2. วิจยหารสมฺปาโต

[53] ตตฺถ กตโม วิจโย หารสมฺปาโต? ตตฺถ ตณฺหา ทุวิธา กุสลาปิ อกุสลาปิฯ อกุสลา สํสารคามินี, กุสลา อปจยคามินี ปหานตณฺหาฯ มาโนปิ ทุวิโธ กุสโลปิ อกุสโลปิฯ ยํ มานํ นิสฺสาย มานํ ปชหติ, อยํ มาโน กุสโลฯ โย ปน มาโน ทุกฺขํ นิพฺพตฺตยติ, อยํ มาโน อกุสโลฯ ตตฺถ ยํ เนกฺขมฺมสิตํ โทมนสฺสํ กุทาสฺสุนามาหํ ตํ อายตนํ สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสํ ยํ อริยา สนฺตํ อายตนํ สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตีติ ตสฺส อุปฺปชฺชติ ปิหา, ปิหาปจฺจยา โทมนสฺสํ, อยํ ตณฺหา กุสลา ราควิราคา เจโตวิมุตฺติ, ตทารมฺมณา กุสลา อวิชฺชาวิราคา ปญฺญาวิมุตฺติฯ

ตสฺสา โก ปวิจโย? อฏฺฐ มคฺคงฺคานิ สมฺมาทิฏฺฐิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิฯ โส กตฺถ ทฏฺฐพฺโพ? จตุตฺเถ ฌาเน ปารมิตายฯ จตุตฺเถ หิ ฌาเน อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ จิตฺตํ ภาวยติ ปริสุทฺธํ ปริโยทาตํ อนงฺคณํ วิคตูปกฺกิเลสํ มุทุ กมฺมนิยํ ฐิตํ อาเนญฺชปฺปตฺตํฯ โส ตตฺถ อฏฺฐวิธํ อธิคจฺฉติ ฉ อภิญฺญา ทฺเว จ วิเสเส, ตํ จิตฺตํ ยโต ปริสุทฺธํ, ตโต ปริโยทาตํ, ยโต ปริโยทาตํ , ตโต อนงฺคณํ, ยโต อนงฺคณํ, ตโต วิคตูปกฺกิเลสํ, ยโต วิคตูปกฺกิเลสํ, ตโต มุทุ, ยโต มุทุ, ตโต กมฺมนิยํ, ยโต กมฺมนิยํ, ตโต ฐิตํ, ยโต ฐิตํ, ตโต อาเนญฺชปฺปตฺตํฯ ตตฺถ องฺคณา จ อุปกฺกิเลสา จ ตทุภยํ ตณฺหาปกฺโขฯ ยา จ อิญฺชนา ยา จ จิตฺตสฺส อฏฺฐิติ, อยํ ทิฏฺฐิปกฺโขฯ

จตฺตาริ อินฺทฺริยานิ ทุกฺขินฺทฺริยํ โทมนสฺสินฺทฺริยํ สุขินฺทฺริยํ โสมนสฺสินฺทฺริยญฺจ จตุตฺถชฺฌาเน นิรุชฺฌนฺติ, ตสฺส อุเปกฺขินฺทฺริยํ อวสิฏฺฐํ ภวติฯ โส อุปริมํ สมาปตฺติํ สนฺตโต มนสิกโรติ, ตสฺส อุปริมํ สมาปตฺติํ สนฺตโต มนสิกโรโต จตุตฺถชฺฌาเน โอฬาริกา สญฺญา สณฺฐหติ อุกฺกณฺฐา จ ปฏิฆสญฺญา, โส สพฺพโส รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา ‘‘อนนฺตํ อากาส’’นฺติ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติํ สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