เมนู

7. จันทกุมาร


พระจันทกุมารทรงบำเพ็ญขันติบารมี


[775] พระราชาพระนามว่าเอกราช เป็นผู้มี
กรรมอันหยาบช้า อยู่ในพระนครปุบผวดี ท้าวเธอ
ตรัสถามขัณฑหาลปุโรหิต ผู้เป็นเผ่าพันธุ์ พราหมณ์ เป็น
คนหลงว่า ดูก่อนพราหมณ์ ท่านเป็นผู้ฉลาดใน
ธรรมวินัย ขอจงบอกทางสวรรค์แก่เรา เหมือนอย่าง
นรชนทำบุญแล้วไปจากภพนี้สู่สุคติภพ ฉะนั้นเถิด.
[776] ข้าแต่พระองค์ผู้ประเสริฐ นรชนให้
แล้วซึ่งทานอันล่วงล้ำทาน ฆ่าแล้วซึ่งบุคคลอันไม่พึง
ฆ่า ชื่อว่าทำบุญแล้วย่อมไปสู่สุคติด้วยประการฉะนี้.
[777] ก็ทานอันล่วงล้ำทานนั้นคืออะไร และ
คนจำพวกไหน เป็นผู้อันบุคคลไม่พึงฆ่าในโลกนี้ ขอ
ท่านจงบอกข้อนั้นแก่เรา เราจักบูชายัญ จักให้ทาน.
[778] ข้าแต่พระองค์ผู้ประเสริฐ ยัญพึงบูชา
ด้วยพระราชโอรส พระราชธิดา พระมเหสี ชาวนิคม
โคอุสุภราช ม้าอาชาไนย อย่างละ 4 ข้าแต่พระองค์
ผู้ประเสริฐ ยัญพึงบูชาด้วยหมวด 4 แห่งสัตว์ทั้งปวง.
[779] ในพระราชวังมีเสียงระเบ็งเซ็งแซ่เป็น
อันเดียวน่าหวาดกลัว เพราะได้ฟังคำว่า พระกุมาร
พระกุมารและพระมเหสีจะต้องถูกฆ่า.

[780] เจ้าทั้งหลายจงไปทูลพระกุมารทั้งหลาย
คือ พระจันทกุมาร พระสุริยกุมาร พระภัททเสนกุมาร
พระสุรกุมาร
และ พระวามโคตกุมาร ว่า ขอท่านทั้งหลาย
จงอยู่เป็นหมู่กัน เพื่อประโยชน์แก่การบูชายัญ.
[781] เจ้าทั้งหลายจงไปทูลพระกุมารทั้งหลาย
คือ พระอุปเสนากุมารี พระโกกิลากุมารี พระมุทิตา
กุมารีและพระนันทากุมารีว่า ขอท่านทั้งหลายจงอยู่
เป็นหมู่กัน เพื่อประโยชน์แก่การบูชายัญ.
[782] อนึ่ง เจ้าทั้งหลายจงไปทูลพระนางวิชยา
พระนางเอราวดี พระนางเกศินี และพระนางสุนันทา
ผู้เป็นมเหสีของเราประกอบด้วยลักษณะอันประเสริฐ
ว่า ขอท่านทั้งหลายจงอยู่เป็นหมู่กัน เพื่อประโยชน์
แก่การบูชายัญ.
[783] เจ้าทั้งหลายจงไปบอกคฤหบดีทั้งหลาย
คือ ปุณณมุขคฤหบดี ภัททิยคฤหบดี สิงคาลคฤหบดี
และวัฑฒคฤหบดีว่า ขอท่านทั้งหลายจงอยู่เป็นหมู่กัน
เพื่อประโยชน์แก่การบูชายัญ.
[784] คฤหบดีเหล่านั้น เกลื่อนกล่นไปด้วย
บุตรภรรยา มาพร้อมกัน ณ ที่นั้น ได้กราบทูลพระ-
ราชาว่า ขอเดชะ ขอพระองค์ทรงกระทำข้าพระองค์
ทุกคนให้เป็นคนมีแหยม1 หรือขอจงทรงประกาศข้า
พระองค์ทั้งหลายให้เป็นข้าทาสเถิด พระเจ้าข้า.

1. ปอยผมที่เอาไว้เป็นกระจุกบนหัว นอกจากหัวจุก.

[785] เจ้าทั้งหลายจงรีบนำช้างของเรา คือ
ช้างอภยังกร ช้างนาฬาคิรี ช้างอัจจุคคตะ (ช้างวรุณ
ทันตะ) ช้างเหล่านั้น จักเป็นไปเพื่อประโยชน์แก่
การบูชายัญ เจ้าทั้งหลายจงรีบไปนำมาซึ่งม้าอัสดร
ของเรา คือ ม้าเกศี ม้าสุรามุข ม้าปุณณมุข ม้า
วินัตกะ ม้าเหล่านั้นจักเป็นไปเพื่อประโยชน์แก่การ
บูชายัญ เจ้าทั้งหลายจงรีบไปนำมาซึ่งโคอุสุภราชของ
เรา คือ โคยูถปติ โคอโนชะ โคนิสภะ โคควัมปติ
จงต้อนโคเหล่านั้นทั้งหมดเข้าเป็นหมู่กัน เราจักบูชา
ยัญ จักให้ทาน อนึ่ง จงตระเตรียมทุกสิ่งให้พร้อม
วันพรุ่งนี้ เมื่อพระอาทิตย์ขึ้น เราจักบูชายัญ เจ้าทั้ง
หลายจงนำเอาพระจันทกุมารมา จงรื่นรมย์ตลอดราตรี
นี้ เจ้าทั้งหลายจงตั้งไว้แม้ทุกสิ่ง วันพรุ่งนี้ เมื่อ
พระอาทิตย์ขึ้น เราจักบูชายัญ เจ้าทั้งหลายจงไปทูล
พระกุมาร ณ บัดนี้ วันนี้เป็นคืนที่สุดแล.
[786] พระราชมารดาเสด็จมาแต่พระตำหนัก
ทรงกรรแสง พลางตรัสถามพระเจ้าเอกราชนั้นว่า
พระลูกรัก ได้ยินว่า พ่อจักบูชายัญด้วยพระราชบุตร
ทั้ง 4 หรือ.
[787 ] เมื่อต้องฆ่าจันทกุมาร บุตรแม้ทุกคน
หม่อมฉันก็สละ หม่อมฉันบูชายัญด้วยบุตรทั้งหลาย
แล้วจักไปสู่สุคติสวรรค์.

[788] ลูกเอ๋ย พ่ออย่าเชื่อคำนั้น ข่าวที่ว่า
สุคติจะมีเพราะเอาบุตรบูชายัญ ทางนั้นเป็นทางไป
นรก ไม่ใช่ทางไปสวรรค์ ดูก่อน ลูกโกณฑัญญะ
พ่อจงให้ทาน อย่าได้เบียดเบียนสัตว์ทั้งปวงเลย นี่
เป็นทางไปสู่สุคติมิใช่เพราะเอาบุตรบูชายัญ.
[789] คำของอาจารย์ทั้งหลายมีอยู่ หม่อมฉัน
จะฆ่าจันทกุมารและสุริยกุมาร หม่อมฉันบูชายัญด้วย
บุตรทั้งหลายอันสละได้ยากแล้ว จักไปสู่สุคติสวรรค์.
[790] แม้พระเจ้าวสวัสดีพระราชบิดา ได้ตรัส
ถามพระราชโอรสของพระองค์นั้นว่า ลูกรักทราบว่า
พ่อจักบูชายัญด้วยโอรสทั้ง 4 หรือ.
[791] เมื่อต้องฆ่าจันทกุมาร บุตรแม่ทุกคน
หม่อมฉันก็สละ หม่อมฉันบูชายัญด้วยบุตรทั้งหลาย
แล้ว จักไปสู่สุคติสวรรค์.
[792] ลูกเอ๋ย พ่ออย่าเชื่อคำนั้น ข่าวที่ว่า
สุคติจะมีเพราะเอาบุตรบูชายัญ ทางนั้นเป็นทางไป
นรกไม่ใช่ทางไปสวรรค์ ดูก่อน ลูกโกญฑัญญะ พ่อ
จงให้ทาน อย่าได้เบียดเบียนสัตว์ทั้งปวงเลย นี่เป็น
ทางไปสู่สุคติ มิใช่เพราะเอาบุตรบูชายัญ.
[793] คำของอาจารย์ทั้งหลายมีอยู่ หม่อมฉัน
จักฆ่าจันทกุมารและสุริยกุมาร หม่อมฉันบูชายัญด้วย
บุตรทั้งหลายอันสละได้ยากแล้ว จักไปสู่สุคติสวรรค์.

