อรรถกถาวิภัตติสูตร

พึงทราบวินิจฉัยในวิภัตติสูตรที่ 2 ดังต่อไปนี้ :-
บทว่า อตฺถปฏิสมฺภิทา ได้แก่ ญาณอันถึงความแตกฉานในอรรถ
ทั้งหลาย 5. บทว่า โอธิโส คือโดยเหตุ. บทว่า พฺยญฺชนโส คือ โดยอักษร.
บทว่า อเนกปริยาเยน คือ โดยเหตุหลายอย่าง. บทว่า อาจิกฺขามิ แปลว่า
บอก บทว่า เทเสมิ คือ บอกกล่าวทำให้ปรากฏ. บทว่า ปญฺญาเปมิ คือ
ให้เขารู้. บทว่า ปฏฺฐเปมิ คือ กล่าวยกขึ้นให้เป็นไปแล้ว บทว่า วิวรามิ
คือ บอกแบบเปิดเผย. บทว่า วิภชามิ คือ บอกแบบจำแนก. บทว่า
อุตฺตานีกโรมิ คือ บอกทำข้อที่ลึกซึ้งให้ตื้น. บทว่า โส มํ ปญฺเหน
ได้แก่ ผู้นั้นจงเข้าไปถามปัญหาเรา. บทว่า อหํ เวยฺยากรเณน ความว่า
ข้าพเจ้าจักยังจิตของผู้นั้นให้ยินดีด้วยการแก้ปัญหา. บทว่า โย โน ธมฺมานํ
สุกุสโล ความว่า พระศาสดาผู้ทรงฉลาดเลิศในธรรมที่เราบรรลุแล้ว พระองค์
ประทับอยู่ต่อหน้าเรา ตรัสว่า ผิว่า อัตถปฏิสัมภิทา เรายังไม่ทำให้เจ้า
ดูก่อนสารีบุตร เธอจงทำให้แจ้งก่อนแล้ว จักทรงห้ามเสีย. เพราะเหตุนั้น
พระสารีบุตรชื่อว่านั่งต่อพระพักตรพระศาสดา บันลือสีหนาท. พึงทราบความ
ในบททั้งหมดด้วยอุบายนี้. ก็และในปฏิสัมภิทาเหล่านี้ ปฏิสัมภิทา 3 เป็น
โลกิยะ อัตถปฏิสัมภิทา เป็นทั้งโลกิยะและโลกุตระ ด้วยประการฉะนี้.
จบอรรถกถาวิภัตติสูตรที่ 2

3. โกฏฐิตสูตร

ว่าด้วยผัสสายตนะ 6 ดับไม่เหลือ

[173] ครั้งนั้นพระมหาโกฏฐิตะไปหาพระสารีบุตร ฯลฯ ถาม
พระสารีบุตรว่า อาวุโส เพราะผัสสายตนะ 6 ดับไปไม่เหลือแล้ว อะไร ๆ อื่น
ยังมีหรือ.
พระสารีบุตรตอบว่า ไม่ใช่อย่างนั้น อาวุโส.
มหา. เพราะผัสสาตนะ 6 ดับไปไม่เหลือแล้ว อะไร ๆ อื่นไม่มีหรือ.
สา. ไม่ใช่อย่างนั้น.
มหา. เพราะผัสสายตนะ 6 ดับไปไม่เหลือแล้ว อะไร ๆ อื่นยังมีก็มิใช่
ไม่มีบ้างหรือ.
สา. ไม่ใช่อย่างนั้น.
มหา. เพราะผัสสายตนะ 6 ดับไปไม่เหลือแล้ว อะไร ๆ อื่นยังมีก็มิใช่
ไม่มีก่มิใช่หรือ.
สา. ไม่ใช่อย่างนั้น.
มหา. เมื่อข้าพเจ้าถามว่า เพราะผัสสายตนะ 6 ดับไปไม่เหลือแล้ว
อะไรอื่นยังมีหรือ ท่านก็ตอบว่าไม่ใช่อย่างนั้น...ไม่มีหรือ ก็ว่าไม่ใช่...
มีบ้างไม่มีบ้างหรือ ก็ว่าไม่ใช่...มีก็มิใช่ไม่มีก็มิใช่หรือ ก็ว่าไม่ใช่ ก็ความ
แห่งคำที่กล่าวนี้จะพึงเข้าใจได้อย่างไร.
สา. ดูก่อนอาวุโส เมื่อกล่าวว่า เพราะผัสสายตนะ 6 ดับไปไม่เหลือ
แล้ว อะไรอื่นยังมีอีก ดังนี้ ชื่อว่าทำเรื่องไม่เป็นไม่เนิ่นช้าให้เนิ่นช้า เมื่อกล่าวว่า
เพราะผัสสายตนะ 6 ดับไปไม่เหลือแล้ว อะไร ๆ อื่นไม่มี ... มีบ้างไม่มีบ้าง