เมนู

สงัดจากอกุศลธรรมทั้งหลายแล้ว บรรลุปฐมฌาน ประกอบด้วยวิตก วิจาร
มีปีติและสุขอันเกิดแต่วิเวก เป็นทุกขาปฏิปทาทันธาภิญญา อยู่ ในสมัยใด
ปัญญา กิริยาที่รู้ชัด ฯลฯ ความไม่หลง ความวิจัยธรรม สัมมาทิฏฐิ ธัมม-
วิจยสัมโพชฌงค์อันเป็นองค์แห่งมรรค นับเนื่องในมรรค ในสมัยนั้น อันใด
นี้เรียกว่า วีมังสิทธิบาท. ธรรมทังหลายที่เหลือ เรียกว่า ธรรมที่สัมปยุตด้วย
วีมังสิทธิบาท.
อภิธรรมภาชนีย์ จบ

ปัญหาปุจฉกะ


[536] อิทธิบาท 4 คือ
1. ภิกษุในศาสนานี้ เจริญอิทธิบาทอันประกอบด้วยฉันท-
สมาธิปธานสังขาร

2. เจริญอิทธิบาทอันประกอบด้วยวิริยสมธิปธานสังขาร
3. เจริญอิทธิบาทอันประกอบด้วยจิตตสมาธิปธานสังขาร
4. เจริญอิทธิบาทอันปรกอบด้วยวีมังสาสมาธิปธานสังขาร

ติกมาติกาปุจฉา ทุกมาติกาปุจฉา


บรรดาอิทธิบาท 4 อิทธิบาทไหนเป็นกุศล อิทธิบาทไหนเป็นอกุศล
อิทธิบาทไหนเป็นอัพยากตะ ฯลฯ อิทธิบาทไหนเป็นสรณะ อิทธิบาทไหน
เป็นอรณะ ?

ติกมาติกาวิสัชนา


[537] อิทธิบาท 4 เป็นกุศลอย่างเดียว.

อิทธิบาท 4 เป็นสุขเวทนาสัมปยุตก็มี เป็นอทุกขมสุขเวทนาสัมปยุต
ก็มี.
อิทธิบาท 4 เป็นวิปากธัมมธรรม.
อิทธิบาท 4 เป็นอนุปาทินนานุปาทานิยะ.
อิทธิบาท 4 เป็นอสังกิลิฏฐาสังกิเลสิกะ.
อิทธิบาท 4 เป็นสวิตักกสวิจาระก็มี เป็นอวิตักกวิจารมัตตะก็มี เป็น
อวิตักกาวิจาระก็มี.
อิทธิบาท 4 เป็นปีติสหคตะก็มี เป็นสุขสหคตะก็มี เป็นอุเปกขา
สหคตะก็มี.
อิทธิบาท 4 เป็นเนวทัสสเนนนภาวนายปหาตัพพะ อิทธิบาท 4
เป็นเนวทัสสเนนนภาวนายปหาตัพพเหตุกะ.
อิทธิบาท 4 เป็นอปจยคามี.
อิทธิบาท 4 เป็นเสกขะ.
อิทธิบาท 4 เป็นอัปปมาณะ.
อิทธิบาท 4 เป็นอัปปมาณารัมมณะ.
อิทธิบาท 4 เป็นปณีตะ.
อิทธิบาท 4 เป็นสัมมัตตนิยตะ.
อิทธิบาท 4 ไม่เป็นมัคคารัมมณะ เป็นมัคคเหตุกะ ไม่เป็นมัคคาธิปติ.
อิทธิบาท 4 เป็นอุปปันนะก็มี เป็นอนุปปันนะก็มี กล่าวไม่ได้ว่า
เป็นอุปปาที.
อิทธิบาท 4 เป็นอดีตก็มี เป็นอนาคตก็มี เป็นปัจจุบันก็มี.

อิทธิบาท 4 กล่าวไม่ได้ว่า แม้เป็นอตีตารัมมณะ เป็นทั้งอนาคตา-
รัมมณะ เป็นทั้งปัจจุปปันนารัมมณะ.
อิทธิบาท 4 เป็นอัชฌัตตะก็มี เป็นพหิทธาก็มี เป็นอัชฌัตตพหิทธา
ก็มี.
อิทธิบาท 4 เป็นพหิทธารัมมณะ.
อิทธิบาท 4 เป็นอนิทัสสนอัปปฏิฆะ.

ทุกมาติกาวิสัชนา


1. เหตุโคจฉกวิสัชนา


[538] วีมังสิทธิบาท เป็นเหตุ อิทธิบาท 3 เป็นเหตุ, อิทธิบาท 4
เป็นสเหตุกะ, อิทธิบาท 4 เป็นเหตุสัมปยุต, วีมังสิทธิบาท เป็นเหตุสเหตุกะ
อิทธิบาท 3 กล่าวไม่ได้ว่า เป็นเหตุสเหตุกะ แต่เป็นสเหตุกนเหตุ, วีมังสิทธิ
บาท เป็นเหตุเหตุสัมปยุต, อิทธิบาท 3 กล่าวไม่ได้ว่า เหตุเป็นเหตุสัมปยุต
เป็นแต่เหตุสัมปยุตตนเหตุ, อิทธิบาท 3 เป็นนเหตุสเหตุกะ, วีมังสิทธิบาท
กล่าวไม่ได้ว่า แม้เป็นนเหตุสเหตุกะ แม้เป็นนเหตุอเหตุกะ,

2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, จูฬันตรทุกาทิวิสัชนา


[539] อิทธิบาท 4 เป็นสัปปัจจยะ, อิทธิบาท 4 เป็นสังขตะ อิทธิ
บาท 4 เป็นอนิทัสสนะ, อิทธิบาท 4 เป็นอัปปฏิฆะ, อิทธิบาท 4 เป็นอรูป,
อิทธิบาท 4 เป็นโลกุตตระ, อิทธิบาท 4 เป็นเกนจิวิญเญยยะ, เป็นเกนจินวิญ-
เญยยะ, อิทธิบาท 4 เป็นโนอาสวะ อิทธิบาท 4 เป็นอนาสวะ, อิทธิบาท 4
เป็นอาสววิปปยุต อิทธิบาท 4 กล่าวไม่ได้ว่า เป็นทั้งอาสวสาสวะ เป็นทั้ง