4. ปทฏฺฐานหารสมฺปาโต

[66] ตตฺถ กตโม ปทฏฺฐาโน หารสมฺปาโต?

‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺส, สมฺมาสงฺกปฺปโคจโร’’ติ คาถาฯ ‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺสา’’ติ ติณฺณํ สุจริตานํ ปทฏฺฐานํฯ ‘‘สมฺมาสงฺกปฺปโคจโร’’ติ สมถสฺส ปทฏฺฐานํฯ ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิปุเรกฺขาโร’’ติ วิปสฺสนาย ปทฏฺฐานํฯ ‘‘ญตฺวาน อุทยพฺพย’’นฺติ ทสฺสนภูมิยา ปทฏฺฐานํฯ ‘‘ถินมิทฺธาภิภู ภิกฺขู’’ติ วีริยสฺส ปทฏฺฐานํฯ ‘‘สพฺพา ทุคฺคติโย ชเห’’ติ ภาวนาย ปทฏฺฐานํฯ

นิยุตฺโต ปทฏฺฐาโน หารสมฺปาโตฯ

5. ลกฺขณหารสมฺปาโต

[67] ตตฺถ กตโม ลกฺขโณ หารสมฺปาโต?

‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺส, สมฺมาสงฺกปฺปโคจโร’’ติ คาถาฯ ‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺส, สมฺมาสงฺกปฺปโคจโร’’ติ อิทํ สตินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริเย คหิเต คหิตานิ ภวนฺติ ปญฺจินฺทฺริยานิฯ ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิปุเรกฺขาโร’’ติ สมฺมาทิฏฺฐิยา คหิตาย คหิโต ภวติ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโคฯ ตํ กิสฺส เหตุ? สมฺมาทิฏฺฐิโต หิ สมฺมาสงฺกปฺโป ปภวติ, สมฺมาสงฺกปฺปโต สมฺมาวาจา ปภวติ, สมฺมาวาจาโต สมฺมากมฺมนฺโต ปภวติ, สมฺมากมฺมนฺตโต สมฺมาอาชีโว ปภวติ, สมฺมาอาชีวโต สมฺมาวายาโม ปภวติ, สมฺมาวายามโต สมฺมาสติ ปภวติ, สมฺมาสติโต สมฺมาสมาธิ ปภวติ, สมฺมาสมาธิโต สมฺมาวิมุตฺติ ปภวติ, สมฺมาวิมุตฺติโต สมฺมาวิมุตฺติญาณทสฺสนํ ปภวติฯ

นิยุตฺโต ลกฺขโณ หารสมฺปาโตฯ

6. จตุพฺยูหหารสมฺปาโต

[68] ตตฺถ กตโม จตุพฺยูโห หารสมฺปาโตฯ

‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺส, สมฺมาสงฺกปฺปโคจโร’’ติ คาถาฯ ‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺสา’’ติ รกฺขิตํ ปริปาลียตีติ เอสา นิรุตฺติฯ อิธ ภควโต โก อธิปฺปาโย? เย ทุคฺคตีหิ ปริมุจฺจิตุกามา ภวิสฺสนฺติ, เต ธมฺมจาริโน ภวิสฺสนฺตีติ อยํ เอตฺถ ภควโต อธิปฺปาโยฯ

โกกาลิโก หิ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนสุ เถเรสุ จิตฺตํ ปโทสยิตฺวา มหาปทุมนิรเย อุปปนฺโนฯ ภควา จ สติอารกฺเขน เจตสา สมนฺนาคโต, สุตฺตมฺหิ วุตฺตํ ‘‘สติยา จิตฺตํ รกฺขิตพฺพ’’นฺติฯ

นิยุตฺโต จตุพฺยูโห หารสมฺปาโตฯ

7. อาวฏฺฏหารสมฺปาโต

[69] ตตฺถ กตโม อาวฏฺโฏ หารสมฺปาโต?

‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺส, สมฺมาสงฺกปฺปโคจโร’’ติ คาถาฯ ‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺส, สมฺมาสงฺกปฺปโคจโร’’ติ สมโถ [อยํ สมโถ (สี. ก.)]ฯ ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิปุเรกฺขาโร’’ติ วิปสฺสนาฯ ‘‘ญตฺวาน อุทยพฺพย’’นฺติ ทุกฺขปริญฺญาฯ ‘‘ถินมิทฺธาภิภู ภิกฺขู’’ติ สมุทยปหานํฯ ‘‘สพฺพา ทุคฺคติโย ชเห’’ติ นิโรโธ [อยํ นิโรโธ (สี. ก.)]ฯ อิมานิ จตฺตาริ สจฺจานิฯ

นิยุตฺโต อาวฏฺโฏ หารสมฺปาโตฯ

8. วิภตฺติหารสมฺปาโต

[70] ตตฺถ กตโม วิภตฺติหารสมฺปาโต?

‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺส, สมฺมาสงฺกปฺปโคจโร’’ติ คาถาฯ กุสลปกฺโข กุสลปกฺเขน นิทฺทิสิตพฺโพฯ อกุสลปกฺโข อกุสลปกฺเขน นิทฺทิสิตพฺโพฯ

นิยุตฺโต วิภตฺติหารสมฺปาโตฯ

9. ปริวตฺตนหารสมฺปาโต

[71] ตตฺถ กตโม ปริวตฺตโน หารสมฺปาโต?

‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺส, สมฺมาสงฺกปฺปโคจโร’’ติ คาถาฯ สมถวิปสฺสนาย ภาวิตาย นิโรโธ ผลํ, ปริญฺญาตํ ทุกฺขํ, สมุทโย ปหีโน, มคฺโค ภาวิโต ปฏิปกฺเขนฯ

นิยุตฺโต ปริวตฺตโน หารสมฺปาโตฯ