ถึงมรณะ ประจวบกับมรณะ เข้าถึงมรณะ ย่อมร่ำไร บ่นเพ้อ เศร้าโศก
ลำบากใจ รำพัน บอกคร่ำครวญ ถึงความหลงใหล ใกล้ปากมัจจุ
ปากมาร ปากมรณะ เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า นรชนทั้งหลายที่เลว....
ย่อมร่ำไรใกล้ปากมัจจุ.

ว่าด้วยภพน้อยภพใหญ่

[54] คำว่า ยังไม่ปราศจากตัณหาในภพน้อยและภพใหญ่
มีความว่า ตัณหา คือ รูปตัณหา ฯลฯ ธัมมตัณหา.
คำว่า ในภพน้อยและภพใหญ่ ได้แก่ ภพน้อยและภพใหญ่
คือ กรรมวัฏและวิปากวัฏ ในกรรมวัฏเป็นเครื่องเกิดในกามภพ ในวิปากวัฏ
เป็นเครื่องเกิดในกามภพ ในกรรมวัฏเป็นเครื่องเกิดในรูปภพ ในวิปากวัฏ
เป็นเครื่องเกิดในรูปภพ ในกรรมวัฏเป็นเครื่องเกิดในอรูปภพ ในวิปากวัฏ
เป็นเครื่องเกิดในอรูปภพในความเกิดบ่อย ๆ ในความเป็นไปบ่อย ๆ ใน
ความเข้าถึงบ่อย ๆ ในปฏิสนธิบ่อย ๆในอันบังเกิดขึ้นแห่งอัตภาพบ่อย ๆ.
คำว่า ยังไม่ปราศจากตัณหา คือ ยังไม่ปราศจากตัณหา
มีตัณหายังไม่หมดไป มีตัณหายังไม่สละแล้ว มีตัณหายังไม่สำรอกแล้ว
มีตัณหายังไม่พ้นไปแล้ว มีตัณหายังไม่ละเสียแล้ว มีตัณหายังไม่สละคืน
แล้ว เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า ยังไม่ปราศจากตัณหาในภพน้อยและ
ภพใหญ่.
เพราะเหตุนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า:-
เราย่อมเห็นหมู่สัตว์นี้ ผู้ไปในตัณหาในภพทั้งหลาย

ดิ้นรนอยู่ในโลก นรชนทั้งหลายที่เลว ยังไม่ปราศจากตัณ
หาในภพน้อยภพใหญ่ ย่อมร่ำไรใกล้ปากมัจจุ.
[55] พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า :-
ท่านทั้งหลายจงเห็นหมู่สัตว์ผู้ดิ้นรนอยู่ในเพราะวัตถุ
ที่ยึดถือว่าต้องเรา เหมือนฝูงปลาดิ้นรนอยู่ในน้ำน้อยอัน
มีกระแสสิ้นไป นรชนเห็นโทษแม้นั้นแล้ว ไม่ทำซึงตัณหา
เครื่องเกี่ยวข้องในภพทั้งหลาย พึงเป็นผู้ไม่ยึดถือว่าของ
เราประพฤติ.

ว่าด้วยความยึดถือ 2 อย่าง

[56] คำว่า ท่านทั้งหลายจงเห็นหมู่สัตว์ผู้ดิ้นรนอยู่ใน
เพราะวัตถุไม่ยึดถือว่าของเรา มีความว่า ความยึดถือว่าของเรา ได้แก่
ความยึดถือว่าของเรา 2 อย่าง คือ ความยึดถือว่าของเราด้วยตัณหา 1
ความยึดถือว่าของเราด้วยทิฏฐิ 1.
ความยึดถือว่าของเราด้วยตัณหา เป็นไฉน ? วัตถุที่ทำให้เป็น
เขต เป็นแดน เป็นส่วน เป็นแผนก กำหนดถือเอา ยึดถือเอาว่าของ
เรา ด้วยส่วนแห่งตัณหามีประมาณเท่าใด ย่อมยึดถือว่าของเรา ซึ่งวัตถุมี
ประมาณเท่านั้น ว่าสิ่งนี้ของเรา สิ่งนั้นของเรา สิ่งมีประมาณเท่านี้ของ
เรา สิ่งของของเรามีประมาณเท่านี้ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ
เครื่องลาด เครื่องนุ่งห่ม ทาสี ทาส แพะ แกะ ไก่ สุกร ช้าง โค
ม้า ลา นา ที่ดิน เงิน ทอง บ้าน นิคม ราชธานี แว่นแคว้น