[794] ดูก่อน ลูกโกญฑัญญะ พ่อจงให้ทาน
อย่าได้เบียดเบียนสัตว์ทั้งปวงเลย พ่อจงเป็นผู้อัน
พระราชบุตรห้อมล้อม รักษากาสิกรัฐและชนบทเถิด.
[795] ขอเดชะ อย่าได้ทรงฆ่าข้าพระองค์ทั้ง
หลายเสียเลย โปรดพระราชทานข้าพระองค์ทั้งหลาย
ให้เป็นทาสของขันฑหาลปุโรหิตเถิดพระเจ้าข้า ถึงแม่
ข้าพระองค์ทั้งหลายจะถูกจองจำด้วยโซ่ใหญ่ ก็จะ
เลี้ยงช้างและม้าให้เขา ขอเดชะ อย่าได้ทรงฆ่าข้า
พระองค์ทั้งหลายเสียเลย โปรดพระราชทานข้าพระ-
องค์ทั้งหลายให้เป็นทาสของขัณฑหาลปุโรหิตเถิด
พระเจ้าข้า ถึงแม้ข้าพระองค์ทั้งหลายจะถูกจองจำด้วย
โซ่ใหญ่จะก็จะขนมูลช้างให้เขา ขอเดชะ อย่าได้ทรง
ฆ่าข้าพระองค์ทั้งหลายเสียเลย โปรดพระราชทาน
ช้าพระองค์ทั้งหลายให้เป็นทาสของขัณฑหาลปุโรหิต
เถิดพระเจ้าข้า ถึงแม้ว่าข้าพระองค์ทั้งหลายจะถูกจอง
จำด้วยโซ่ใหญ่ ก็จะขนมูลม้าให้เขา ขอเดชะ อย่าได้
ทรงฆ่าข้าพระองค์ทั้งหลายเสียเลย โปรดพระราชทาน
ข้าพระองค์ทั้งหลายให้เป็นทาสของขัณฑหาลปุโรหิต
ตามที่พระองค์มีพระประสงค์เถิดพระเจ้าข้า ถึงแม้
ข้าพระองค์ทั้งหลายจะถูกขับไล่จากแว่นแคว้น ก็จัก
เที่ยวภิกขาจารเลี้ยงชีวิต.

[796] เจ้าทั้งหลายพร่ำเพ้ออยู่เพราะรักชีวิต
ย่อมก่อทุกข์ให้เกิดแก่เรานักแล จงปล่อยพระกุมาร
ทั้งหลายไป ณ บัดนี้ เราขอเลิกการเอาบุตรบูชายัญ.
[797] ข้าพระองค์ได้ทูลไว้แล้วในกาลก่อน
เทียวว่าการบูชายัญนี้ทำได้ยาก ให้ยินดีได้แสนยาก
บัดนี้ พระองค์ทรงกระทำยัญที่ข้าพระองค์ตระเตรียม
ไว้แล้วให้กระจัดกระจายเพราะเหตุไร ชนเหล่าใด
บูชายัญเองก็ดี และชนเหล่าใดให้ผู้อื่นบูชายัญก็ดี
อนึ่ง ชนเหล่าใด อนุโมทนามหายัญเช่นนี้ของบุคคล
ผู้บูชาอยู่ก็ดี ชนเหล่านั้นทั้งหมดย่อมไปสู่สุคติ.
[798] ขอเดชะ เหตุไรในกาลก่อน พระองค์
จึงรับสั่งให้พราหมณ์กล่าวคำเป็นสวัสดีแก่ข้าพระบาท
ทั้งหลาย มาบัดนี้จะรับสั่งฆ่าข้าพระบาททั้งหลายเพื่อ
ต้องการบูชายัญ โดยหาเหตุนี้ได้เลย ข้าแต่พระราช
บิดา เมื่อก่อนในเวลาที่ข้าพระบาทยังเป็นดี พระ-
องค์มิได้ทรงฆ่าและมิได้ทรงรับสั่งให้ฆ่า บัดนี้ ข้า
พระบาททั้งหลาย ถึงความเจริญวัยเป็นหนุ่มแน่นแล้ว
มิได้คิดประทุษร้ายพระองค์เลย เพราะเหตุไรจงรับสิ่ง
ให้ฆ่าเสีย ข้าแด่พระมหาราชา ขอพระองค์จงทอด
พระเนตรข้าพระบาททั้งหลาย ผู้ขึ้นคอช้าง ขี่หลังม้า
ผูกสอดเครื่องรบ ในเวลาที่รบมาแล้วหรือเมื่อกำลังรบ
ก็บุตรทั้งหลายเช่นดังพระบาททั้งหลายย่อมไม่ควร
จะฆ่าเพื่อประโยชน์แก่การบูชายัญเลย ข้าแต่พระราช

บิดา เมื่อเมืองชายแดนหรือเมื่อพวกโจรในดงกำเริบ
เขาย่อมใช้คนเช่นดังข้าพระบาททั้งหลาย แต่ข้า-
พระบาททั้งหลาย จะถูกฆ่าให้ตาย โดยมิใช่เหตุ
ในมิใช่ที่ ขอเดชะ แม่นกเหล่าไร ๆ เมื่อทำรัง
แล้วย่อมอยู่ ลูกทั้งหลายเป็นที่รักของแม่นกเหล่านั้น
ส่วนพระองค์ได้ตรัสส่งให้ฆ่าข้าพระบาททั้งหลาย
เพราะเหตุไร ขอเดชะ อย่าได้ทรงเชื่อขัณฑหาล-
ปุโรหิต ขัณฑหาลปุโรหิตไม่พึงฆ่าข้าพระองค์
เพราะว่าเขาฆ่าข้าพระองค์แล้ว ก็จะพึงฆ่าแม่พระองค์
ในลำดับต่อไป ข้าแต่พระมหาราชา พระราชาซึ่งหลาย
ย่อมพระราชทานบ้านอันประเสริฐ นิคมอันประเสริฐ
แม้โภคะ แก่พราหมณ์นั้น อนึ่ง พวกพราหมณ์ แม้ได้
ข้าวน้ำอันเลิศในตระกูลบริโภคในตระกูล ยังปรารถนา
จะประทุษร้ายต่อผู้ให้ข้าวน้ำเช่นนั้นอีก เพราะ
พราหมณ์เหล่านั้นโดยมากเป็นคนอกตัญญู ขอเดชะ
อย่าได้ทรงฆ่าข้าพระองค์ทั้งหลายเสียเลย โปรดพระ-
ราชทานข้าพระองค์ทั้งหลายให้เป็นทาสของขัณฑหาล
ปุโรหิตเถิดพระเจ้าข้า ถึงแม้ว่าข้าพระองค์ทั้งหลายจะ
ถูกจองจำด้วยโซ่ใหญ่ ก็จะเลี้ยงช้างและม้าให้เขา
ขอเดชะ อย่าได้ทรงฆ่าข้าพระองค์ทั้งหลายเสียเลย
โปรดพระราชทานข้าพระองค์ทั้งหลายให้เป็นทาสของ
ขัณฑหาลปุโรหิตเถิดพระเจ้าข้า ถึงแม้ว่าข้าพระองค์
ทั้งหลายจะถูกจองจำด้วยโซ่ใหญ่ ก็จะขนมูลช้างให้

