อรรถกถาญาณวิภังค์

อธิบายบทมาติกา

บัดนี้ พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงตั้งมาติกา (แม่บท) ไว้ในญาณวิภังค์
ในลำดับแห่งปฏิสัมภิทาวิภังค์นั้น ด้วยปริจเฉททั้ง 10 ซึ่งมีแม่บทหมวด 1 เป็น
ต้น มีแม่บทหมวด 10 เป็นปริโยสานก่อน โดยนัยมีคำเป็นต้น ว่า เอกวเธน
ญาณวตฺถุ ดังนี้ (แปลว่าญาณวัตถุหมวดหนึ่ง) แล้วทำอธิบายโดยลำดับ
แห่งบททั้งหลายที่พระองค์ทรงตั้งไว้.
บรรดาคำเหล่านั้น คำว่า เอกวิเธน ได้แก่ โดยประการหนึ่ง
หรือโดยส่วนหนึ่ง. พึงทราบวินิจฉัยในคำว่า ญาณวตฺถุ นี้ ชื่อว่า ญาณวัตถุ
เพราะอรรถว่า ญาณนั้นด้วย วัตถุนั้นด้วย มีอยู่แก่สมบัติทั้งหลายมีประการ
ต่าง ๆ. แม้คำว่า ชื่อว่า วัตถุแห่งญาณ เพราะอรรถว่า เป็นการปรากฏ
(โอกาสฏฺเฐน) ดังนี้ก็ชื่อว่า ญาณวัตถุ. แต่ในที่นี้ พึงทราบว่า ชื่อว่า
ญาณวัตถุ เพราะอรรถอันมีนัยก่อนเท่านั้น. ด้วยเหตุนั้นแหละ ในที่สุดแห่ง
การกำหนดญาณวัตถุหมวดหนึ่งพระผู้มีพระภาคเจ้า จึงตรัสว่า ยาถาวกวตฺถุ-
วิภาวนา ปญฺญา เอวํ เอกวิเธน ญาณวตฺถุ ดังนี้ (แปลว่า ปัญญา
ที่แสดงเรื่องของวิญญาณ 5 ตามความเป็นจริงดังกล่าวมานี้ ญาณวัตถุหมวด 1
ย่อมมี ด้วยประการฉะนี้).
คำว่า ปญฺจ วิญฺญาณา ได้แก่ วิญญาณ 5 มีจักขุวิญญาณ เป็น
ต้น. บัณฑิตพึงทราบคำทั้งหลาย มีคำว่า น เหตุ เป็นต้น (คำว่า น เหตุ