เมนู

9. ชนฺตาฆรวตฺตกถา

[371] เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชนฺตาฆเร เถเรหิ ภิกฺขูหิ นิวาริยมานา อนาทริยํ ปฏิจฺจ ปหูตํ กฏฺฐํ อาโรเปตฺวา อคฺคิํ ทตฺวา ทฺวารํ ถเกตฺวา ทฺวาเร นิสีทนฺติฯ ภิกฺขู [เถรา จ ภิกฺขู (สฺยา. กํ.)] อุณฺหาภิตตฺตา ทฺวารํ อลภมานา มุจฺฉิตา ปปตนฺติฯ เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป.… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชนฺตาฆเร เถเรหิ ภิกฺขูหิ นิวาริยมานา อนาทริยํ ปฏิจฺจ ปหูตํ กฏฺฐํ อาโรเปตฺวา อคฺคิํ ทตฺวา ทฺวารํ ถเกตฺวา ทฺวาเร นิสีทิสฺสนฺติ! ภิกฺขู อุณฺหาภิตตฺตา ทฺวารํ อลภมานา มุจฺฉิตา ปปตนฺตี’’ติฯ อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชนฺตาฆเร เถเรหิ ภิกฺขูหิ นิวาริยมานา อนาทริยํ ปฏิจฺจ ปหูตํ กฏฺฐํ อาโรเปตฺวา อคฺคิํ ทตฺวา ทฺวารํ ถเกตฺวา ทฺวาเร นิสีทนฺติ; ภิกฺขู อุณฺหาภิตตฺตา ทฺวารํ อลภมานา มุจฺฉิตา ปปตนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป.… วิครหิตฺวา…เป.… ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น , ภิกฺขเว, ชนฺตาฆเร เถเรน ภิกฺขุนา นิวาริยมาเนน อนาทริยํ ปฏิจฺจ ปหูตํ กฏฺฐํ อาโรเปตฺวา อคฺคิ ทาตพฺโพฯ โย ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ น, ภิกฺขเว, ทฺวารํ ถเกตฺวา ทฺวาเร นิสีทิตพฺพํฯ โย นิสีเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ

[372] ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ ชนฺตาฆรวตฺตํ ปญฺญเปสฺสามิ ยถา ภิกฺขูหิ ชนฺตาฆเร สมฺมา วตฺติตพฺพํฯ โย ปฐมํ ชนฺตาฆรํ คจฺฉติ, สเจ ฉาริกา อุสฺสนฺนา โหติ, ฉาริกา ฉฑฺเฑตพฺพาฯ สเจ ชนฺตาฆรํ อุกฺลาปํ โหติ, ชนฺตาฆรํ สมฺมชฺชิตพฺพํฯ สเจ ปริภณฺฑํ อุกฺลาปํ โหติ, ปริภณฺฑํ สมฺมชฺชิตพฺพํฯ สเจ ปริเวณํ อุกฺลาปํ โหติ, ปริเวณํ สมฺมชฺชิตพฺพํฯ สเจ โกฏฺฐโก อุกฺลาโป โหติ, โกฏฺฐโก สมฺมชฺชิตพฺโพ ฯ สเจ ชนฺตาฆรสาลา อุกฺลาปา โหติ, ชนฺตาฆรสาลา สมฺมชฺชิตพฺพาฯ