เขา ขอเดชะ อย่าได้ทรงฆ่าข้าพระองค์ทั้งหลายเสีย
เลย โปรดพระราชทานข้าพระองค์ทั้งหลายให้เป็น
ทาสของขัณฑทาลปุโรหิตเกิดพระเจ้าข้า ถึงแม้ว่าข้า
พระองค์ทั้งหลายจะถูกจองจำด้วยโซ่ใหญ่ ก็จะขนมูล
ม้าให้เขา ขอเดชะ อย่าได้ทรงฆ่าพระองค์ทั้งหลาย
เสียเลย โปรดพระราชทานข้าพระองค์ทั้งหลาย
ให้เป็นทาสของขัณฑหาลปุโรหิต ตามที่พระองค์นี้
พระราชประสงค์เถิดพระเจ้าข้า ถึงแม้ว่าข้าพระองค์
ทั้งหลายจะถูกขับไล่จากแว่นแคว้น ก็จัดเที่ยวภิกขา-
จารเลี้ยงชีวิต.
[799] เจ้าทั้งหลายพร่ำเพ้ออยู่เพราะรักชีวิต
ย่อมก่อทุกข์ให้เกิดแก่เรานักแล จงปล่อยพระกุมาร
ทั้งหลายไป ณ บัดนี้ เราขอเลิกการเอาบุตรบูชายัญ.
[800] ข้าพระองค์ได้ทูลไว้แล้วในกาลก่อนเทียว
การบูชายัญนี้ทำได้ยาก ให้ยินดีได้แสนยาก บัดนี้
พระองค์ทรงกระทำยัญทีข้าพระองค์ตระเตรียมไว้แล้ว
ให้กระจัดกระจาย เพราะเหตุไร ชนเหล่าใดบูชายัญ
เองก็ดี และชนเหล่าใดให้ผู้อื่นบูชายัญก็ดี อนึ่ง ชน
เหล่าใดอนุโมทนามหายัญเช่นนี้ ของบุคคลผู้บูชายัญ
อยู่ก็ดี ชนเหล่านั้นย่อมไปสู่สุคติ.
[801] ข้าแต่พระราชา ถ้าชนทั้งหลายบูชายัญ
ด้วยบุตรทั้งหลายจุติจากโลกนี้แล้วย่อมไปสู่เทวโลกดัง
ได้ยินมาไซร้ พราหมณ์จงบูชายัญก่อน พระองค์จัก

ทรงบูชายัญในภายหลัง ถ้าชนทั้งหลายบูชายัญด้วย
บุตรทั้งหลาย จุติจากโลกนี้แล้วย่อมไปสู่เทวโลกดัง
ได้ยินมาไซร์ ขัณฑหาลพราหมณ์ผู้นี้แล จงบูชายัญ
ด้วยบุตรทั้งหลายของตน ถ้าว่าขัณฑหาลพราหมณ์รู้
อยู่อย่างนี้ เหตุไรจึงไม่ฆ่าบุตรทั้งหลาย ไม่ฆ่าคนที่
เป็นญาติทุกคนและตนเองเล่า ชนเหล่าใดบูชายัญเอง
ก็ดี และชนเหล่าใดให้ผู้อื่นบูชายัญก็ดี อนึ่ง ชน
เหล่าใดอนุโมทนามหายัญเช่นนี้ ของบุคคลผู้บูชาอยู่
ก็ดี ชนเหล่านั้นย่อมไปสู่นรกทั้งหมด.
[802] ได้ยินว่า พ่อเจ้าเรือนและแม่เจ้าเรือน
ทั้งหลายผู้รักบุตร ซึ่งมีอยู่ในพระนครนี้ ไฉนจึงไม่
ทูลพระราชา อย่าให้ทรงฆ่าพระราชบุตรอันเกิดแต่
พระอุระ ได้ยินว่า พ่อเจ้าเรือนและแม่เจ้าเรือนทั้ง
หลาย ผู้รักบุตรซึ่งมีอยู่ในพระนครนี้ ไฉนจึงไม่ทูล
ทัดทานพระราชา อย่าให้ทรงฆ่าพระราชบุตรอันเกิด
แต่พระองค์ เราปรารถนาประโยชน์แก่พระราชาด้วย
ทำประโยชน์แก่ชาวชนบททั้งปวงด้วย ใครๆ จะมี
ความแค้นเคืองกับเราไม่พึงมี ชาวชนบทไม่ช่วยกราบ
ทูลให้ทรงทราบเลย.
[803] ดูก่อนแม่เจ้าเรือนทั้งหลาย ขอท่านทั้ง
หลายจงไปกราบทูลพระราชบิดา และวิงวอนขัณฑหาล
พราหมณ์ว่า ขอจงอย่าฆ่าพระราชกุมารทั้งหลายผู้ไม่
คิดประทุษร้าย ผู้องอาจดังราชสีห์ ดูก่อนแม่เจ้าเรือน

ทั้งหลาย ขอท่านทั้งหลายจงไปกราบทูลพระราชบิดา
และวิงวอนขัณฑหาลพราหมณ์ว่า ขอจงอย่าฆ่าพระ-
ราชกุมารทั้งหลาย ผู้เป็นที่เพ่งที่หวังของโลกทั้งปวง.
[804] ไฉนหนอ เราพึงเกิดในตระกูลนายช่าง
รถ ในตระกูลปุกกุสะหรือพึงเกิดในหมู่พ่อค้า พระ-
ราชาก็ไม่พึงรับส่งให้ฆ่าในการบูชายัญวันนี้.
[805] เจ้าผู้มีความคิดแม้ทั้งปวง จงไปหมอบ
ลงแทบเท้าของผู้เป็นเจ้าขัณฑหาละเรียนว่า เรามิได้
เห็นโทษเลย ดูก่อนแม่เจ้าเรือนแม้ทั้งปวง เจ้าจงไป
หมอบลงแทบเท้าของผู้เป็นเจ้าขัณฑหาละเรียนว่า ข้า
แต่ท่านผู้เจริญ ถ้าเราทั้งหลายได้ประทุษร้ายอะไรใน
ท่าน ขอท่านจงอดโทษเถิด.
[806] พระเสลาราชกุมารีผู้ควรการุณ ทรง
เห็นพระภาดาทั้งหลายอันเขานำมาเพื่อบูชายัญ ทรง
คร่ำครวญว่า ดังได้สดับมา พระราชบิดาของเราทรง
ปรารภสวรรค์ รับสั่งให้ตั้งยัญขึ้น.
[807] พระวสุลราชนัดดากลิ้งไปกลิ้งมาเฉพาะ
พระพักตร์พระราชากราบทูลว่า ขอเดชะ ข้าพระบาท
ยังเป็นเด็ก ไม่มีความเป็นหนุ่ม ขอพระองค์ได้ทรง
โปรด อย่าได้ฆ่าพระบิดาของข้าพระบาทเลย.
[808] ดูก่อนวสุละ นั่นพ่อเจ้า เจ้าจงไปพร้อม
กับบิดา เจ้าพร่ำเพ้ออยู่ในพระราชวัง ย่อมให้เกิด

