‘‘อปิ นุ โข, มหาราช , ภควา วา สาวกา วา สาทิยิํสุ อิเมสํ มหาปถวิปวิสน’’นฺติ? ‘‘น หิ ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เตน หิ, มหาราช, ตถาคตสฺส ปรินิพฺพุตสฺส อสาทิยนฺตสฺเสว กโต อธิกาโร อวญฺโฌ ภวติ สผโล’’ติฯ ‘‘สุวิญฺญาปิโต, ภนฺเต นาคเสน, ปญฺโห คมฺภีโร อุตฺตานีกโต, คุยฺหํ วิทํสิตํ , คณฺฐิ ภินฺโน, คหนํ อคหนํ กตํ, นฏฺฐา ปรวาทา, ภคฺคา กุทิฏฺฐี, นิปฺปภา ชาตา กุติตฺถิยา, ตฺวํ คณีวรปวรมาสชฺชา’’ติฯ

กตาธิการสผลปญฺโห ปฐโมฯ

2. สพฺพญฺญุภาวปญฺโห

[2] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, พุทฺโธ สพฺพญฺญู’’ติ? ‘‘อาม, มหาราช, ภควา สพฺพญฺญู, น จ ภควโต สตตํ สมิตํ ญาณทสฺสนํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ, อาวชฺชนปฏิพทฺธํ ภควโต สพฺพญฺญุตญาณํ, อาวชฺชิตฺวา ยทิจฺฉกํ ชานาตี’’ติฯ ‘‘เตน หิ, ภนฺเต นาคเสน, พุทฺโธ อสพฺพญฺญูติฯ ยทิ ตสฺส ปริเยสนาย สพฺพญฺญุตญาณํ โหตี’’ติฯ ‘‘วาหสตํ โข, มหาราช, วีหีนํ อฑฺฒจูฬญฺจ วาหา วีหิสตฺตมฺพณานิ ทฺเว จ ตุมฺพา เอกจฺฉรากฺขเณ ปวตฺตจิตฺตสฺส เอตฺตกา วีหี ลกฺขํ ฐปียมานา [ฐปียมาเน (สี. ปี.)] ปริกฺขยํ ปริยาทานํ คจฺเฉยฺยุํ?

‘‘ตตฺริเม สตฺตวิธา จิตฺตา ปวตฺตนฺติ, เย เต, มหาราช, สราคา สโทสา สโมหา สกิเลสา อภาวิตกายา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปญฺญา, เตสํ ตํ จิตฺตํ ครุกํ อุปฺปชฺชติ ทนฺธํ ปวตฺตติฯ กิํ การณา? อภาวิตตฺตา จิตฺตสฺสฯ ยถา, มหาราช, วํสนาฬสฺส วิตตสฺส วิสาลสฺส วิตฺถิณฺณสฺส สํสิพฺพิตวิสิพฺพิตสฺส สาขาชฏาชฏิตสฺส อากฑฺฒิยนฺตสฺส ครุกํ โหติ อาคมนํ ทนฺธํฯ กิํ การณา? สํสิพฺพิตวิสิพฺพิตตฺตา สาขานํฯ เอวเมว โข, มหาราช, เย เต สราคา สโทสา สโมหา สกิเลสา อภาวิตกายา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปญฺญา, เตสํ ตํ จิตฺตํ ครุกํ อุปฺปชฺชติ ทนฺธํ ปวตฺตติฯ กิํ การณา? สํสิพฺพิตวิสิพฺพิตตฺตา กิเลเสหิ, อิทํ ปฐมํ จิตฺตํฯ