อรรถกถาสิริเมณฑกชาดก

สิริเมณฑกปัญหานี้ มีคำเริ่มต้นว่า ปญฺญายุเปตํ สิริยา วีหีนํ
จักมีแจ้งในมหาอุมมังคชาดก.
จบอรรถกถาสิริเมณฑกชาดก

5. โรหนมิคชาดก

ว่าด้วยความรักในสายเลือด

[2106] เจ้าเป็นผู้ขลาดจงหนีไปเสียเถิด พี่ติด
อยู่ในหลักเหล็ก เธอจงไปเสียเถิด อย่าห่วงใยพี่เลย
เนื้อทั้งหลายจักมีชีวิตอยู่กับเธอ.
[2107] พี่โรหนะ ฉันจะไม่ไป ถึงใครจะมา
ฆ่าเอาหัวใจของฉันไป ฉันก็จะไม่ละทิ้งพี่ ฉันจะยอม
ทิ้งชีวิตไว้ในที่นี้.
ก็มารดาบิดาทั้งสองของเรานั้น ท่านตาบอด
ขาดผู้ปรนนิบ่ตินำทาง จักต้องตายแน่ เธอจงไปเถิด
อย่าห่วงใยพี่เลย เนื้อทั้งหลายจักมีชีวิตอยู่กับเธอ.
พี่โรหนะ ฉันจะไม่ไป ถึงใครจะมาคร่าเอาหัวใจ
ของฉันไป ฉันจะไม่ละทิ้งพี่ผู้ถูกมัด ฉันจักยอมทิ้ง
ชีวิตไว้ในที่นี้แหละ.
[2108] วันนี้นายพรานคนใด จักฆ่าเราด้วย
ลูกศรหรือหอก นายพรานคนนี้นั้น มีรูปร่างร้ายกาจ
ถืออาวุธเดินมาแล้ว.
[2109] นางสุตตนามฤคี ถูกภัยบีบคั้น คุกคาม
หนีไปครู่หนึ่ง แล้วย้อนกลับมา เผชิญหน้ามฤตยู ถึง
จะมีขวัญอ่อน ก็ได้กระทำกรรมที่ทำได้แสนยาก.
[2110] เนื้อทั้งสองนี้เป็นอะไรกับท่านหนอ
พ้นไปแล้วยังย้อนกลับมาหาเครื่องผูกอีก ไม่ปรารถนา
จะละทิ้งท่านไป แม้เพราะเหตุแห่งชีวิต.
[2111] ดูก่อนนายพราน เนื้อทั้งสองนี้เป็น
น้องชายน้องสาวของข้าพเจ้า ร่วมท้องมารดาเดียวกัน
ไม่ปรารถนาละข้าพเจ้าไป แม้เพราะเหตุแห่งชีวิต.

[2112] ข้าแต่นายพราน มารดาบิดาทั้งสอง
ของเราเหล่านั้น ท่านตาบอด หาผู้ปรนนิบัตินำทาง
มิได้ คงต้องตายแน่แท้ โปรดให้ชีวิตแก่พวกเราทั้ง 5
เถิด โปรดปล่อยพี่ชายเสียเถิด.
[2113] ข้าพเจ้าจะปล่อยเนื้อผู้เลี้ยงมารดาบิดา
แน่นอน มารดาบิดาได้เห็นพญาเนื้อ หลุดจากบ่วง
แล้ว ก็จงยินดีเถิด.
[2114] ข้าแต่นายพราน ท่านจงยินดีเพลิด-
เพลินกับพวกญาติทั้งปวง เหมือนข้าพเจ้าเห็นพญาเนื้อ
ที่หลุดจากบ่วงแล้ว ชื่นชมยินดีในวันนี้ ฉะนั้น.
[2115] ลูกรัก เมื่อชีวิตเจ้าย่างเข้าใกล้ความ
ตายแล้ว เจ้าหลุดมาได้อย่างไร ไฉนนายพรานจึง
ปล่อยจากบ่วงเหล็กมาเล่า.
[2116] น้องจิตตกะ กล่าววาจาไพเราะหูเป็น
ที่จับใจ ดื่มด่ำในหฤทัย ช่วยให้ข้าพเจ้าหลุดมาได้
ด้วยวาจาสุภาษิต.
น้องสุตตนาได้กล่าววาจาไพเราะหู จับใจ ดื่มด่ำ
ในหฤทัย ช่วยข้าพเจ้าให้หลุดมาได้ด้วยวาจาสุภาษิต.
นายพรานได้ฟังวาจาไพเราะหู เป็นที่จับใจ
ดื่มด่ำในหฤทัย แล้วปล่อยข้าพเจ้า เพราะฟังวาจา
สุภาษิต ของน้องทั้งสองนี้.