ทุกข์แก่ข้านัก จงปล่อยพระราชกุมารทั้งหลาย ณ บัดนี้
เราขอเลิกการเอาบุตรบูชายัญ.
[809] ข้าพระองค์ได้ทูลไว้แล้วในกาลก่อนเทียว
การบูชายัญนี้ทำได้ยาก ให้ยินดีได้แสนยาก บัดนี้
พระองค์ทรงกระทำยัญที่ข้าพระองค์ตระเตรียมไว้แล้ว
ให้กระจัดกระจายเพราะเหตุไร ชนเหล่าใดบูชายัญเอง
ก็ดี และชนเหล่าใดให้ผู้อื่นบูชายัญก็ดี อนึ่ง ชน
เหล่าใดอนุโมทนามหายัญเช่นนี้ของบุคคลผู้บูชาอยู่ก็ดี
ชนเหล่านั้นทั้งหมดย่อมไปสู่สุคติ.
[810] ข้าแต่สมเด็จพระเอกราช ข้าพระบาท
ตระเตรียมยัญแล้วด้วยแก้วทุกอย่าง ตบแต่งไว้แล้ว
เพื่อพระองค์ ขอเดชะ เชิญเสด็จออกเถิด พระองค์
ทรงบูชายัญแล้วเสด็จสู่สวรรค์ จักทรงบันเทิงพระ-
หฤทัย.
[811] หญิงสาว 700 คน ผู้เป็นชายาของจันท-
กุมาร ต่างสยายผมแล้วร้องไห้ ดำเนินไปตามทาง
ส่วนพวกหญิงอื่น ๆ ออกแล้วด้วยความเศร้าโศก เหมือน
เทวดาในนันทวัน ต่างก็สยายผมร้องไห้ไปตามทาง.
[812] พระจันทกุมารและพระสุริยกุมาร ทรง
ผ้าแคว้นกาสีอันขาวสะอาด ประดับกุณฑล ไล้ทา
กฤษณาและจุรณแก่นจันทน์ ถูกราชบุรุษนำไป เพื่อ
บูชายัญของสมเด็จพระเจ้าเอกราช พระจันทกุมารและ
พระสุริยกุมาร ทรงผ้าแคว้นกาสีอันขาวสะอาด ประ-

ดับกุณฑล ไล้ทากฤษณาและจุรณแก่นจันทน์ ถูกราช
บุรุษนำไป ทำความเศร้าพระหฤทัยให้แก่พระชนนี
พระจันทกุมารและพระสุริยกุมาร ทรงผ้าแคว้นกาสี
อันขาวสะอาด ประดับกุณฑล ไล้ทากฤษณาและจุรณ
แก่นจันทน์ ถูกราชบุรุษนำไป ทำความเศร้าใจให้แก่
ประชุมชน พระจันทกุมารและพระสุริยกุมาร เสวย
กระยาหารอันปรุงด้วยรสเนื้อ ช่างสนานสระสรงพระ
กายให้ดีแล้ว ประดับกุณฑล ไล้ทากฤษณาและจุรณ
แก่นจันทน์ ถูกราชบุรุษนำไปบูชายัญของพระเจ้า
เอกราช พระจันทกุมารและสุริยกุมาร เสวยกระยาหาร
อันปรุงด้วยรสเนื้อ ช่างสนานสระสรงพระกายดีแล้ว
ประดับกุณฑล ไล้ทากฤษณาและจุรณแก่นจันทน์ ถูก
ราชบุรุษนำไป ทำความเศร้าพระหฤทัยให้แก่พระชนนี
พระจันทกุมารและสุริยกุมาร เสวยกระยาหารอันปรุง
ด้วยรสเนื้อ ช่างสนานสระสรงพระกายดีแล้ว ประดับ
กุณฑลไล้ทากษฤณาและจุรณแก่นจันทน์ ถูกราชบุรุษ
นำไป ทำความเศร้าใจให้แก่ประชุมชน ในกาลก่อน
พวกพลช้างย่อมตามเสด็จพระจันทกุมารและพระสุริย-
กุมาร ผู้เสด็จขึ้นคอช้างตัวประเสริฐ วันนี้ พระจันท-
กุมารและพระสุริยกุมารทั้งสองพระองค์เสด็จดำเนิน
ด้วยพระบาทเปล่า ในกาลก่อนพวกพลม้าย่อมตาม
เสด็จพระจันทกุมารและพระสุริยกุมาร ผู้เสด็จขึ้นหลัง
ม้าตัวประเสริฐ วันนี้ พระจันทกุมารและพระสุริย-

กุมารทั้งสองพระองค์เสด็จดำเนินด้วยพระบาทเปล่า
ในกาลก่อน พวกพลรถย่อมตามเสด็จพระจันทกุมาร
และพระสุริยกุมาร ผู้เสด็จขึ้นทรงรถอันประเสริฐ
วันนี้ พระจันทกุมารและพระสุริยกุมาร ทั้งสอง
พระองค์เสด็จดำเนินด้ายพระบาทเปล่า ในกาลก่อน
พระจันทกุมารและพระสุริยกุมาร ราชบุรุษเชิญเสด็จ
ออกด้วยม้าทั้งหลายอันตบแต่งเครื่องทอง วันนี้ ทั้ง
สองพระองค์ต้องเสด็จดำเนินด้วยพระบาทเปล่า.
[813] นกเอ๋ย ถ้าเจ้าปรารถนาเนื้อ เจ้าจงบิน
ไปทางทิศบูรพาแห่งปุบผวดีนคร ณ ที่นั้น พระเจ้า
เอกราชผู้หลงใหล จะทรงบูชายัญด้วยพระราชโอรส
4 พระองค์ นกเอ๋ย ถ้าเจ้าปรารถนาเนื้อ เจ้าจงบินไป
ทางทิศบูรพาแห่งปุบผวดีนคร ณ ที่นั้น พระเจ้าเอกราช
ผู้หลงใหล จะทรงบูชายัญด้วยพระราชธิดา 4 พระองค์
นกเอ๋ย ถ้าเจ้าปรารถนาเนื้อ เจ้าจงบินไปทางทิศ
บูรพาแห่งปุบผวดีนคร ณ ที่นั้น พระเจ้าเอกราชผู้
หลงใหล จะทรงบูชายัญด้วยพระมเหสี 4 พระองค์
นกเอ๋ย ถ้าเจ้าปรารถนาเนื้อ เจ้าจงบินไปทางทิศบูร-
พาแห่งปุบผวดีนคร ณ ที่นั้น พระเจ้าเอกราชผู้หลงใหล
จะทรงบูชายัญด้วยคฤหบดี 4 คน นกเอ๋ย ถ้าเจ้า
ปรารถนาเนื้อ เจ้าจงบินไปทางทิศบูรพาแห่งปุบผวดี
นคร ณ ที่นั้น พระเจ้าเอกราชผู้หลงใหล จะทรง

