เมนู

มีภคธรรม 1 ทรงมีปกติเสพภคธรรม 1
ทรงมีภาคธรรม 1 ทรงจำแนกแจกแจง
ธรรม 1 ทรงทำลายนามรูป 1 ทรง
เป็นที่เคารพ 1 ทรงมีภาคยธรรม 1
ทรงมีพระองค์อบรมดี แล้วด้วยญายธรรม
จำนวนมาก 1 ทรงถึงที่สุดแห่งภพ 1.

และด้วยอำนาจแห่งคาถานี้ว่า
เพราะเหตุที่ พระพุทธเจ้าทรงมีภาคย-
ธรรม 1 ทรงมีภัคคธรรม 1 ทรงประกอบ
ด้วยภัคคธรรม 1 ทรงจำแนกแจกแจง
ธรรม 1 ทรงมีคนภักดี 1 ทรงคายการ
ไปในภพทั้งหลาย 1 ฉะนั้น จึงได้รับ
ขนานพระนามว่า ภควา.

ก็ความหมายนี้นั้น ได้กล่าวไว้แล้วในพุทธานุสตินิทเทส ในวิสุทธิมรรค
อย่างครบถ้วน เพราะเหตุนั้น นักศึกษาพึงทราบตามนัยที่กล่าวไว้แล้วใน
วิสุทธิมรรคนั้นเถิด.

ความหมายของภควาอีกนัยหนึ่ง


อีกนัยหนึ่ง. พระนามว่า ภควา เพราะหมายความว่า ทรงมีภาคธรรม
พระนามว่า ภควา เพราะหมายความว่า ผู้อบรมพุทธกรรม
พระนามว่า ภควา เพราะหมายความว่า ทรงเสพภาคธรรม
พระนามว่า ภควา เพราะหมายความว่า ทรงเสพภคธรรม
พระนามว่า ภควา เพราะหมายความว่า ทรงมีคนภักดี

พระนามว่า ภควา เพราะหมายความว่า ทรงคายภคธรรม
พระนามว่า ภควา เพราะหมายความว่า ทรงคายภาคธรรม.
พระชินเจ้าทรงพระนามว่า ภควา
เพราะหมายความว่า ทรงมีภาคธรรม 1
ทรงอบรมพุทธกรธรรม 1 ทรงเสพภาค-
ธรรม 1 ทรงเสพภคธรรม 1 ทรงมีคน
ภักดี 1 ทรงคายภคธรรม 1 ทรงคายภาคธรรม 1.

ในความหมายเหล่านั้น พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้

1. ทรงมีภาคธรรม


พระพุทธเจ้า

ทรงพระนามว่า ภควา เพราะหมายความว่า ทรง
มีภาคธรรม เป็นอย่างไร ? คือ กองธรรม ได้แก่ ส่วนแห่งคุณมีศีลเป็นต้น
ที่วิเศษยิ่ง ไม่สาธารณ์แก่บุคคลอื่นมีอยู่ คือ หาได้เฉพาะแก่พระตถาคตเจ้า
จริงอย่างนั้น พระตถาคตเจ้านั้น ทรงมี คือ ทรงได้ภาคแห่งคุณ ได้แก่ส่วน
แห่งคุณ อันเป็นนิรัติสัย (ไม่มีส่วนแห่งคุณอื่นที่ยิ่งกว่า) ไม่จำกัดประเภท
ไม่มีที่สุด ไม่สาธารณ์แก่บุคคลอื่น มีอาทิอย่างนี้ คือ ศีล สมาธิ
ปัญญา วิมุตติ วิมุตติญาณทัสสนะ หิริ โอตตัปปะ ศรัทธา วิริยะ สติ
สัมปชัญญะ สีลวิสุทธิ จิตวิสุทธิ ทิฏฐิวิสุทธิ สมถะ วิปัสสนา กุศลมูล 3
สุจริต 3 สัมมาวิตก 3 อนวัชชสัญญา 3 ธาตุ 3 สติปัฎฐาน 4
สัมมัปปธาน 4 อิทธิบาท 8 อริยมรรค อริยผล 4 ปฎิสัมภิทา 4
ญาณกำหนดรู้กำเนิด 4 อริยวงศ์ 4 เวสารัชชญาณ 4 องค์ของภิกษุผู้
บำเพ็ญเพียร 5 สัมมาสมาธิมีองค์ 5 สัมมาสมาธิมีญาณ 5 อินทรีย์ 5
พละ 5 นิสสารณียธาตุ 5 วิมุตตายตนญาณ (ญาณเป็นบ่อเกิดแห่งวิมุตติ) 5