[2117] ก็เราทั้งหลายเห็นลูกโรหนะมาแล้ว
พากันชื่นชมยินดี ฉันใด ขอนายพรานพร้อมด้วยลูก
เมีย จงชื่นชมยินดี ฉันนั้นเถิด.
[2118] แน่ะนายพราน เจ้าได้บอกไว้ว่า จะนำ
เนื้อหรือหนังมามิใช่หรือ เออก็เหตุไรเล่า เจ้าจึงไม่นำ
เอาเนื้อหรือหนังเนื้อมา.
[2119] เนื้อนั้นได้มาติดบ่วงเหล็ก ถึงมือแล้ว
แต่มีเนื้อสองตัวไม่ได้ติดบ่วง มายืนอยู่ใกล้เนื้อตัวนั้น
ข้าพระองค์ได้เกิดความสังเวชใจ ความอัศจรรย์ใจ
ขนพองสยองเกล้าว่า ถ้าเราฆ่าเนื้อตัวนี้ เราจักต้อง
ทิ้งชีวิต ในสถานที่นี้แหละ ในวันนี้ทีเดียว.
[2120] ดูก่อนนายพราน เนื้อนั้นเป็นเช่นไร
เป็นเนื้อมีธรรมอย่างไร มีสีอย่างไร มีศีลอย่างไร
ท่านจึงได้สรรเสริญเนื้อเหล่านั้นนัก.
[2121] เนื้อเหล่านั้นมีเขาขาว ขนสะอาด หนัง
เปรียบด้วยทองคำ เท้าแดง ตาสุกสะกาว เป็นที่
น่ารื่นรมย์ใจ.
[2122] ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติเทพ เนื้อเหล่า
นั้นเป็นเช่นนี้ เป็นเนื้อมีธรรมเช่นนี้ เป็นเนื้อเลี้ยง
มารดาบิดา ข้าพเจ้าจึงมิได้นำเนื้อเหล่านั้นมาถวาย
พระองค์ พระเจ้าข้า.

[2123] ดูก่อนนายพราน เราให้ทองคำ 100
แท่ง กุณฑลแก้วมณีอันมีค่ามาก เตียง 4 เหลี่ยม
มีสีคล้ายดอกสามหาว และภรรยาผู้ทัดเทียมกันสองคน
กับโค 100 ตัวแก่ท่าน เราจักปกครองราชสมบัติโดย
ธรรม ท่านเป็นผู้มีอุปการะแก่เรามาก ดูก่อนนายพราน
ท่านจงเลี้ยงดูบุตรและภรรยาด้วยกสิกรรม พาณิชย-
กรรม การให้กู้หนี้และด้วยการประพฤติเลี้ยงชีพ
โดยสัมมาอาชีวะเถิด อย่าได้กระทำบาปอีกเลย.
จงโรหนมิคชาดกที่ 5

อรรถกถาโรหนมิคชาดก

พระศาสดาเมื่อเสด็จประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภ
การเสียสละชีวิตของท่านพระอานนท์ ตรัสพระธรรมเทศนานี้ มีคำเริ่มต้นว่า
เอเต ยูเถ ปฏิยนฺติ ดังนี้.
ก็การเสียสละชีวิตของท่านพระอานนท์นั้น จักปรากฏชัดเจนในเรื่อง
ทรมานช้างชื่อว่าธนบาล ในจุลลหังสชาดก อสีตินิบาต. เมื่อท่านพระอานนท์
นั้นสละชีวิตเพื่อป้องกันพระศาสดาอย่างนี้แล้ว ภิกษุทั้งหลายจึงสนทนากันใน
โรงธรรมว่า อาวุโสทั้งหลาย ท่านพระอานนท์เป็นเสกขบุคคล บรรลุปฏิสัม-
ภิทา ยอมสละชีวิตเพื่อประโยชน์แก่พระทศพล. พระศาสดาเสด็จมาแล้วตรัส
ถามว่า ภิกษุทั้งหลาย บัดนี้พวกเธอประชุมสนทนากันด้วยเรื่องอะไร เมื่อ