บูชายัญด้วยช้าง 4 เชือก นกเอ๋ย ถ้าเจ้าปรารถนาเนื้อ
เจ้าจงบินไปทางทิศบูรพาแห่งปุบผวดีนคร ณ ที่นั้น
พระเจ้าเอกราชผู้หลงใหล จะทรงบูชายัญด้วยม้า 4
ตัว นกเอ๋ย ถ้าเจ้าปรารถนาเนื้อ เจ้าจงบินไปทางทิศ
บูรพาแห่งปุบผวดีนคร ณ ที่นั้น พระเจ้าเอกราชผู้
หลงใหลจะทรงบูชายัญด้วยโคอุสุภราช 4 ตัว นกเอ๋ย
ถ้าเจ้าปรารถนาเนื้อ เจ้าจงบินไปทางทิศบูรพาแห่ง
ปุบผวดีนคร ณ ที่นั้น พระเจ้าเอกราชผู้หลงใหล จะ
ทรงบูชายัญด้วยสัตว์ทั้งปวงอย่างละ 4.
[814] นี่ปราสาทของท่านล้วนแล้วด้วยทองคำ
เกลื่อนกล่นด้วยพวงมาลัย บัดนี้ พระลูกเจ้าทั้ง 4
พระองค์ถูกเขานำไปเพื่อจะฆ่า นี่เรือนยอดของท่าน
ล้วนของคำ เกลือนกล่นด้วยพวงมาลัย บัดนี้ พระลูก
เจ้าทั้ง 4 พระองค์ถูกเขานำไปเพื่อจะฆ่า นี่พระอุท-
ยานของท่าน มีดอกไม้บานสะพรั่งตลอดกาลทั้งปวง
น่ารื่นรมย์ใจ บัดนี้ พระลูกเจ้าทั้ง 4 พระองค์ถูกเขา
นำไปเพื่อจะฆ่า นี่ป่าอโศกของท่าน มีดอกบาน
สะพรั่งตลอดกาลทั้งปวง น่ารื่นรมย์ใจ บัดนี้ พระ
ลูกเจ้าทั้ง 4 พระองค์ถูกเขานำไปเพื่อจะฆ่า นี่ป่า
กรรณิการ์ของท่าน มีดอกบานสะพรั่งตลอดกาลทั้ง
ปวง น่ารื่นรมย์ใจ บัดนี้ พระลูกเจ้าทั้ง 4 พระองค์
ถูกเขานำไปเพื่อจะฆ่า นี่ป่าแคฝอยของท่าน มีดอก
บานสะพรั่งตลอดกาลทั้งปวง น่ารื่นรมย์ใจ บัดนี้

พระลูกเจ้าทั้ง 4 พระองค์ถูกเขานำไปเพื่อจะฆ่า นี่
สวนมะม่วงของท่าน มีดอกบานสะพรั่งตลอดกาล
ทั้งปวง น่ารื่นรมย์ใจ บัดนี้ พระลูกเจ้าทั้ง 4 พระ-
องค์ถูกเขานำไปเพื่อจะฆ่า นี่สระโบกขรณีของท่าน
ดารดาษไปด้วยดอกบัวหลวงและบัวขาว มีเรือทองอัน
งดงามวิจิตรด้วยลายเครือวัลย์ เป็นที่รื่นรมย์เป็นอันดี
บัดนี้ พระลูกเจ้าทั้ง 4 พระองค์ ถูกเขานำไปเพื่อจะ
ฆ่า.
[815] นี่ช้างแก้วของท่าน ชื่อเอราวัณ เป็น
ช้างงามกำลัง บัดนี้ พระลูกเจ้าทั้ง 4 นั้นถูกเขานำ
ไปเพื่อจะฆ่า นี่ม้าแก้วของท่านเป็นม้ามีกีบไม่แตก
เป็นม้าวิ่งได้เร็ว บัดนี้ พระลูกเจ้าทั้ง 4 นั้นถูกเขานำ
ไปเพื่อจะฆ่า นี่รถม้าของท่าน มีเสียงไพเราะเหมือน
เสียงนกสาลิกา เป็นรถงดงามวิจิตรด้วยแก้ว พระลูก
เจ้าเสด็จไปในรถนี้ ย่อมงดงามดังเทพเจ้าในนันทวัน
บัดนี้ พระเจ้าลูกทั้ง 4 นั้นถูกเขานำไปเพื่อจะฆ่า
อย่างไรพระราชาผู้หลงใหล จึงจักทรงบูชายัญด้วยพระ-
ราชโอรส 4 พระองค์ ผู้งามเสมอด้วยทอง มีพระกาย
ไล้ทาด้วยจุรณจันทน์ อย่างไร พระราชาผู้หลงใหล
จึงจักทรงบูชายัญด้วยพระราชธิดา 4 พระองค์ ผู้งาม
เสมอด้วยทอง มีพระวรกายไล้ทาด้วยจุรณจันทน์

อย่างไรพระราชาผู้หลงใหล จักทรงบูชายัญด้วย
พระมเหสี 4 พระองค์ ผู้งามเสมอด้วยทอง มี
พระวรกายไล้ทาด้วยจุรณจันทน์ อย่างไรพระราชา
ผู้หลงใหล จึงจักบูชายัญด้วยคฤหบดี 4 คน ผู้งดงาม
เสมอด้วยทอง มีร่างกายไล้ทาด้วยจุรณจันทน์
คามนิคมทั้งหลายจะว่างเปล่า ไม่มีมนุษย์ กลายเป็น
ป่าใหญ่ไป ฉันใด เมื่อพระราชารับสั่งให้เอาพระจันท-
กุมารและพระสุริยกุมารบูชายัญ พระนครปุบผวดีก็
ก็จักร้างว่างเปล่า ไม่มีมนุษย์ กลายเป็นป่าใหญ่ไป
ฉันนั้น.
[816] ข้าแต่พระองค์ผู้ประเสริฐ ข้าพระบาท
จักเป็นบ้า มีความเจริญถูกขจัดแล้ว มีสรีระเกลือก
กลั้วด้วยธุลี ถ้าเขาฆ่าจันทกุมารลมปราณของข้าพระ-
บาทก็จะแตกทำลาย ข้าแต่พระองค์ผู้ประเสริฐ ข้า
พระบาทจักเป็นบ้า มีความเจริญถูกขจัดแล้วมีสรีระ
เกลือกกลั้วด้วยธุลี ถ้าเขาฆ่าสุริยกุมาร ลมปราณของ
ข้าพระบาทก็จะแตกทำลาย.
[817] สะใภ้ของเราเหล่านี้ คือ นางฆัฏฏิกา
นางอุปรักขี นางโปกขณี และนางคายิยา ล้วนกล่าว
วาจาเป็นที่รักแก่กันและกัน เพราะเหตุไร จึงไม่ฟ้อน
รำขับร้องให้จันทกุมารและสุริยกุมารรื่นรมย์เล่า ใคร
อื่นที่จะเสมอด้วยนางทั้ง 4 นั้นไม่มี.

[818] ดูก่อนเจ้าขัณฑหาละ ความโศกเศร้าใจ
ใดย่อมเกิดมีแก่เราในเมื่อจันทกุมารถูกเขานำไปเพื่อ
จะฆ่า แม่ของเจ้าจงได้ประสบความโศกเศร้าใจของ
เรานี้ ดูก่อนเจ้าขัณฑหาละ ความโศกเศร้าใจใดย่อม
เกิดมีแก่เรา ในเมื่อสุริยกุมารถูกเขานำไปเพื่อจะฆ่า
แม่ของเจ้าจงได้ประสบความโศกเศร้าใจของเรานี้
ดูก่อนเจ้าขัณฑหาละ ความโศกเศร้าใจใดย่อมเกิดมีแก่
เรา ในเมื่อจันทกุมารถูกเขานำไปเพื่อจะฆ่า ภรรยา
ของเจ้าจงประสบความโศกเศร้าใจของเรานี้ ดูก่อน
ขัณฑหาละ ความโศกเศร้าใจใดย่อมเกิดมีแก่เรา ใน
เมื่อสุริยกุมารถูกนำไปเพื่อจะฆ่า ภรรยาของเจ้าจงได้
ประสบความโศกเศร้าใจของเรานี้ ดูก่อนเจ้าขัณฑ-
หาละ เจ้าได้ให้ฆ่าพระกุมารทั้งหลาย ผู้ไม่คิดประทุษ
ร้าย ผู้องอาจดังราชสีห์ แม่ของเจ้าจงอย่าได้เห็นพวก
ลูก ๆ และอย่าได้เห็นสามีเลย ดูก่อนเจ้าขัณฑหาละ
เจ้าได้ให้ฆ่าพระกุมารทั้งหลาย ผู้เป็นที่มุ่งหวังของโลก
ทั้งปวงแม่จงอย่าได้เห็นพวกลูก ๆ และอย่าได้เห็น
สามีเลย ดูก่อนเจ้าขัณฑหาละ เจ้าได้ให้ฆ่าพระกุมาร
ทั้งหลายผู้ไม่คิดประทุษร้าย ผู้องอาจดังราชสีห์ ภรรยา
ของเจ้า จงอย่าได้เห็นพวกลูก ๆ และอย่าได้เห็นสามี
เลย ดูก่อนเจ้าขัณฑหาละเจ้าได้ให้ฆ่าพระกุมารทั้ง
หลาย ผู้เป็นที่มุ่งหวังของโลกทั้งปวง ภรรยาของเจ้า
จงอย่าได้เห็นพวกลูก ๆ และอย่าได้เห็นสามีเลย.

[819] ขอเดชะ อย่าได้ทรงฆ่าข้าพระองค์ทั้ง
หลายเสีย โปรดพระราชทานข้าพระองค์ทั้งหลาย ให้
เป็นทาสของขัณฑหาลปุโรหิตเถิดพระเจ้าข้า ถึงแม้ว่า
ข้าพระองค์ทั้งหลายจะถูกจองจำด้วยโซ่ใหญ่ ถึงจะเลี้ยง
ช้างและม้าให้เขา ขอเดชะ อย่าได้ทรงฆ่าข้าพระองค์
ทั้งหลายเสียเลย โปรดพระราชทานข้าพระองค์ทั้ง
หลาย ให้เป็นทาสของขัณฑหาลปุโรหิตเถิดพระเจ้าข้า
ถึงแม้ว่าข้าพระองค์ทั้งหลายจะถูกจองจำด้วยโซ่ใหญ่
ก็จะขนมูลช้างให้เขา ขอเดชะ อย่าได้ทรงฆ่าข้าพระ-
องค์ทั้งหลายเสียเลย โปรดพระราชทานข้าพระองค์
ทั้งหลาย ให้เป็นทาสของขัณฑทาลปุโรหิตเถิดพระเจ้า
ข้า ถึงแม้ว่า ข้าพระองค์ทั้งหลายจะถูกจองจำด้วยโซ่
ใหญ่ ก็จะขนมูลม้าให้เขา ขอเดชะ อย่าได้ทรงฆ่า
ข้าพระองค์ทั้งหลายเสียเลย โปรดพระราชทานข้า
พระองค์ทั้งหลาย ให้เป็นทาสของขัณฑหาลปุโรหิต
ตามที่พระองค์มีพระประสงค์เถิด พระเจ้าข้า ถึงแม้
ว่า ข้าพระองค์ทั้งหลายจะถูกขับไล่จากแว่นแคว้น ก็
จักเที่ยวภิกขาจารเลี้ยงชีวิต ขอเดชะ หญิงทั้งหลายผู้
ปรารถนาบุตร แม้จะเป็นคนยากจน ย่อมวอนขอบุตร
ต่อเทพเจ้า หญิงบางพวกละปฏิภาณแล้ว ไม่ได้บุตร
ก็มี หญิงเหล่านั้นย่อมกระทำความหวังว่า ขอลูกทั้ง
หลายจงเกิดแก่เรา แต่นั้นขอหลานจงเกิดอีก ข้าแต่
พระองค์ผู้ประเสริฐ พระองค์รับสั่งให้ฆ่าข้าพระองค์

ทั้งหลาย เพื่อต้องการทรงบูชายัญ โดยเหตุอันไม่
สมควร ข้าแต่สมเด็จพระบิดา คนทั้งหลายเขาได้ลูก
เพราะความวิงวอนเทพเจ้า ขอพระองค์อย่ารับสั่งให้ฆ่า
ข้าพระองค์ทั้งหลายเลย อย่าทรงบูชายัญนี้ด้วยบุตร
ทั้งหลายที่ได้มาโดยยากเลยพระเจ้าข้า ข้าแต่สมเด็จ
พระบิดา คนทั้งหลายเขาได้บุตรเพราะความวิงวอน
เทพเจ้า ขอพระองค์อย่ารับสั่งให้ฆ่าข้าพระองค์ทั้ง
หลายเลยพระเจ้าข้า ขอได้ทรงพระกรุณา โปรดอย่า
ได้พรากข้าพระองค์ทั้งหลายผู้เป็นบุตรที่ได้มาด้วย
ความยาก จากมารดาเลยพระเจ้าข้า.
[820] ข้าแต่พระมารดา พระมารดาย่อมย่อย
ยับ เพราะทรงเลี้ยงลูกจันทกุมารมาด้วยความลำบาก
มาก ลูกขอกราบพระบาทพระมารดา ขอพระราช-
บิดา จงทรงได้ปรโลกอันสมบูรณ์เถิด เชิญพระมารดา
ทรงสวมกอดลูก แล้วประทานพระยุคลบาทให้ลูก
กราบไหว้ ลูกจะจากไป ณ บัดนี้ เพื่อประโยชน์แก่
ยัญของสมเด็จพระราชบิดาเอกราช เชิญพระมารดา
ทรงสวมกอดลูก แล้วประทานพระยุคลบาทให้ลูก
กราบไหว้ ลูกจะจากไป ณ บัดนี้ เพื่อประโยชน์แก่
พระทัยให้พระมารดา เชิญพระมารดาทรงสวมกอดลูก
แล้วประทานพระยุคลบาทให้ลูกกราบไหว้ ลูกจะจาก
ไป ณ บัดนี้ ทำความโศกเศร้าใจให้แก่ประชุมชน.

[821] ดูก่อนลูกโคตมี มาเถิด เจ้าจงรัดเมาลี
ด้วยใบบัว จงประดับดอกไม้อันแซมด้วยกลีบจำปา
นี่เป็นปรกติของเจ้ามาเก่าก่อน มาเถิด เจ้าจงไล้ทา
เครื่องลูบไล้ คือ จุรณจันทน์แดงของเจ้าเป็นครั้งสุดท้าย
เจ้าลูบไล้ด้วยจุรณจันทน์แดงนั้นดีแล้ว ย่อมงดงามใน
ราชบริษัท มาเถิดเจ้าจงนุ่งผ้ากาสิกพัสตร์ อันเป็นผ้า
เนื้อละเอียดเป็นครั้งสุดท้าย เจ้านุ่งผ้ากาสิกพัสตร์นั้น
แล้ว ย่อมงดงามในราชบริษัท เชิญเจ้าประดับหัตถา-
ภรณ์ อันเป็นเครื่องประดับทองคำฝังแก้วมุกดาและ
แก้วมณี เจ้าประดับด้วยหัตถาภรณ์นั้นแล้ว ย่อมงด
งามในราชบริษัท.
[822] พระเจ้าแผ่นดินผู้ครองรัฐ ผู้เป็นทายาท
ของชนบท เป็นเจ้าโลกองค์นี้ จักไม่ทรงยังความ
สิเนหาได้เกิดในบุตรแน่ละหรือ.
[823] ลูกทั้งหลายเป็นที่รักของเรา อนึ่ง แม้
เจ้าทั้งหลายผู้เป็นภรรยาก็เป็นที่รักของเรา แต่เรา
ปรารถนาสวรรค์ เหตุนั้นจึงได้ให้ฆ่าลูกทั้งหลาย.
[824] ข้าแต่พระองค์ผู้ประเสริฐ ขอจงทรง
พระกรุณาโปรดรับสั่งให้ฆ่าข้าพระบาทเสียก่อน ขอ
ความทุกข์อย่าได้ทำลายหทัยของข้าพระบาทเลย พระ-
ราชโอรสของพระองค์เป็นสุขุมาลชาติ ประดับแล้ว
งดงาม ข้าแต่เจ้าชีวิต ขอได้โปรดฆ่าข้าพระบาทเสีย
ก่อน ข้าพระบาทจักเป็นผู้มีความเศร้าโศกกว่าจันท-