‘‘จุณฺณํ สนฺเนตพฺพํ, มตฺติกา เตเมตพฺพา, อุทกโทณิกาย อุทกํ อาสิญฺจิตพฺพํฯ ชนฺตาฆรํ ปวิสนฺเตน มตฺติกาย มุขํ มกฺเขตฺวา ปุรโต จ ปจฺฉโต จ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ชนฺตาฆรํ ปวิสิตพฺพํฯ น เถเร ภิกฺขู อนุปขชฺช นิสีทิตพฺพํฯ น นวา ภิกฺขู อาสเนน ปฏิพาหิตพฺพาฯ สเจ อุสฺสหติ, ชนฺตาฆเร เถรานํ ภิกฺขูนํ ปริกมฺมํ กาตพฺพํฯ ชนฺตาฆรา นิกฺขมนฺเตน ชนฺตาฆรปีฐํ อาทาย ปุรโต จ ปจฺฉโต จ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ชนฺตาฆรา นิกฺขมิตพฺพํฯ สเจ อุสฺสหติ, อุทเกปิ เถรานํ ภิกฺขูนํ ปริกมฺมํ กาตพฺพํฯ น เถรานํ ภิกฺขูนํ ปุรโตปิ นหายิตพฺพํ, น อุปริโตปิ นหายิตพฺพํฯ นหาเตน อุตฺตรนฺเตน โอตรนฺตานํ มคฺโค ทาตพฺโพฯ โย ปจฺฉา ชนฺตาฆรา นิกฺขมติ, สเจ ชนฺตาฆรํ จิกฺขลฺลํ โหติ, โธวิตพฺพํฯ มตฺติกาโทณิกํ โธวิตฺวา ชนฺตาฆรปีฐํ ปฏิสาเมตฺวา อคฺคิํ วิชฺฌาเปตฺวา ทฺวารํ ถเกตฺวา ปกฺกมิตพฺพํฯ อิทํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ ชนฺตาฆรวตฺตํ ยถา ภิกฺขูหิ ชนฺตาฆเร สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติฯ

10. วจฺจกุฏิวตฺตกถา

[373] เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร ภิกฺขุ พฺราหฺมณชาติโก วจฺจํ กตฺวา น อิจฺฉติ อาจเมตุํ – โก อิมํ วสลํ ทุคฺคนฺธํ อามสิสฺสตีติ [อาจมิสฺสตีติ (ก.)]ฯ ตสฺส วจฺจมคฺเค กิมิ สณฺฐาติฯ อถ โข โส ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิฯ ‘‘กิํ ปน ตฺวํ, อาวุโส, วจฺจํ กตฺวา น อาจเมสี’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติฯ เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป.… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม ภิกฺขุ วจฺจํ กตฺวา น อาจเมสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, วจฺจํ กตฺวา น อาจเมสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป.… วิครหิตฺวา…เป.… ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, วจฺจํ กตฺวา สติ อุทเก นาจเมตพฺพํฯ โย นาจเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติฯ

เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู วจฺจกุฏิยา ยถาวุฑฺฒํ วจฺจํ กโรนฺติฯ นวกา ภิกฺขู ปฐมตรํ อาคนฺตฺวา วจฺจิตา อาคเมนฺติฯ เต วจฺจํ สนฺธาเรนฺตา มุจฺฉิตา ปปตนฺติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… สจฺจํ กิร ภิกฺขเว…เป.… สจฺจํ ภควาติ…เป.… ‘‘น, ภิกฺขเว, วจฺจกุฏิยา ยถาวุฑฺฒํ วจฺโจ กาตพฺโพฯ โย กเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาคตปฏิปาฏิยา วจฺจํ กาตุ’’นฺติฯ

เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อติสหสาปิ วจฺจกุฏิํ ปวิสนฺติ, อุพฺภชิตฺวาปิ [อุพฺภุชฺชิตฺวาปิ (สี.), อุพฺภุชิตฺวา (สฺยา.)] ปวิสนฺติ, นิตฺถุนนฺตาปิ วจฺจํ กโรนฺติ , ทนฺตกฏฺฐํ ขาทนฺตาปิ วจฺจํ กโรนฺติ, พหิทฺธาปิ วจฺจโทณิกาย วจฺจํ กโรนฺติ, พหิทฺธาปิ ปสฺสาวโทณิกาย ปสฺสาวํ กโรนฺติ, ปสฺสาวโทณิกายปิ เขฬํ กโรนฺติ, ผรุเสนปิ กฏฺเฐน อวเลขนฺติ, อวเลขนกฏฺฐมฺปิ วจฺจกูปมฺหิ ปาเตนฺติ, อติสหสาปิ นิกฺขมนฺติ, อุพฺภชิตฺวาปิ นิกฺขมนฺติ, จปุจปุการกมฺปิ อาจเมนฺติ, อาจมนสราวเกปิ อุทกํ เสเสนฺติฯ

เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป.… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อติสหสาปิ วจฺจกุฏิํ ปวิสิสฺสนฺติ, อุพฺภชิตฺวาปิ ปวิสิสฺสนฺติ, นิตฺถุนนฺตาปิ วจฺจํ กริสฺสนฺติ, ทนฺตกฏฺฐํ ขาทนฺตาปิ วจฺจํ กริสฺสนฺติ, พหิทฺธาปิ วจฺจโทณิกาย วจฺจํ กริสฺสนฺติ, พหิทฺธาปิ ปสฺสาวโทณิกาย ปสฺสาวํ กริสฺสนฺติ, ปสฺสาวโทณิกายปิ เขฬํ กริสฺสนฺติ, ผรุเสนปิ กฏฺเฐน อวเลขิสฺสนฺติ, อวเลขนกฏฺฐมฺปิ วจฺจกูปมฺหิ ปาเตสฺสนฺติ, อติสหสาปิ นิกฺขมิสฺสนฺติ, อุพฺภชิตฺวาปิ นิกฺขมิสฺสนฺติ, จปุจปุการกมฺปิ อาจเมสฺสนฺติ, อาจมนสราวเกปิ อุทกํ เสเสสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว…เป.… สจฺจํ ภควาติ…เป.… วิครหิตฺวา…เป.… ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –

[374] ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ วจฺจกุฏิวตฺตํ ปญฺญเปสฺสามิ ยถา ภิกฺขูหิ วจฺจกุฏิยา สมฺมา วตฺติตพฺพํฯ โย วจฺจกุฏิํ คจฺฉติ เตน พหิ ฐิเตน [พหิ ฐิเตน (สี. ก.)] อุกฺกาสิตพฺพํฯ อนฺโต นิสินฺเนนปิ อุกฺกาสิตพฺพํฯ จีวรวํเส วา จีวรรชฺชุยา วา จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา สาธุกํ อตรมาเนน วจฺจกุฏี ปวิสิตพฺพาฯ นาติสหสา ปวิสิตพฺพาฯ น อุพฺภชิตฺวา ปวิสิตพฺพาฯ วจฺจปาทุกาย ฐิเตน อุพฺภชิตพฺพํฯ น นิตฺถุนนฺเตน วจฺโจ กาตพฺโพฯ น ทนฺตกฏฺฐํ ขาทนฺเตน วจฺโจ กาตพฺโพฯ น พหิทฺธา วจฺจโทณิกาย วจฺโจ กาตพฺโพฯ น พหิทฺธา ปสฺสาวโทณิกาย ปสฺสาโว กาตพฺโพฯ น ปสฺสาวโทณิกาย เขโฬ กาตพฺโพฯ น ผรุเสน กฏฺเฐน อวเลขิตพฺพํฯ น อวเลขนกฏฺฐํ วจฺจกูปมฺหิ ปาเตตพฺพํฯ วจฺจปาทุกาย ฐิเตน ปฏิจฺฉาเทตพฺพํฯ นาติสหสา นิกฺขมิตพฺพํฯ น อุพฺภชิตฺวา นิกฺขมิตพฺพํฯ อาจมนปาทุกาย ฐิเตน อุพฺภชิตพฺพํฯ น จปุจปุการกํ อาจเมตพฺพํฯ น อาจมนสราวเก อุทกํ เสเสตพฺพํฯ อาจมนปาทุกาย ฐิเตน ปฏิจฺฉาเทตพฺพํฯ

‘‘สเจ วจฺจกุฏิ อุหตา [อูหตา (สี. สฺยา.)] โหติ, โธวิตพฺพาฯ สเจ อวเลขนปิธโร ปูโร โหติ, อวเลขนกฏฺฐํ ฉฑฺเฑตพฺพํฯ สเจ วจฺจกุฏิ อุกฺลาปา โหติ, วจฺจกุฏิ สมฺมชฺชิตพฺพาฯ สเจ ปริภณฺฑํ อุกฺลาปํ โหติ, ปริภณฺฑํ สมฺมชฺชิตพฺพํฯ สเจ ปริเวณํ อุกฺลาปํ โหติ, ปริเวณํ สมฺมชฺชิตพฺพํ ฯ สเจ โกฏฺฐโก อุกฺลาโป โหติ, โกฏฺฐโก สมฺมชฺชิตพฺโพฯ สเจ อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ น โหติ, อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ อาสิญฺจิตพฺพํ ฯ อิทํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ วจฺจกุฏิวตฺตํ ยถา ภิกฺขูหิ วจฺจกุฏิยา สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติฯ