ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ขุทฺทกนิกาเย

จริยาปิฏกปาฬิ

1. อกิตฺติวคฺโค

1. อกิตฺติจริยา

[1]

‘‘กปฺเป จ สตสหสฺเส, จตุโร จ อสงฺขิเย;

เอตฺถนฺตเร ยํ จริตํ, สพฺพํ ตํ โพธิปาจนํฯ

[2]

‘‘อตีตกปฺเป จริตํ, ฐปยิตฺวา ภวาภเว;

อิมมฺหิ กปฺเป จริตํ, ปวกฺขิสฺสํ สุโณหิ เมฯ

[3]

‘‘ยทา อหํ พฺรหารญฺเญ, สุญฺเญ วิปินกานเน;

อชฺโฌคาเหตฺวา [อชฺโฌคเหตฺวา (สี. สฺยา.)] วิหรามิ, อกิตฺติ นาม ตาปโสฯ

[4]

‘‘ตทา มํ ตปเตเชน, สนฺตตฺโต ติทิวาภิภู;

ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ, ภิกฺขาย มํ อุปาคมิฯ

[5]

‘‘ปวนา อาภตํ ปณฺณํ, อเตลญฺจ อโลณิกํ;

มม ทฺวาเร ฐิตํ ทิสฺวา, สกฏาเหน อากิริํฯ

[6]

‘‘ตสฺส ทตฺวานหํ ปณฺณํ, นิกฺกุชฺชิตฺวาน ภาชนํ;

ปุเนสนํ ชหิตฺวาน, ปาวิสิํ ปณฺณสาลกํฯ

[7]

‘‘ทุติยมฺปิ ตติยมฺปิ, อุปคญฺฉิ มมนฺติกํ;

อกมฺปิโต อโนลคฺโค, เอวเมวมทาสหํฯ

[8]

‘‘น เม ตปฺปจฺจยา อตฺถิ, สรีรสฺมิํ วิวณฺณิยํ;

ปีติสุเขน รติยา, วีตินาเมมิ ตํ ทิวํฯ

[9]

‘‘ยทิ มาสมฺปิ ทฺเวมาสํ, ทกฺขิเณยฺยํ วรํ ลเภ;

อกมฺปิโต อโนลีโน, ทเทยฺยํ ทานมุตฺตมํฯ

[10]

‘‘น ตสฺส ทานํ ททมาโน, ยสํ ลาภญฺจ ปตฺถยิํ;

สพฺพญฺญุตํ ปตฺถยาโน, ตานิ กมฺมานิ อาจริ’’นฺติฯ

อกิตฺติจริยํ ปฐมํฯ

2. สงฺขจริยา

[11]

‘‘ปุนาปรํ ยทา โหมิ, พฺราหฺมโณ สงฺขสวฺหโย;

มหาสมุทฺทํ ตริตุกาโม, อุปคจฺฉามิ ปฏฺฏนํฯ

[12]

‘‘ตตฺถทฺทสํ ปฏิปเถ, สยมฺภุํ อปราชิตํ;

กนฺตารทฺธานํ ปฏิปนฺนํ [กนฺตารทฺธานปฏิปนฺนํ (สี. สฺยา.)], ตตฺตาย กฐินภูมิยาฯ

[13]

‘‘ตมหํ ปฏิปเถ ทิสฺวา, อิมมตฺถํ วิจินฺตยิํ;

‘อิทํ เขตฺตํ อนุปฺปตฺตํ, ปุญฺญกามสฺส ชนฺตุโนฯ

[14]

‘‘‘ยถา กสฺสโก ปุริโส, เขตฺตํ ทิสฺวา มหาคมํ;

ตตฺถ พีชํ น โรเปติ, น โส ธญฺเญน อตฺถิโกฯ

[15]

‘‘‘เอวเมวาหํ ปุญฺญกาโม, ทิสฺวา เขตฺตวรุตฺตมํ;

ยทิ ตตฺถ การํ น กโรมิ, นาหํ ปุญฺเญน อตฺถิโกฯ

[16]

‘‘‘ยถา อมจฺโจ มุทฺทิกาโม, รญฺโญ อนฺเตปุเร ชเน;

น เทติ เตสํ ธนธญฺญํ, มุทฺทิโต ปริหายติฯ

[17]

‘‘‘เอวเมวาหํ ปุญฺญกาโม, วิปุลํ ทิสฺวาน ทกฺขิณํ;

ยทิ ตสฺส ทานํ น ททามิ, ปริหายิสฺสามิ ปุญฺญโต’ฯ

[18]

‘‘เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, โอโรหิตฺวา อุปาหนา;

ตสฺส ปาทานิ วนฺทิตฺวา, อทาสิํ ฉตฺตุปาหนํฯ

[19]

‘‘เตเนวาหํ สตคุณโต, สุขุมาโล สุเขธิโต;

อปิ จ ทานํ ปริปูเรนฺโต, เอวํ ตสฺส อทาสห’’นฺติฯ

สงฺขจริยํ ทุติยํฯ

3. กุรุราชจริยา

[20]