กุมาร ขอพระองค์จงทรงทำบุญให้ไพบูลย์ ข้าพระ
บาททั้งสองจะเที่ยวไปในปรโลก.
[825] ดูก่อนจันทาผู้มีตางาม เจ้าอย่าชอบใจ
ความตายเลย เมื่อโคตมีบุตรผู้อันเราบูชายัญแล้ว พี่
ผัวน้องผัวของเจ้าเป็นอันมากจักยังเจ้าให้รื่นรมย์ยินดี.
[826] เมื่อพระราชาตรัสอย่างนี้แล้ว พระนาง
จันทาเทวีก็ร่ำตีพระองค์ด้วยฝ่าพระหัตถ์ ทรงรำพันว่า
ไม่มีประโยชน์ด้วยชีวิต เราจักดื่มยาพิษตายเสียในที่นี้
พระญาติพระมิตรของพระราชาพระองค์นี้ ผู้มีพระทัย
ดี ซึ่งจะกราบทูลทัดทานพระราชาว่า อย่าได้รับสั่งให้
ฆ่าพระราชโอรสอันเกิดแต่พระอุระเลย ย่อมไม่มีแน่แท้
เทียว พระญาติพระมิตรของพระราชาพระองค์นี้ ผู้มี
พระทัยดี ซึ่งกราบทูลทัดทานพระราชาว่า อย่าได้รับ
สั่งให้ฆ่าพระราชโอรส อันเกิดแต่พระองค์เลย ย่อม
ไม่มีเป็นแน่แท้เทียว บุตรของข้าพระบาทเหล่านี้
ประดับพวงดอกไม้ สวมกำไลทองต้นแขน ขอพระ-
ราชาจงเอาบุตรของข้าพระบาทเหล่านั้นบูชายัญ แต่
ขอพระราชทานปล่อยโคตมีบุตรเถิด ข้าแต่พระมหา
ราชา ขอจงทรงตัดแบ่งข้าพระบาทให้เป็นร้อยส่วน
แล้ว ทรงบูชายัญในสถานที่เจ็ดแห่ง อย่าได้ทรงฆ่า
พระราชบุตรองค์ใหญ่ ผู้ไม่คิดประทุษร้าย ผู้องอาจ
ดังราชสีห์เลย ข้าแต่พระมหาราช ขอจงตัดแบ่งข้า

พระบาทให้เป็นร้อยส่วนแล้ว ทรงบูชายัญในสถานที่
เจ็ดแห่ง อย่าได้ทรงฆ่าพระราชบุตรองค์ใหญ่ผู้เป็นที่
มุ่งหวังของโลกทั้งปวงเลย.
[827] เครื่องประดับเป็นอันมากล้วนแต่ของ
ดี ๆ คือ มุกดา มณี แก้วไพฑูรย์ เราให้แก่เจ้า เมื่อ
เจ้ากล่าวคำดี นี้เป็นของที่เราให้แก่เจ้าครั้งสุดท้าย.
[828] เมื่อก่อน พวงมาลาบานเคยสวมที่พระ-
ศอของพระกุมารเหล่าใด วันนี้ ดาบที่เขาลับคมดีแล้ว
จักฟันที่พระศอของพระกุมารเหล่านั้น เมื่อก่อน พวง
มาลาอันวิจิตรเคยสวมที่พระศอของกุมารเหล่าใด วัน
นี้ ดาบอันเขาลับคมดีแล้ว จักฟันที่พระศอของกุมาร
เหล่านั้น ไม่ช้าแล้วหนอดาบจักฟันที่พระศอของพระ
ราชบุตรทั้งหลาย ก็หทัยของเราจะไม่แตก แต่จะต้อง
มีเครื่องรัดอย่างมันคงเหลือเกิน พระจันทกุมารและ
พระสุริยกุมาร ทรงผ้าแคว้นกาสีอันสะอาด ประดับ
กุณฑลไล้ทากฤษณาและจุรณแก่นจันทร์ เสด็จออก
เพื่อประโยชน์แก่การบูชายัญของพระเจ้าเอกราช พระ-
จันทกุมารและพระสุริยกุมารทรงผ้าแคว้นกาสีอันขาว
สะอาด ประดับกุณฑลไล้ทากฤษณา และจรุณแก่น
จันทน์ เพื่อประโยชน์แก่การบูชายัญของพระเจ้าเอก
ราช พระจันทกุมารและพระสุริยกุมาร ทรงผ้าแคว้น
กาสีอันขาวสะอาด ประดับกุณฑลไล้ทากฤษณาและ
จุรณแก่นจันทน์ เสด็จออกทำความเศร้าพระทัยแก่

พระชนนี พระจันทกุมารและพระสุริยกุมารทรงผ้า
แคว้นกาสีอันขาวสะอาดประดับกุณฑลไล้ทากฤษณา
และจุรณแก่นจันทน์ เสด็จออกทำความเศร้าใจให้แก่
ประชุมชน พระจันทกุมารและพระสุริยกุมาร เสวย
พระกระยาหารอันปรุงด้วยรสเนื้อ ช่างสนานสระสรง
พระกายดีแล้ว ประดับกุณฑลไล้ทากฤษณาและจุรณ
แก่นจันทน์ เสด็จออกเพื่อประโยชน์แก่การบูชายัญ
ของพระเจ้าเอกราช พระจันทกุมารและพระสุริยกุมาร
เสวยพระกระยาหารอันปรุงด้วยรสเนื้อ ช่างสนาน
สระสรงพระกายดีแล้ว ประดับกุณฑล ไล้ทากฤษณา
และจุรณจันทน์ เสด็จออกกระทำความเศร้าพระทัยให้
แก่พระชนนี พระจันทกุมารและพระสุริยกุมาร เสวย
พระกระยาหาร อันปรุงด้วยรสเนื้อ ช่างสนานสระ
สรงพระกายดีแล้ว ประดับกุณฑล ไล้ทากฤษณาและ
จรุณแก่นจันทน์ เสด็จออกกระทำความเศร้าใจให้แก่
ประชุมชน.
[829] เมื่อเขาตกแต่งเครื่องบูชายัญทุกสิ่งแล้ว
เมื่อพระจันทกุมารและพระสุริยกุมารประทับนั่ง เพื่อ
ประโยชน์แก่การบูชายัญ พระราชธิดาของพระเจ้า
ปัญจาลราช ประนมอัญชลีเสด็จดำเนินเวียนใน
ระหว่างบริษัททั้งปวงทรงกระทำสัจกิริยาว่า ขัณฑหาละ

