ศัพท์ว่า อมุทุตา ท่านแสดงเนื้อความแห่งผู้ไม่อ่อนน้อมนั้นให้วิเศษขึ้นอีก.
คำว่า อุชุจิตฺตตา ความเป็นผู้มีจิตถือรั้น ไม่ใช่ความเป็นจิตซื่อตรง. นิท-
เทสแห่งอขันติ ความไม่อดทนเป็นต้น บัณฑิตพึงทราบเนื้อความตรงกันข้าม
กับนิทเทสแห่งขันติความอดทนเป็นต้น.

สัญโญชนนิทเทส

อธิบาย สัญโญชน์ กิเลสเครื่องผูกไว้

บรรดาสัญโญชน์เหล่านั้น ทั้งภายในและภายนอก มีอย่างละ 5 ด้วย
เหตุนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้า จึงตรัสว่า สัญโญชน์อันเป็นส่วนเบื้องต่ำมี 5
สัญโญชน์อันเป็นส่วนเบื้องบนมี 5 ดังนี้.
ในข้อนั้น พึงทราบวจนัตถะ ดังนี้
กามธาตุ พระผู้มีพระภาคเจ้า ให้ชื่อว่า โอรํ (แปลว่า เบื้องต่ำ)
สัญโญชน์ใด ย่อมเสพซึ่งธรรมเบื้องต่ำนั้น โดยอาศัยความเกิดขึ้นและความ
สำเร็จในกามธาตุนั้น เพราะเหตุนั้น สัญโญชน์นั้น จึงชื่อว่า โอรัมภาคิยะ
อันเป็นไปในส่วนเบื้องต่ำ. รูปธาตุและอรูปธาตุ พระผู้มีพระภาคเจ้า ให้ชื่อว่า
อุทฺธํ (แปลว่า เบื้องบน) สัญโญชน์ใด ย่อมเสพซึ่งธรรมเบื้องบนนั้น
โดยความเกิดขึ้นและความสำเร็จในรูปธาตุและอรูปธาตุนั้น เพราะเหตุนั้น
สัญโญชน์นั้น จึงชื่อว่า อุทธัมภาคิยะ อันเป็นไปในส่วนเบื้องบน.
ทุกนิทเทส จบ

อรรถกถาติกนิทเทส

อธิบาย มาติกาหมวด 3

ความปรากฏแห่งวัฏฏมูล 3 พระผู้มีพระภาคเจ้า ตรัสไว้ด้วยอกุศล
มูล 3. วิตกในธรรมทั้งหลาย มีอกุศลวิตก เป็นต้น พึงทราบว่า ตรัสไว้
ด้วยสามารถแห่งการตรึก. สัญญา พึงทราบว่า ตรัสไว้ด้วยสามารถแห่ง
สัญชานนะความจำได้. พึงทราบว่า ชื่อว่า ธาตุ เพราะอรรถว่า เป็นสภาวะ.