‘‘ปุนาปรํ ยทา โหมิ, อินฺทปตฺเถ [อินฺทปตฺเต (สี. ก.)] ปุรุตฺตเม;

ราชา ธนญฺจโย นาม, กุสเล ทสหุปาคโตฯ

[21]

‘‘กลิงฺครฏฺฐวิสยา, พฺราหฺมณา อุปคญฺฉุ มํ;

อายาจุํ มํ หตฺถินาคํ, ธญฺญํ มงฺคลสมฺมตํฯ

[22]

‘‘‘อวุฏฺฐิโก ชนปโท, ทุพฺภิกฺโข ฉาตโก มหา;

ททาหิ ปวรํ นาคํ, นีลํ อญฺชนสวฺหยํฯ

[23]

‘‘‘น เม ยาจกมนุปฺปตฺเต, ปฏิกฺเขโป อนุจฺฉโว;

มา เม ภิชฺชิ สมาทานํ, ทสฺสามิ วิปุลํ คชํ’ฯ

[24]

‘‘นาคํ คเหตฺวา โสณฺฑาย, ภิงฺคาเร [ภิงฺกาเร (สี.)] รตนามเย;

ชลํ หตฺเถ อากิริตฺวา, พฺราหฺมณานํ อทํ คชํฯ

[25]

‘‘ตสฺส นาเค ปทินฺนมฺหิ, อมจฺจา เอตทพฺรวุํ;

‘กิํ นุ ตุยฺหํ วรํ นาคํ, ยาจกานํ ปทสฺสสิฯ

[26]

‘‘‘ธญฺญํ มงฺคลสมฺปนฺนํ, สงฺคามวิชยุตฺตมํ;

ตสฺมิํ นาเค ปทินฺนมฺหิ, กิํ เต รชฺชํ กริสฺสติฯ

[27]

‘‘‘รชฺชมฺปิ เม ทเท สพฺพํ, สรีรํ ทชฺชมตฺตโน;

สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหํ, ตสฺมา นาคํ อทาสห’’’นฺติฯ

กุรุราชจริยํ ตติยํฯ

4. มหาสุทสฺสนจริยา

[28]

‘‘กุสาวติมฺหิ นคเร, ยทา อาสิํ มหีปติ;

มหาสุทสฺสโน นาม, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ

[29]

‘‘ตตฺถาหํ ทิวเส ติกฺขตฺตุํ, โฆสาเปมิ ตหิํ ตหิํ;

‘โก กิํ อิจฺฉติ ปตฺเถติ, กสฺส กิํ ทียตู ธนํฯ

[30]

‘‘‘โก ฉาตโก โก ตสิโต, โก มาลํ โก วิเลปนํ;

นานารตฺตานิ วตฺถานิ, โก นคฺโค ปริทหิสฺสติฯ

[31]

‘‘‘โก ปเถ ฉตฺตมาเทติ, โกปาหนา มุทู สุภา’;

อิติ สายญฺจ ปาโต จ, โฆสาเปมิ ตหิํ ตหิํฯ

[32]

‘‘น ตํ ทสสุ ฐาเนสุ, นปิ ฐานสเตสุ วา;

อเนกสตฐาเนสุ, ปฏิยตฺตํ ยาจเก ธนํฯ

[33]

‘‘ทิวา วา ยทิ วา รตฺติํ, ยทิ เอติ วนิพฺพโก;

ลทฺธา ยทิจฺฉกํ โภคํ, ปูรหตฺโถว คจฺฉติฯ

[34]

‘‘เอวรูปํ มหาทานํ, อทาสิํ ยาวชีวิกํ;

นปาหํ เทสฺสํ ธนํ ทมฺมิ, นปิ นตฺถิ นิจโย มยิฯ

[35]

‘‘ยถาปิ อาตุโร นาม, โรคโต ปริมุตฺติยา;

ธเนน เวชฺชํ ตปฺเปตฺวา, โรคโต ปริมุจฺจติฯ

[36]

‘‘ตเถวาหํ ชานมาโน, ปริปูเรตุมเสสโต;

อูนมนํ ปูรยิตุํ, เทมิ ทานํ วนิพฺพเก;

นิราลโย อปจฺจาโส, สมฺโพธิมนุปตฺติยา’’ติฯ

มหาสุทสฺสนจริยํ จตุตฺถํฯ

5. มหาโควินฺทจริยา

[37]

‘‘ปุนาปรํ ยทา โหมิ, สตฺตราชปุโรหิโต;

ปูชิโต นรเทเวหิ, มหาโควินฺทพฺราหฺมโณฯ

[38]

‘‘ตทาหํ สตฺตรชฺเชสุ, ยํ เม อาสิ อุปายนํ;

เตน เทมิ มหาทานํ, อกฺโขพฺภํ [อกฺโขภํ (สฺยา. กํ.)] สาครูปมํฯ

[39]