ผู้มีปัญญาทราม ได้กระทำกรรมชั่ว ด้วยความสัจจริง
อันใด ด้วยสัจวาจานี้ ขอให้ข้าพเจ้าได้อยู่ร่วมกับ
พระสวามี อมนุษย์เหล่าใดมีอยู่ในที่นี้ ยักษ์ สัตว์ที่
เกิดแล้วและสัตว์ที่จะมาเกิดก็ดี ขอจงกระทำความ
ขวนขวายช่วยเหลือข้าพเจ้า ขอให้ข้าพเจ้าได้อยู่ร่วม
กับพระสวามี เทวดาทั้งหลายที่มาแล้วในที่นี้ ปวง
สัตว์ที่เกิดแล้วและสัตว์ที่จะมาเกิด ขอจงคุ้มครอง
ข้าพเจ้าผู้แสวงหาที่พึ่ง ข้าพเจ้าขอวิงวอนท่านทั้งหลาย
ขออย่าให้พวกข้าศึกชนะพระสวามีของข้าพเจ้าเลย.
[830] ท้าวสักกเทวราชได้ทรงสดับเสียงคร่ำ
ครวญของพระนางจันทานั้นแล้ว ทรงกวัดแกว่งค้อน
ยังความกลัวให้เกิดแก่พระเจ้าเอกราชนั้นแล้วได้ตรัส
กะพระราชาว่า พระราชากาลี จงรู้ไว้ อย่าให้เราตี
เศียรของท่านด้วยค้อนเหล็กนี้ ท่านอย่าได้ฆ่าบุตรองค์
ใหญ่ผู้ไม่คิดประทุษร้าย ผู้องอาจดังราชสีห์ พระ
ราชากาลี ท่านเคยเห็นที่ไหน คนผู้ปรารถนาสวรรค์
ฆ่าบุตรภรรยา เศรษฐี และคฤหบดี ผู้ไม่คิดประทุษ-
ร้าย.
[831] ขัณฑหาลปุโรหิตและพระราชา ได้ฟัง
พระดำรัสของท้าวสักกะ ได้เห็นรูปอันอัศจรรย์แล้ว
ให้เปลื้องเครื่องพันธนาการของสัตว์ทั้งปวง เหมือน

ดังเปลื้องเครื่องพันธนาการของคนผู้ไม่มีความชั่ว เมื่อ
สัตว์ทั้งปวงหลุดพ้นจากเครื่องจองจำแล้ว ผู้ที่ประชุม
อยู่ ณ ที่นั้นในกาลนั้นทุกคน เอาก้อนดินคนละก้อน
ทุ่มลง การฆ่าซึ่งขัณฑหาลปุโรหิตได้มีแล้วด้วยประ-
การดังนี้.
[832] คนผู้กระทำกรรมชั่วฉันใดฉันนั้นเป็น
ต้องเข้านรกทั้งหมด คนทำกรรมชั่วแล้ว ไม่พึงได้จาก
โลกนี้ไปสู่สุคติเลย.
[833] เมื่อสัตว์ทั้งปวงหลุดพ้นจากเครื่องจอง
จำแล้ว ผู้ที่มาประชุมกันอยู่ ณ ที่นั้นในกาลนั้น คือ
พระราชาทั้งหลาย ประชุมกันอภิเษกพระจันทกุมาร
เมื่อสัตว์ทั้งปวงหลุดพ้นจากเครื่องจองจำแล้ว ผู้ที่มา
ประชุมกันอยู่ ณ ที่นั้นในกาลนั้น คือ เทวดาทั้งหลาย
ประชุมพร้อมกันอภิเษกพระจันทกุมาร เมื่อสัตว์ทั้ง
ปวงหลุดพ้นจากเครื่องจองจำแล้ว ผู้ที่มาประชุมพร้อม
กัน ณ ที่นั้น ในกาลนั้น คือ เทพกัญญาทั้งหลาย
ประชุมพร้อมกันอภิเษกพระจันทกุมาร เมื่อสัตว์ทั้ง
ปวงหลุดพ้นจากเครื่องจองจำแล้ว ผู้ที่ประชุมพร้อม
กัน ณ ที่นั้น ในกาลนั้น คือ พระราชาทั้งหลายประ-
ชุมพร้อมกัน ต่างแกว่งผ้าและโบกธง เมื่อสัตว์ทั้ง
ปวงหลุดพ้นจากเครื่องจองจำแล้ว ผู้ที่มาประชุมพร้อม

กัน ณ ที่นั้นในกาลนั้น คือ ราชกัญญาทั้งหลาย
ประชุมพร้อมกันต่างก็แกว่งผ้าและโบกธง เมื่อสัตว์
ทั้งปวงหลุดพ้นจากเครื่องจองจำแล้ว ผู้ที่มาประชุม
พร้อมกัน ณ ที่นั้นในกาลนั้น คือ เทพบุตรทั้งหลาย
ประชุมพร้อมกันต่างแกว่งผ้าและโบกธง เมื่อสัตว์ทั้ง
ปวงหลุดพ้นจากเครื่องจองจำแล้ว ผู้ที่มาประชุมพร้อม
กัน ณ ที่นั้นในกาลนั้น คือ เทพกัญญาทั้งหลาย
ประชุมพร้อมกันต่างแกว่งผ้าและโบกธง เมื่อสัตว์ทั้ง
ปวงหลุดพ้นจากเครื่องจองจำแล้ว ชนเป็นอันมากต่าง
ก็รื่นรมย์ยินดี พวกเขาได้ประกาศความยินดีในเวลา
ที่พระจันทกุมารเสด็จเข้าสู่พระนคร และได้ประกาศ
ความหลุดพ้นจากเครื่องจองจำของสัตว์ทั้งปวง.
จบจันทกุมารชาดกที่ 7

อรรถกถาจันทกุมารชาดก


พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ที่ภูเขาคิชฌกูฏ ทรงปรารภพระเทวทัต
จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ มีคำเริ่มต้นว่า ราชาสิ ลุทฺทกมฺโม ดังนี้.
เรื่องของพระเทวทัตนั้น มาแล้วในสังฆเภทกขันกะแล้วนั่นแล.
เรื่องนั้น นับจำเดิมแต่เวลาที่ท่านออกผนวชแล้วตราบเท่าถึงให้ปลงพระชนมชีพ
ของพระเจ้าพิมพิสาร พึงทราบโดยนัยที่กล่าวแล้วในที่นั้นนั่นเอง.
ฝ่ายพระเทวทัต ครั้นให้ปลงพระชนมชีพพระเจ้าพิมพิสารแล้ว ก็เข้า
ไปเฝ้าพระเจ้าอชาตศัตรูทูลว่า ดูก่อนมหาราช มโนรถของพระองค์ถึงที่สุด
แล้ว ส่วนมโนรถของของอาตมา ก็ยังหาถึงที่สุดก่อนไม่. พระราชาได้ทรงฟัง
ดังนั้นจึงตรัสถามว่า ดูก่อนท่านผู้เจริญ ก็มโนรถของท่านเป็นอย่างไร ?
พระเทวทัต. ดูก่อนมหาราช เมื่อฆ่าพระทสพลแล้วอาตมาจักเป็นพระพุทธเจ้า
มิใช่หรือ ? พระราชาตรัสถามว่า ก็ในเพราะเรื่องนี้ควรเราจะทำอย่างไรเล่า ?
เทวทัต. ดูก่อนมหาราช ควรจะให้นายขมังธนูทั้งหลายประชุมกัน. พระราชา
ทรงรับว่า ดีละ ท่านผู้เจริญ จึงให้ประชุมนายขมังธนูจำพวกที่ยิงไม่ผิดพลาด
รวม 500 ตระกูล ทรงเลือกจากคนเหล่านั้นไว้ 31 คน ตรัสสั่งว่า พ่อทั้ง
หลาย พวกเจ้าจงทำตามคำสั่งของพระเถระ ดังนี้แล้วจึงส่งไปยังสำนักพระ-
เทวทัต. พระเทวทัตเรียกผู้เป็นใหญ่ ในบรรดาพวกนายขมังธนูเหล่านั้นมา
แล้วกล่าวอย่างนี้ว่า ท่านผู้มีอายุ พระสมณโคดมประทับอยู่ ณ เขาคิมฌกูฏ
เสด็จจงกรมอยู่ในที่พักกลางวันในที่โน้น. ส่วนท่านจงไปในที่นั้น ยิงพระสมณ-
โคดมด้วยลูกศรอาบด้วยยาพิษ ให้สิ้นพระชนมชีพแล้ว จงกลับโดยทางชื่อ
โน้น. พระเทวทัตนั้น ครั้นส่งนายขมังธนูผู้ใหญ่นั้นไปแล้ว จึงพักนายขมังธนู