺฐิ, เอสา ธมฺมเทสนา, ธมฺโม หิ, มหาราช, อหิํสาลกฺขโณ, สภาววจนํ เอตํฯ ยํ ปน, มหาราช, ตถาคโต อาห ‘นิคฺคณฺเห นิคฺคหารหํ, ปคฺคณฺเห ปคฺคหารห’นฺติ, ภาสา เอสา, อุทฺธตํ, มหาราช, จิตฺตํ นิคฺคเหตพฺพํ, ลีนํ จิตฺตํ ปคฺคเหตพฺพํฯ อกุสลํ จิตฺตํ นิคฺคเหตพฺพํ, กุสลํ จิตฺตํ ปคฺคเหตพฺพํฯ อโยนิโส มนสิกาโร นิคฺคเหตพฺโพ, โยนิโส มนสิกาโร ปคฺคเหตพฺโพฯ มิจฺฉาปฏิปนฺโน นิคฺคเหตพฺโพ, สมฺมาปฏิปนฺโน ปคฺคเหตพฺโพฯ อนริโย นิคฺคเหตพฺโพ อริโย ปคฺคเหตพฺโพฯ โจโร นิคฺคเหตพฺโพ, อโจโร ปคฺคเหตพฺโพ’’ติฯ

‘‘โหตุ, ภนฺเต นาคเสน, อิทานิ ตฺวํ ปจฺจาคโตสิ มม วิสยํ, ยมหํ ปุจฺฉามิ, โส เม อตฺโถ อุปคโตฯ โจโร ปน, ภนฺเต นาคเสน, นิคฺคณฺหนฺเตน กถํ นิคฺคเหตพฺโพ’’ติ? ‘‘โจโร, มหาราช, นิคฺคณฺหนฺเตน เอวํ นิคฺคเหตพฺโพ, ปริภาสนีโย ปริภาสิตพฺโพ, ทณฺฑนีโย ทณฺเฑตพฺโพ, ปพฺพาชนีโย ปพฺพาเชตพฺโพ, พนฺธนีโย พนฺธิตพฺโพ, ฆาตนีโย ฆาเตตพฺโพ’’ติฯ ‘‘ยํ ปน, ภนฺเต นาคเสน, โจรานํ ฆาตนํ, ตํ ตถาคตานํ อนุมต’’นฺติ? ‘‘น หิ, มหาราชา’’ติฯ ‘‘กิสฺส ปน โจโร อนุสาสนีโย อนุมโต ตถาคตาน’’นฺติ? ‘‘โย โส, มหาราช, ฆาตียติ, น โส ตถาคตานํ อนุมติยา ฆาตียติ, สยํกเตน โส ฆาตียติ, อปิ จ ธมฺมานุสิฏฺฐิยา อนุสาสียติ, สกฺกา ปน, มหาราช, ตยา ปุริสํ อการกํ อนปราธํ วีถิยํ จรนฺตํ คเหตฺวา ฆาตยิตุ’’นฺติ? ‘‘น สกฺกา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เกน การเณน, มหาราชา’’ติ? ‘‘อการกตฺตา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, น โจโร ตถาคตานํ อนุมติยา หญฺญติ, สยํกเตน โส หญฺญติ, กิํ ปเนตฺถ อนุสาสโก กิญฺจิ โทสํ อาปชฺชตี’’ติ? ‘‘น หิ ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เตน หิ, มหาราช, ตถาคตานํ อนุสิฏฺฐิ สมฺมานุสิฏฺฐิ โหตี’’ติฯ ‘‘สาธุ, ภนฺเต นาคเสน, เอวเมตํ ตถา สมฺปฏิจฺฉามี’’ติฯ

อหิํสานิคฺคหปญฺโห เอกาทสโมฯ

12. ภิกฺขุปณามิตปญฺโห

[12] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ภาสิตมฺเปตํ ภควตา ‘อกฺโกธโน วิคตขิโลหมสฺมี’ติ, ปุน จ ตถาคโต เถเร สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเน สปริเส ปณาเมสิ, กิํ นุ โข, ภนฺเต นาคเสน, ตถาคโต กุปิโต ปริสํ ปณาเมสิ, อุทาหุ ตุฏฺโฐ ปณาเมสิ, เอตํ ตาว ชานาหิ อิมํ นามาติ? ยทิ, ภนฺเต นาคเสน, กุปิโต ปริสํ ปณาเมสิ, เตน หิ ตถาคตสฺส โกโธ อปฺปฏิวตฺติโต, ยทิ ตุฏฺโฐ ปณาเมสิ, เตน หิ อวตฺถุสฺมิํ อชานนฺเตน ปณามิตาฯ อยมฺปิ อุภโต โกฏิโก ปญฺโห ตวานุปฺปตฺโต, โส ตยา นิพฺพาหิตพฺโพ’’ติฯ

‘‘ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, ภควตา ‘อกฺโกธโน วิคตขิโลหมสฺมี’ติ, ปณามิตา จ เถรา สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา สปริสา, ตญฺจ ปน น โกเปน, อิธ, มหาราช, โกจิเทว ปุริโส มหาปถวิยา มูเล วา ขาณุเก วา ปาสาเณ วา กฐเล วา วิสเม วา ภูมิภาเค ขลิตฺวา ปตติ, อปิ นุ โข, มหาราช, มหาปถวี กุปิตา ตํ ปาเตตี’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต, นตฺถิ มหาปถวิยา โกโป วา ปสาโท วา, อนุนยปฺปฏิฆวิปฺปมุตฺตา มหาปถวี, สยเมว โส อลโส ขลิตฺวา ปติโตติฯ เอวเมว โข, มหาราช, นตฺถิ ตถาคตานํ โกโป วา ปสาโท วา, อนุนยปฺปฏิฆวิปฺปมุตฺตา ตถาคตา อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา, อถ โข สยํ กเตเนว เต อตฺตโน อปราเธน ปณามิตาฯ

‘‘อิธ ปน, มหาราช, มหาสมุทฺโท น มเตน กุณเปน สํวสติ, ยํ โหติ มหาสมุทฺเท มตํ กุณปํ, ตํ ขิปฺปเมว นิจฺฉุภติ ถลํ อุสฺสาเรติฯ อปิ นุ โข, มหาราช, มหาสมุทฺโท กุปิโต ตํ กุณปํ นิจฺฉุภตี’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต, นตฺถิ มหาสมุทฺทสฺส โกโป วา ปสาโท วา, อนุนยปฺปฏิฆวิปฺปมุตฺโต มหาสมุทฺโท’’ติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, นตฺถิ ตถาคตานํ โกโป วา ปสาโท วา, อนุนยปฺปฏิฆวิปฺปมุตฺตา ตถาคตา อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา, อถ โข สยํ กเตเนว เต อตฺตโน อปราเธน ปณามิตาฯ

‘‘ยถา, มหาราช, ปถวิยา ขลิโต ปตียติ, เอวํ ชินสาสนวเร ขลิโต ปณามียติฯ