‘‘น เม เทสฺสํ ธนํ ธญฺญํ, นปิ นตฺถิ นิจโย มยิ;

สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหํ, ตสฺมา เทมิ วรํ ธน’’นฺติฯ

มหาโควินฺทจริยํ ปญฺจมํฯ

6. นิมิราชจริยา

[40]

‘‘ปุนาปรํ ยทา โหมิ, มิถิลายํ ปุรุตฺตเม;

นิมิ นาม มหาราชา, ปณฺฑิโต กุสลตฺถิโกฯ

[41]

‘‘ตทาหํ มาปยิตฺวาน, จตุสฺสาลํ จตุมฺมุขํ;

ตตฺถ ทานํ ปวตฺเตสิํ, มิคปกฺขินราทินํฯ

[42]

‘‘อจฺฉาทนญฺจ สยนํ, อนฺนํ ปานญฺจ โภชนํ;

อพฺโพจฺฉินฺนํ กริตฺวาน, มหาทานํ ปวตฺตยิํฯ

[43]

‘‘ยถาปิ เสวโก สามิํ, ธนเหตุมุปาคโต;

กาเยน วาจา มนสา, อาราธนียเมสติฯ

[44]

‘‘ตเถวาหํ สพฺพภเว, ปริเยสิสฺสามิ โพธิชํ;

ทาเนน สตฺเต ตปฺเปตฺวา, อิจฺฉามิ โพธิมุตฺตม’’นฺติฯ

นิมิราชจริยํ ฉฏฺฐํฯ

7. จนฺทกุมารจริยา

[45]

‘‘ปุนาปรํ ยทา โหมิ, เอกราชสฺส อตฺรโช;

นคเร ปุปฺผวติยา, กุมาโร จนฺทสวฺหโยฯ

[46]

‘‘ตทาหํ ยชนา มุตฺโต, นิกฺขนฺโต ยญฺญวาฏโต;

สํเวคํ ชนยิตฺวาน, มหาทานํ ปวตฺตยิํฯ

[47]

‘‘นาหํ ปิวามิ ขาทามิ, นปิ ภุญฺชามิ โภชนํ;

ทกฺขิเณยฺเย อทตฺวาน, อปิ ฉปฺปญฺจรตฺติโยฯ

[48]

‘‘ยถาปิ วาณิโช นาม, กตฺวาน ภณฺฑสญฺจยํ;

ยตฺถ ลาโภ มหา โหติ, ตตฺถ ตํ [ตตฺถ นํ (สี.), ตตฺถ (ก.)] หรติ ภณฺฑกํฯ

[49]

‘‘ตเถว สกภุตฺตาปิ, ปเร ทินฺนํ มหปฺผลํ;

ตสฺมา ปรสฺส ทาตพฺพํ, สตภาโค ภวิสฺสติฯ

[50]

‘‘เอตมตฺถวสํ ญตฺวา, เทมิ ทานํ ภวาภเว;

น ปฏิกฺกมามิ ทานโต, สมฺโพธิมนุปตฺติยา’’ติฯ

จนฺทกุมารจริยํ สตฺตมํฯ

8. สิวิราชจริยา

[51]

‘‘อริฏฺฐสวฺหเย นคเร, สิวินามาสิ ขตฺติโย;

นิสชฺช ปาสาทวเร, เอวํ จินฺเตสหํ ตทาฯ

[52]

‘‘‘ยํ กิญฺจิ มานุสํ ทานํ, อทินฺนํ เม น วิชฺชติ;

โยปิ ยาเจยฺย มํ จกฺขุํ, ทเทยฺยํ อวิกมฺปิโต’ฯ

[53]

‘‘มม สงฺกปฺปมญฺญาย, สกฺโก เทวานมิสฺสโร;

นิสินฺโน เทวปริสาย, อิทํ วจนมพฺรวิฯ

[54]

‘‘‘นิสชฺช ปาสาทวเร, สิวิราชา มหิทฺธิโก;

จินฺเตนฺโต วิวิธํ ทานํ, อเทยฺยํ โส น ปสฺสติฯ

[55]

‘‘‘ตถํ นุ วิตถํ เนตํ, หนฺท วีมํสยามิ ตํ;

มุหุตฺตํ อาคเมยฺยาถ, ยาว ชานามิ ตํ มนํ’ฯ

[56]

‘‘ปเวธมาโน ปลิตสิโร, วลิคตฺโต [วลิตคตฺโต (สี.)] ชราตุโร;

อนฺธวณฺโณว หุตฺวาน, ราชานํ อุปสงฺกมิฯ

[57]

‘‘โส ตทา ปคฺคเหตฺวาน, วามํ ทกฺขิณพาหุ จ;

สิรสฺมิํ อญฺชลิํ กตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิฯ

[58]

‘‘‘ยาจามิ ตํ มหาราช, ธมฺมิก รฏฺฐวฑฺฒน;

ตว ทานรตา กิตฺติ, อุคฺคตา เทวมานุเสฯ

[59]