อัญญินทริยมูล

[1454] บุคคลใดไม่ใช่เคยเจริญอัญญินทรีย์, บุคคลนั้นก็
ไม่ใช่จักกระทำให้แจ้งอัญญาตาวินทรีย์ ใช่ไหม ?
บุคคล 8 จำพวก ไม่ใช่เคยเจริญอัญญินทรีย์ แต่จักกระทำ
ให้แจ้งอัญญาตาวินทรีย์, ปุถุชนเหล่าใดจักไม่ได้มรรค ปุถุชน
เหล่านั้นไม่ใช่เคยเจริญอัญญินทรีย์ และก็ไม่ใช่จักกระทำให้แจ้ง
อัญญาตาวินทรีย์.
ก็หรือว่า บุคคลใดไม่ใช่จักกระทำให้แจ้งอัญญาตาวินทรีย์
บุคคลนั้นก็ไม่ใช่เคยเจริญอัญญินทรีย์ ใช่ไหม ?
พระอรหันต์ไม่ใช่จักกระทำให้แจ้งอัญญาตาวินทรีย์ แต่เคย
เจริญอัญญินทรีย์, ปุถุชนเหล่าใดจักไม่ได้มรรค ปุถุชนเหล่านั้นไม่ใช่
จักกระทำให้แจ้งอัญญาตาวินทรีย์ และก็ไม่ใช่เคยเจริญอัญญินทรีย์.
จบ อัญญินทริยมูละ อัญญาตาวินทริยมูลี
อัญญินทริยมูล จบ
อตีตานาคตวาระ จบ
ยมก จบ

อรรถกถาอินทริยยมก

บัดนี้เป็นการพรรณนา อันทริยยมก ที่พระผู้มีพระภาคเจ้า
ทรงแสดงในลำดับต่างจากธรรมยมก เพราะทรงรวบรวมธรรมทั้งหลาย
มีกุศลธรรมเป็นต้น ที่พระองค์ทรงแสดงแล้วในมูลยมกเหล่านั้นให้เป็น
ส่วนหนึ่ง ด้วยอำนาจแห่งธรรมที่ได้อยู่ ในอินทริยยมกนั้นพึงทราบ
การกำหนดพระบาลี โดยนัยที่กล่าวแล้วในขันธยมกเป็นต้น.
ก็แม้ในอินทริยยมกนี้ มหาวาระ 3 มีปัณณัตติวาระเป็นต้น
และอนันตรวาระ ที่เหลือก็เป็นเช่นกับที่มาแล้วในยมกทั้งหลายมีขันธ-
ยมกเป็นต้น พร้อมด้วยประเภทแห่งกาลเป็นต้น แต่ว่ายมกทั้งหลาย
มีมากกว่าธาตุยมกเพราะความที่แห่งอินทรีย์ทั้งหลายมีมาก ก็ท่านไม่
ประกอบ ชิวหายตนะ และกายายตนะ กับด้วย จักขวายตนะ และ
จักขุธาตุ ในนัยอันมีจักขวายตนะและจักขุธาตุเป็นมูล ในปุคคลวาระ
เป็นต้น ในหนหลัง และไม่ถือเอายมกทั้งหลาย มีชิวหายตนะและ
กายายตนะเป็นมูล ฉันใด แม้ในอินทริยยมกนี้ ท่านก็ไม่ประกอบ
ชิวหินทรีย์และกายินทรีย์ ในนัยอันมีจักขุนทรีย์เป็นมูล และไม่ถือเอา
ยมกทั้งหลายที่มีชิวหินทรีย์ และกายินทรีย์เป็นมูล ฉันนั้น พึงทราบ
เหตุในการไม่ถือเอายมกทั้งหลายเหล่านั้น ตามนัยที่ท่านกล่าวไว้แล้วใน
ยมกนั้นนั่นแหละ.